Morgunblaðið - 14.06.2003, Qupperneq 32

32 LAUGARDAGUR 14. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BANDARÍKJAMENN eru í þann mund að rifta elsta
tvíhliða öryggissáttmála, sem þeir hafa gert, og það
hyggjast þeir gera einhliða. Varnarsamningur Banda-
ríkjanna og Íslands var undirritaður í maí árið 1951 og
í 3. grein hans var kveðið á um að samsetning heraflans
yrði háð gagnkvæmu samkomulagi. Í fréttum (Agence
France Presse) hefur verið upplýst að bandaríski flug-
herinn hyggist flytja orrustuþoturnar fjórar af gerð-
inni F-15, sem eftir eru í stöð Atlantshafsbandalagsins
í Keflavík, og björgunarþyrlurnar, sem þeim tilheyra.
Eins og Davíð Oddsson, forsætisráðherra Íslands, hef-
ur oft bent á mun þetta leiða til þess að Reykjavík
verður eina höfuðborgin í Evrópu án varna í lofti.
Hvorki bandaríska varnarmálaráðuneytið né utan-
ríkisráðuneytið hafa staðfest þessa breytingu sem virð-
ist hafa orðið frá þeim stefnuyfirlýsingum, sem Colin
Powell utanríkisráðherra hefur sent frá sér á und-
anförnum tveimur árum, en ljóst er að Bandaríkja-
stjórn sendir ekki aðstoðarutanríkisráðherra til fundar
við utanríkisráðherra og forsætisráðherra sjálfstæðs
ríkis til þess að flytja þeim góðar fréttir. Og þetta eru
vissulega slæmar fréttir fyrir vini Bandaríkjamanna í
landi, sem um langan aldur hefur verið bandamaður
Bandaríkjanna, átti þátt í stofnun NATO og var meðal
fyrstu ríkjanna, sem studdu aðgerðir Bandaríkja-
manna í Írak.
Bandaríkin hafa haft herafla á Íslandi til að vernda
bæði Íslendinga og okkur frá því í júlí 1941, eða rúmum
fimm mánuðum áður en Bandaríkjamenn skárust í
leikinn í heimsstyrjöldinni síðari. Bandaríkjah
áfram á Íslandi, sem Churchill kallaði „ósökkv
flugmóðurskip“, eftir að stríðinu lauk. Ísland
verið nefnt „tregi bandamaðurinn“, en Banda
menn voru einnig tregir til að ganga í NATO
Á Íslandi gekk það þannig fyrir sig að óeirðir
út þegar þingmenn greiddu atkvæði um aðild
þingi. Aðeins einu sinni hafði komið til borgar
óeirða í 1100 ára sögu Íslands áður en Íslendi
gengu í NATO.
Sjálfstæðisflokkurinn, sem ávallt hefur ver
flokkur Íslands og er undir forustu Davíðs Od
hefur frá upphafi stutt aðild að NATO og veru
rískra hermanna á Íslandi og er ekki einn um
Þessi stuðningur hefur verið veittur með ærn
kostnaði hvað snertir trúverðugleika og pólití
Bandaríkjamenn og v
Eftir Michael T. Corgan „Hernaðaraðgerðir okkar í Afg
istan og Írak hafa sýnt að það
borgar sig ekki að vera óvinur
Bandaríkjamanna. Aðgerðir ok
á Íslandi sýna að ef til vill borg
það sig ekki heldur að vera vin
Bandaríkjamanna.“
AUKIN þensla; vaxandi verðbólga,
hærra fasteignaverð, hækkandi
vextir: Öll þessi atriði hafa verið
nefnd í viðbrögðum sérfræðinga við
hugmyndum Árna Magnússonar,
nýs félagsmálaráðherra, um að
hækka hlutfall íbúðalána í kaup-
verði fasteigna og jafnframt hækka
hámarksupphæð húsbréfalána
Íbúðalánasjóðs. En fólk spyr, getur
þetta verið satt? Hvers vegna
heyrðust þessar athugasemdir
varla í aðdraganda alþingiskosning-
anna? Var Framsóknarflokkurinn
kannski að plata kjósendur? Látum
það liggja á milli hluta. Hitt blasir
þó við, að yfirboð Framsókn-
arflokksins í kosningabaráttunni
féllu í frjóan jarðveg og 17% flokk-
urinn hélt sæti sínu við ríkisstjórn-
arborðið.
Og hvað býður Framsókn kaup-
endum fasteigna eftir 8 ára setu í
félagsmálaráðuneytinu? Á næstu
fjórum árum á lánshlutfall að
hækka í áföngum úr 65% eða 70%
(við fyrstu kaup) í 90% af bruna-
bótamati fasteigna. Jafnframt er
tillaga félagsmálaráðherra að há-
markslán hækki úr 8 milljónum
króna og verði orðin 18 milljónir
króna árið 2007 en sú hækkun nem-
ur 130%. Nú er hámarkslán fyrir
notaða íbúð 8 m.kr. og 9 m.kr. fyrir
nýja íbúð. Hér er um miklar breyt-
ingar að ræða sem gætu haft víð-
tæk áhrif á fasteignamarkaðinn
verði þeim hrint í framkvæmd.
Árni Magnússon virðist nokkuð
öruggur með að hugmyndir hans fái
brautargengi innan og utan rík-
isstjórnar og segir að eina ljónið í
veginum sé að gera þurfi smávægi-
legar breytingar á fyrirkomulagi ís-
lensks fjármálamarkaðar til að auð-
velda aðgengi erlendra fjárfesta að
íslenskum skuldabréfaflokkum. En
er málið svona einfalt? Við fyrstu
skoðun bendir margt til hins gagn-
stæða.
Ráðherrann segist vilja gefa sér
fjögur ár til þess að innleiða breyt-
ingarnar til þess að koma í veg fyrir
„eftispurnarsprengingu á fjár-
magni til íbúðakaupa“ eins og hann
orðaði það í viðtali við Morg-
unblaðið nýverið. Ýmislegt bendir
þó til þess að eftirspurnin eftir fast-
eignum gæti vaxið mjög hratt á
skömmum tíma. Hagfræðingur hjá
Kaupþingi sagði aðspurður ljóst að
tillögur félagsmálaráðherrans gætu
valdið umtalsverðri þenslu á fast-
eignamarkaði á næstu árum. Hún
gæti gert að engu jákvæð áhrif
breytinganna með verðhækkunum
og aukinni verðbólgu, sem síðan
hækkaði vísitölu neysluverðs og þar
af leiðandi greiðslubyrði lánanna.
Forstöðumaður Hagfræðistofnunar
Háskóla Íslands tekur í sa
streng og segir fyrirhugað
ingar geta valdið mikilli þe
efnahagslífinu. Sú þensla k
an á mikla þenslu vegna vi
anaframkvæmdanna fyrir
sem einar og sér krefjast y
unar og aðhalds við stjórn
hagsmála. Hjá forstöðuma
greiningardeildar Landsb
kveður við sama tón. Hún
einnig við því að aukin ver
kunni að þurrka út ávinnin
fólk hafi af hækkuðu lánsh
Þá hafa einnig verið ger
hugasemdir við að lánsfjár
umferð aukist til muna á s
og íslenskar fjölskyldur er
skuldsettar upp fyrir haus
ir heimilanna eru orðnar u
af ráðstöfunartekjum þeir
sérstaklega bent á að veru
hækkun hámarkslána, eða
90% lán Framsóknar
Eftir Þórunni
Sveinbjarnardóttur „Ungt fólk þarf að
komið sér þaki yf
á viðunandi kjöru
síst í ljósi þess að
greiðslubyrði, t.d
lánum og framfæ
barna, er þung.“
MÖRGUM kemur á óvart hversu
mikil viðskipti við Íslendingar eig-
um við frændþjóð okkar Fær-
eyinga. En tölur um viðskipti milli
þessara landa tala sínu máli.
Þannig nam útflutningur á ís-
lenskum vörum til Færeyinga árið
2001 um 2,5 milljörðum íslenskra
króna. Sama ár nám vöruútflutn-
ingur til Rússland og Kína sam-
anlagt um 1,6 milljörðum og við
fluttum íslenskar vörur til Kan-
ada, fyrir um 2 milljarða, svipað til
Svíþjóðar og fyrir um 1,3 milljarða
til Finnlands.
Færeyjar eru því mikilvægt
markaðssvæði fyrir mörg íslensk
fyrirtæki, ekki aðeins í vöru-
viðskiptum heldur einnig í rekstri
fyrirtækja, t.d. á sviði samgangna
og fjármála en sá þáttur í við-
skiptatengslum þjóðanna hefur
aukist mjög á síðustu árum.
Þó markaðurinn sé að sönnu fá-
mennur hefur reynslan eigi að síð-
ur verið sú að íslenskar vörur eiga
veiðum og vinnslu en líkt
Íslendingar hafa Færeyin
síðustu árum leitast við a
ný og fjölbreytt atvinnut
t.d. í ferðaþjónustu. Íslen
og Færeyingar eiga því m
sameiginleg hagsmunam
Eigi að síður hafa þess
þjóðir kosið að fara ólíkar
ýmsum efnum. Eins og k
er þá eru Færeyingar en
sambandi með Dönum, þ
síðustu árum hafi þeim v
megin sem krefjast þess
eyjar verði lýst fullvalda
Færeyingar fylgdu hins v
ekki Dönum inn í Evrópu
greiðan aðgang að færeyskum
neytendum. Það sem hefur hins
vegar helst staðið í vegi fyrir við-
skiptum milli þjóðanna eru ým-
islegar tæknilegar viðskipta-
hindranir, sérstaklega með
viðskipti við landbúnaðarvörur.
Með nýlegu – og um margt ein-
stæðu – samkomulagi um end-
urnýjaðan fríverslunarsamning
þjóðanna hefur nú náðst samn-
ingur sem tekur til nánast allra
sviða viðskipta og stóreykur
þannig frjálsræði í viðskiptum
milli þjóðanna.
Samskipti byggð
á gömlum merg
Í gegnum aldirnar hefur saga
Íslands og Færeyja að mörgu
leyti verið samofin og samskipti
þessara tveggja grannþjóða eru
byggð á gömlum merg. Færeyjar
og Ísland eru að mörgu leyti
harðbýl lönd og nálægðin við
óblítt Atlantshafið hefur lagt
mark sitt á sögu beggja þjóðanna.
Báðar þjóðirnar byggja lífs-
afkomu sína að miklu leyti á fisk-
Viðskipti við góða nág
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
„Alþjóðavæðingi
á kostnað þess n
samstarfs sem vi
grannþjóðir okka
irnar. Í raun kalla
ingin á enn nánar
SAMKEPPNI FRÁ KÍNA
SKÓLAR Í SAMKEPPNI
Skólaumhverfið hér á landi hef-ur gjörbreyst á undanförnumárum. Aukið námsframboð,
fjölbreyttari námsleiðir og meira
valfrelsi nemenda hefur ýtt undir
samkeppni á öllum stigum skóla-
kerfisins.
Virk samkeppni leiðir aftur til
þess að kröfurnar aukast um betri
þjónustu, því nemendur láta ekki
bjóða sér hvað sem er. Ef þeir eru
ósáttir við þjónustuna sem þeir fá,
þá leita þeir einfaldlega annað. Um
leið og gæði þjónustunnar aukast
má gera ráð fyrir betri árangri.
Samkeppni verður sífellt meiri og
meiri um nemendur og hefur hún
verið áberandi milli framhaldsskóla
upp á síðkastið. Nokkuð hefur verið
um auglýsingar í fjölmiðlum og öðr-
um aðferðum er einnig beitt til að
vekja áhuga nemenda, s.s. opnum
dögum með kynningu á skólastarf-
inu.
Grunnurinn að virku samkeppnis-
umhverfi framhaldsskólanna var
lagður þegar landið varð eitt skóla-
umdæmi fyrir nokkrum árum og
hverfisskólarnir afnumdir. Reynsl-
an sýnir að það var rétt ákvörðun.
Úr þeim jarðvegi hefur sprottið
þéttari og fjölbreyttari námsflóra,
t.d. menntaskólinn Hraðbraut, sem
gefur nemendum kost á að ljúka
stúdentsprófi á tveimur árum. Svip-
uð þróun hefur átt sér stað á há-
skólastiginu þar sem valkostum
fjölgar óðum. Með fleiri valkostum
er líklegra að nemendur finni nám
við sitt hæfi og fái tækifæri til að
þroska hæfileika nær sínu áhuga-
sviði.
Þá virðist samkeppnin um nem-
endur vera komin inn á nýjar braut-
ir, því skólarnir eru farnir að kepp-
ast um úrvalsnemendur, líkt og
tíðkast erlendis. Það er til dæmis
gert með niðurfellingu skólagjalda.
Og auðvitað virkar það hvetjandi
fyrir nemendur sem skara fram úr
að fá að njóta uppskeru erfiðisins
með áþreifanlegum hætti.
Blómlegt skólastarf á lands-
byggðinni hefur valdið straum-
hvörfum í byggðaþróun. Fjölbrauta-
skólarnir og nú síðast háskólarnir
eru atvinnuskapandi og auka
breiddina í atvinnulífinu á smærri
stöðum úti á landi. En ávinningur-
inn felst einnig í því að staðirnir
verða samkeppnishæfir við höfuð-
borgarsvæðið þegar kemur að því að
laða að fjölskyldufólk. Til þess þurfa
skólarnir að vera í fremstu röð, bæði
hvað aðbúnað varðar og kennara.
Eftir því sem kröfurnar aukast
sem nemendur og foreldrar þeirra
gera til skólastarfsins má ganga út
frá því sem vísu að skólarnir leggi
sig meira fram um að ráða til sín
hæfa kennara. Sú samkeppni veldur
því að hæfir kennarar verða í betri
samningsstöðu þegar kemur að því
að semja um kaup og kjör.
Af ofansögðu má draga þá ályktun
að ekki aðeins nemendur hagnist á
nýjum áherslum og tíðaranda í
skólakerfinu. Samkeppnisumhverf-
ið veitir hæfum kennurum tækifæri
til að bæta kjör sín og er þeim
hvatning til að standa sig vel í starfi.
Ekki er til gott menntakerfi án
góðra kennara. Ef vel tekst til verða
áhrifin víðtæk og hafa áhrif á allt
þjóðlífið. Menntun þegnanna er
undirstaða hagsældar þjóðarinnar.
Skilgetin afkvæmi hennar eru ný-
sköpun og framfarir.
Það er athyglisvert hvað umræðurum fiskvinnslu í Kína skjóta oft
upp kollinum, þegar rætt er um
vanda íslenzkrar fiskvinnslu um
þessar mundir. Erfiðleikarnir í
rekstri Jökuls á Raufarhöfn eru
raktir til samkeppni frá Kína. Í sam-
tölum við forystumenn í sjávarút-
vegsfyrirtækjum kemur aftur og
aftur fram, að Kínverjar eru að
hasla sér völl á fiskmörkuðum okkar
með þeim hætti að erfiðleikum veld-
ur.
Í samtali við Morgunblaðið, sem
birtist í Úr verinu, sérblaði Morg-
unblaðsins um sjávarútveg, sl.
fimmtudag, sagði Margrét Vil-
helmsdóttir, framkvæmdastjóri
Jökuls ehf. á Raufarhöfn, m.a.:
„Kínverjar kaupa fisk frá Bar-
entshafi og að mér skilst vinna þeir
líka alaskaufsa. Þeir vinna orðið
flestar fisktegundir og bjóða vöruna
á mun lægra verði á mörkuðunum í
Evrópu og sérstaklega í Bandaríkj-
unum ... launahlutfallið virðist nán-
ast ekki vera neitt hjá þeim. Þeir
handskera allan fisk og það virðast
engin vandamál vera þegar kemur
að skurði...“
Þessi samkeppni frá Kína mun
ekki hverfa. Meiri líkur eru á að hún
aukizt og þess vegna er nauðsynlegt
fyrir íslenzk sjávarútvegsfyrirtæki
að gera sér skýra grein fyrir því,
hvernig þau ætla að bregðast við.
Vinnulaun eru svo lág í Kína, að
himinn og haf skilja á milli launa-
kjara í fiskvinnslu hér á Íslandi og
þar. Að einhverju leyti er kannski
hægt að mæta þessum mun með
aukinni tæknivæðingu í fiskvinnslu-
stöðvum okkar. Að öðru leyti mun
hún leiða til þess, að við leggjum
meiri áherzlu á fiskvinnslu, sem ekki
er stunduð í Kína. En þar fyrir utan
má vel vera skynsamlegt að mæta
samkeppninni frá Kína að einhverju
leyti með því að nýta aðstæður þar
til vinnslu á fiski í Kína í fiskvinnslu-
fyrirtækjum sem væru í eigu Íslend-
inga.
Samkeppnin frá Kína og þau áhrif,
sem hún er byrjuð að hafa í sjávar-
útvegi hér, sýnir, hvað heimurinn er
orðinn lítill. Fyrir nokkrum árum
hefði fáum dottið í hug, að Kínverjar
ættu eftir að veita okkur samkeppni
á fiskmörkuðum í Evrópu og Banda-
ríkjunum. Sú samkeppni og afleið-
ingar hennar eru veruleiki, sem við
verðum nú að horfast í augu við.