Morgunblaðið - 14.06.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. JÚNÍ 2003 33
manns. Hvaða skilaboð erum við að gefa um hvað það
felur í sér að vera bandamaður Bandaríkjamanna?
Hvernig munu önnur lítil ríki, til dæmis löndin í hinni
„nýju“ Austur-Evrópu, sem við munum af og til þurfa
að reiða okkur á, túlka gerðir okkar? Öldungadeild-
arþingmaður frá Idaho getur komið í veg fyrir að
stöðuhækkanir eigi sér stað í flughernum þar til þjóð-
varðlið ríkisins fær afhentar fjórar flutningavélar af
gerðinni C-130. Lítil ríki hafa ekki slíka samningsstöðu
þótt þau séu sjálfstæð. Þau hafa aðeins okkar orð.
Þegar 50 ára afmælis varnarsamnings Bandaríkj-
anna og Íslands var minnst í Reykjavík í maí 2001 tal-
aði Davíð Oddsson opinskátt um það hvað það merkti í
augum Íslendinga ef orrustuþoturnar yrðu kvaddar
brott. Slík aðgerð þýddi að Bandaríkjamenn væru að-
eins að hugsa um eigin hagsmuni þrátt fyrir fyrirheitin
í varnarsamningnum. Hann bætti við að Ísland myndi
þurfa að endurmeta öryggissamskipti sín ef þessi her-
afli færi. Það var illur fyrirboði fyrir vini okkar á Ís-
landi að yfirlýsingar, sem greinilega þurfti að toga upp
úr bandarískum stjórnvöldum til að minnast þessa til-
efnis, virtust vera lítið meira en til málamynda.
Umheimurinn fylgist stöðugt með því, sem við ger-
um. Hernaðaraðgerðir okkar í Afganistan og Írak hafa
sýnt að það borgar sig ekki að vera óvinur Bandaríkja-
manna. Aðgerðir okkar á Íslandi sýna að ef til vill
borgar það sig ekki heldur að vera vinur Bandaríkja-
manna.
komu margra kynslóða stjórnmálaleiðtoga, sem hafa
kallað yfir sig fordæmingar allt frá hörðum þjóðern-
issinnum á hægri vængnum til hvers kyns sósíalista og
Evrópusinna á þeim vinstri. Vinir okkar á Íslandi hafa
löngum stutt mál sitt þeim rökum að treysta mætti því
fyrirheiti Bandaríkjamanna, sem fram kemur í fororði
sáttmálans frá 1951 að þeir muni láta sig varða jafnt
varnir Íslands sem eigin varnir. Þetta hefur verið sýnt
í verki með því að á Íslandi hafa verið sveitir, sem gætu
varið landið, en gegndu ekki aðeins hlutverki útvarða í
vörnum Bandaríkjamanna. Nú á þessi herafli, orr-
ustuþoturnar, sem geta varið Ísland, að hverfa á braut
vegna endurskipulagningar Bandaríkjahers rétt eins
og gagnrýnendur Bandaríkjanna og NATO hafa alltaf
sagt að hann myndi gera.
Auðvitað verður varnarmálaráðuneytið stöðugt að
endurskoða um allan heim skuldbindingar þess her-
afla, sem staðsettur er erlendis. Það mætti jafnvel
færa að því rök að Ísland sé á fremur öruggum stað á
hnettinum. En það hefði einnig mátt segja um neðri
hlutann á Manhattan fyrir 11. september. Erum við að
taka þá áhættu að stefna öryggi Íslands í hættu með
því að fjarlægja einu loftvarnir landsins þannig að
næstu varnir séu í nokkurra klukkustunda fjarlægð?
Það væri freistandi skotmark fyrir þá, sem vilja koma
höggi á vestræn ríki; heilt NATO-ríki án tiltækra
varna.
Hér liggur meira við en það þunga högg, sem orðstír
og trúverðugleika okkar mörgu vina á Íslandi yrði
greitt. Þetta snýst ekki aðeins um það að verið er að
virða að vettugi þarfir dyggs en ef til vill of lítils banda-
her var
vandi
hefur
aríkja-
í upphafi.
brutust
á Al-
ralegra
ingar
rið stærsti
ddssonar,
u banda-
m það.
num
íska af-
varnarsamningurinn
Höfundur er aðstoðarprófessor við alþjóðastjórnmáladeild
Boston University..
gan-
kkar
gar
nur T
ÓNLISTARMENN,
Icelandair og Reykja-
víkurborg hafa efnt til
samstarfs um stuðn-
ing við framsækið tón-
listarfólk sem hyggur á landvinn-
inga á erlendri grundu. Í þessu
skyni hefur verið stofnaður sjóður,
Reykjavík Loftbrú. Eins og nafnið
gefur til kynna er loftbrúnni ætlað
að upphefja áhrif Atlantshafsins
með því að standa undir kostnaði
af ferðum yfir til meginlandanna
öðru hvorum megin Atlantshafs-
ins. Markmið styrkveitinga er að
auka tækifæri íslenskra tónlistar-
manna til að sækja á erlenda
markaði. Með tilkomu sjóðsins má
vonandi segja að íslenskir lista-
menn hafi færst nær því að standa
jafnfætis erlendum keppinautum
um athygli og þar með atvinnu af
list sinni.
Í Reykjavík Loftbrú felst við-
urkenning á hlut tónlistar og fram-
sækinna lista í kynningu á Reykja-
vík sem nútímalegrar
menningarborgar og spennandi
viðkomustaðar ferðamanna. Segja
má að samstarf Icelandair og tón-
listarfólks á undanförnum árum
hafi varðað leiðina að þessu leyti.
Íslensk tónlist og samstarf við ís-
lenska tónlistarmenn hefur um
nokkurt skeið verið einn lykilþátta
í landkynningarstarfi félagsins er-
lendis. Alþjóðlega tónlistarhátíðin
Iceland Airwaves, sem sett var á
laggirnar fyrir fjórum árum og er
árlegur viðburður, hefur í senn
vakið mikla athygli á landi og þjóð,
og um leið skapað íslenskum tón-
listarmönnum ný og spennandi
tækifæri. Loftbrúin mun að vonum
styrkja enn frekar við þetta mik-
ilvæga verkefni sem byggir raunar
þegar á samstarfi sömu aðila.
Tónlistarmenn hafa lengi kallað
eftir samstarfi um að koma list
sinni á framfæri erlendis. Við
kynningu Loftbrúar kom enda
fram að samtök þeirra líta á stofn-
un sjóðsins sem gríðarlega lyfti-
stöng fyrir íslenskt tónlistarfólk
og án efa langsamlega stærsta
skref sem tekið hefur verið hér á
landi í átt að stuðningskerfi fyrir
framsækna tónlist svo vitnað sé
beint til orða þeirra. Er vonandi að
verkefnið muni standa undir þess-
um væntingum. Í því sambandi er
vert að geta þess að Björn Árna-
son, formaður FÍH, og Magnús
Kjartansson, formaður FTT, áttu
stóran hlut í að veita málinu fram-
gang innan þeirra raða. Enginn á
þó líklega meiri hlut að máli en
Einar Bárðarson sem leiddi hið
þríhliða samstarf áfram eftir að
hugmyndin var fyrst sett fram að
hálfu Reykjavíkurborgar. Tónlist-
armenn eiga óeigingjarnan
atorkumann í Einari.
Í þessu sambandi er vert að
vekja athygli á því að tónlist-
armenn koma ekki til samstarfsins
með betlistaf í hendi. Þvert á móti
leggja þeir bæði til fjármagn og
bera vitanlega allan annan kostnað
af markaðssókinni. Í því sambandi
er í raun rétt að undirstrika að
bæði Reykjavíkurborg og Ice-
landair líta á verkefnið sem mark-
visst markaðssamstarf miklu hefð-
bundna styrki til
menningarstarfsemi. Guðjón Arn-
grímsson, blaðafulltrúi Icelandair,
hefur raunar kveðið skýrt upp úr
þetta eins og tekið var til umfjöll-
unar í leiðara Morgunblaðsins.
Styrkir til listamanna geta nefni-
lega verið góð viðskipti.
Ekki er gert upp á milli stíls eða
stefnu tónlistar við úthlutun úr
Loftbrú Reykjavík. Ekki er heldur
gerð sú krafa að tónlistarmenn séu
búsettir í Reykjavík. Sjóðurinn er
því landamæralaus í þessum skiln-
ingi. Til að tryggja að verkefnið
nái markmiðum sínum eru stofn-
endur sjóðsins hins vegar sam-
mála um að skilyrði fyrir styrk-
hæfi er að umsækjendur hafi
komið fram á Iceland Airwaves og/
eða gætu lagt fram gögn um fram-
sækin verkefni á erlendri grundu
sem talin eru líkleg til að geta
styrkt ímynd Íslands eða Reykja-
víkur. Jafnframt þurfa umsækj-
endur að geta lagt fram staðfest
gögn frá tónleikahaldara, fram-
leiðanda eða hljómplötufyrirtæki
sem sýna fram á fyrirhugað tón-
leikahald, aðra framkomu á er-
lendum vettvangi, og/eða raun-
hæfa möguleika á útgáfu- eða
dreifingarsamningi sem styrkveit-
ing geti stuðlað að. Umsóknum á
að koma á framfæri við Höf-
uðborgarstofu.
Reykjavík Loftbrú verður starf-
rækt í reynslu í þrjú ár. Icelandair
leggja loftbrúnni til stuðnings að
andvirði fimm og hálfa milljón
króna á ári. Félög tónlistarmanna,
STEF og FÍH, þrjár milljónir og
Reykjavíkurborg tvær og hálfa
milljón króna. Sjóðurinn hefur því
árlega til ráðstöfunar 11 milljónir
króna. Vonast er til þess að hundr-
uð íslenskra tónlistarmanna geti
nýtt sér stuðning á starfstíma
sjóðsins til tónleikahalds og kynn-
ingarstarfs erlendis. Þetta þýðir
þó ekki að strangar skorður séu á
því hvað einstakir listamenn geti
fengið mikinn stuðning. Í því efni
eiga verkefnin sem aflað er á er-
lendum vettvangi að ráða úrslit-
um. Faglegt mat verður lagt á það
hvernig þau uppfylla þær kröfur
að nýtast listamönnunum og þar
með kynningu á Reykjavík og Ís-
landi í spennandi ljósi.
Vöxturinn í straumi ferðamanna
til Íslands hefur verið ævintýra-
legur á undanförnum árum. Ef
enn frekari uppbygging á að verða
í þessari kraftmiklu grein þarf
hins vegar ekki síst að efla straum
ferðamanna yfir vetrartímann.
Þar verða ráðstefnuferðir og stutt-
ar borgarferðir helsta tromp
landsins. Þess vegna eru spenn-
andi tímar fram undan í ferðaþjón-
ustu í Reykjavík. Fjölmörg tæki-
færi eru í augsýn og þau verður að
grípa. Reykjavík getur blómstrað
sem ung og kraftmikil heimsborg í
norðri. Í farvatninu
eru metnaðarfull
verkefni sem geta
veitt auknum krafti í
ferðaþjónustuna og
atvinnulífið í borg-
inni. Tónlistar- og
ráðstefnuhús við
höfnina, sýningarhöll
og heilsuparadís í Laugardal, land-
námsskáli í Austurstræti og lang-
þráð opnun Þjóðminjasafnsins eru
aðeins nokkur af fjölmörgum
dæmum sem nefna mætti. Sund-
laugarnar, ylströndin í Nauthóls-
vík og Bláa lónið eiga að geta veitt
okkur forskot á marga aðra hvað
varðar heilsutengda ferðaþjón-
ustu. Göngustígakerfi borg-
arinnar, fögur útvistarsvæði í
Laugardal, Elliðaárdal og hrein
strandlengja eru allt ómissandi
þættir í þeirri heildarmynd sem
við viljum draga upp af borginni
okkar. Þegar horft er fram á veg-
inn má hins vegar ekki gleyma því
að ef sóknin á að halda áfram verð-
ur að hlú að þeim krafti sem býr í
skapandi fólki, listamönnum og
hugviti sem er betur fært en flest
annað um að bera hróður lands og
þjóðar um heiminn. Hver veit
nema fleiri loftbrýr verði að veru-
leika áður en langt um líður?
Reykjavík
Loftbrú
Eftir Dag B. Eggertsson
„Skapandi fólki, listamönnum
og hugviti er betur fært en
flestu öðru að bera hróður
lands og þjóðar um heiminn.“
Höfundur er læknir og
borgarfulltrúi.
ama
ðar breyt-
enslu í
kæmi of-
irkj-
r austan
yfirveg-
n efna-
anni
bankans
varar
rðbólga
nginn sem
hlutfalli.
rðar at-
rmagn í
sama tíma
ru flestar
s en skuld-
um 200%
rra. Er þá
uleg
a um 130%
á 4 árum, geti valdið því að féð
fari ekki allt til húsnæðiskaupa
heldur til almennrar neyslu.
Einnig er vert að halda til haga
athugasemdum Sambands
banka og verðbréfafyrirtækja,
sem lúta að því að stjórnvöld
eigi frekar að huga að mark-
aðsvæðingu íbúðalánakerfisins
en að ráðast í hækkun lánshlut-
falls og hámarkslána. Í ná-
grannalöndum okkar eru lán til
húsnæðiskaupa tekin á al-
mennum markaði en að sjálfsögðu
innan þess lagaramma sem stjórn-
völd í hverju landi setja. Í Noregi
nemur hlutur norska Húsbankans
um 12% af þarlendum húsnæð-
islánamarkaði og í Svíþjóð tekur
ríkið lítinn sem engan þátt í fjár-
mögnun húsnæðislána, svo að dæmi
séu nefnd. Hugmyndir Framsókn-
arflokksins ganga hins vegar enn
lengra en orðið er við að auka um-
svif ríkisins í lánaþjónustu við ein-
staklinga og þá um leið ábyrgðir
ríkisins á þeirri útlánastarfsemi.
Spyrja má hvort Sjálfstæðisflokk-
urinn styðji þessa fyrirætlan mögl-
unarlaust?
Í átta ára ráðherratíð sinni gerði
Páll Pétursson margar atlögur að
því húsnæðiskerfi sem Jóhanna
Sigurðardóttir, fyrrverandi félags-
málaráðherra, á að öðrum ólöst-
uðum mestan heiður að. Hús-
bréfakerfið fékk þó að halda sér og
einnig húsaleigubæturnar. Fé-
lagslega eignaríbúðakerfið var í
raun lagt niður með húsnæðislög-
unum sem samþykkt voru á Alþingi
árið 1998. Breytingarnar, þar með
taldar vaxtahækkanir úr 1% í 4,9%,
sem þá voru gerðar hafa svo sann-
arlega ekki nýst tekjulægstu hóp-
unum hér á landi, eins og fram kem-
ur í skýrslu starfshóps
Alþýðusambands Íslands sem kom
út fyrr á þessu ári. Viðbótarlánin
svokölluðu hafa nýst ákveðnum
hópum vel, t.d. þeim sem eru ný-
komnir úr námi og þeim sem nýlega
hafa sest að hér á landi. Stórir hóp-
ar tekjulágra hafa hins vegar setið
eftir í 5 ára gömlu húsnæðiskerfi
Framsóknar- og Sjálfstæðisflokks.
Í áliti starfshóps ASÍ segir m.a. að
stórlega hafi dregið úr framlögum
til byggingar á nýju félagslegu-,
eignar- og leiguhúsnæði.
Ég hygg að flestir landsmenn séu
því samþykkir að gera eigi fyrstu
kaup á húsnæði eins létt og að-
gengileg og unnt er. Ungt fólk þarf
að geta komið sér þaki yfir höfuðið
á viðunandi kjörum, ekki síst í ljósi
þess að önnur greiðslubyrði, t.d. af
námslánum og framfærslu barna,
er þung. 90% lán við kaup á fyrstu
íbúð er eðlileg og sanngjörn ráð-
stöfun. En það er að sjálfsögðu ekki
hlutverk ríkisins að veita fólki há-
markslán að upphæð 18 m.kr. Lán
sem beinlínis gera það að verkum að
maður getur flutt beint í einbýlishús
að loknu háskólanámi! Nær væri að
efla leigumarkað, t.d. með því að
ríkið veiti stofnstyrki til byggingar
leiguíbúða og með því að hækka
húsaleigubætur til almennings.
Engum blandast hugur um að fé-
lagsmálaráðherranum unga gengur
gott eitt til með tillögugerð sinni um
hækkað lánshlutfall og hækkun há-
markslána hjá Íbúðalánasjóði. En í
upphafi skyldi endinn skoða. Ætla
stjórnvöld að skella skollaeyrum við
athugasemdum og ábendingum sér-
fræðinga um efnahags- og húsnæð-
ismál? Nú síðast, í áliti Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins, þar sem varað er
við hugmyndum um aukin útlán
Íbúðalánasjóðs vegna þensluáhrif-
anna sem slík ráðstöfun myndi hafa.
Er það vilji ríkisstjórnarinnar að
auka þenslu í efnahagslífinu með að-
gerðum sínum, stuðla að hækkuðu
verði fasteigna, jafnvel kveikja nýtt
verðbólgubál á Íslandi? Ef svo er,
þætti mér fengur í því að einhver
röskur blaðamaður tæki að sér að
rifja upp heimsendaspár stjórn-
arflokkanna um kollsteypur í efna-
hagsmálum ef aðrir stjórn-
málaflokkar en þeir tveir kæmust til
valda hér á landi.
r
Höfundur er alþingiskona.
ð geta
fir höfuðið
um, ekki
ð önnur
d. af náms-
rslu
t og við
ngar á
að skapa
ækifæri,
ndingar
mörg
ál.
sar tvær
r leiðir í
kunnugt
n í ríkja-
ó að á
axið ás-
að Fær-
ríki.
vegar
usam-
bandið og eiga af
þeim sökum ekki að-
ild að Evrópska efna-
hagssvæðinu. Af
þeim sökum eru
Færeyjar ekki hluti
af innri markaði
ESB, ólíkt okkur Ís-
lendingum. Þetta
hefur leitt til þeirrar
þversagnar að ís-
lensk fyrirtæki geta
ekki átt jafn greið viðskipti við
þessa nálægu og náskyldu grann-
þjóð okkar eins og við flestar aðr-
ar þjóðir Evrópu fyrr en nú.
Með hinum nýja fríversl-
unarsamningi er að mörgu leyti
brotið blað í samskiptum Fær-
eyinga og Íslendinga. Um leið
eru brotnir niður þeir múrar sem
verið hafa á viðskiptum milli
landanna og snertir það mikla og
víðtæka viðskiptahagsmuni
beggja þjóða, eins og nærri má
geta. Á tímum hnattvæðingar og
vaxandi alþjóðlegra samskipta
má hins vegar ekki gleyma að
rækta af natni sambandið við
okkar nánustu og bestu grann-
þjóðir. Við eigum ekki aðeins að
sameiginlega sögu og menningu
heldur eru hagsmunir þjóðanna
samofnir að flestu leyti. Nánari
samvinna og aukin viðskipti milli
þessara tveggja þjóða er því
beggja hagur.
Aukið samstarf við þjóðir
Norðvestur-Evrópu
Vonandi er upphafið að nýjum
fríverslunarsamningi okkar við
Færeyinga mikilvægur áfangi á
þeirri leið að skapa sameiginlegt
fríverslunarsvæði á norðanverðu
Atlantshafi. Samningurinn gæti
jafnframt orðið fyrsta skrefið að
nánari samvinnu okkar Íslend-
inga við fleiri þjóðir í Norð-
vestur-Evrópu. Þar má nefna
Grænlendinga, íbúa Norður- og
Vestur-Noregs, Hjaltlandseyja,
Orkneyja, Suðureyja og Háland-
anna í Skotlandi. Íbúar á þessu
svæði eiga það sameiginlegt að
byggja afkomu sína að miklu
leyti á auðlindum hafsins, auk
þess að eiga sér sameiginlega
sögu og menningarlegar rætur.
Stjórnvöld þessara landa gætu
tekið höndum saman um að efla
atvinnulíf og stuðla að nánari
innbyrðis viðskiptum á þessu
svæði og tryggt þannig stoðir at-
vinnulífs á þessu jaðarsvæði í
Evrópu. Nánari samvinnu þess-
ara landa gæti jafnframt styrkt
rödd þeirra sem búa á þessu
svæði á alþjóðlegum vettvangi.
Við Íslendingar höfum tekið
virkan þátt í þeirri alþjóðavæð-
ingu viðskipta sem átt hefur sér
stað á síðustu árum. En al-
þjóðavæðingin má ekki vera á
kostnað þess nána og góða sam-
starfs sem við höfum átt við
grannþjóðir okkar í gegnum ald-
irnar. Í raun kallar alþjóðavæð-
ingin á enn nánari samvinnu milli
þessara þjóða. Við Íslendingar
eigum því að taka frumkvæðið að
nánari samvinnu og samskiptum
þessara þjóða í norðvestanverðri
Evrópu.
granna í norðri
Höfundur er skrifstofustjóri
Framsóknarflokksins.
n má ekki vera
nána og góða
ið höfum átt við
ar í gegnum ald-
r alþjóðavæð-
ri samvinnu...“