Morgunblaðið - 14.06.2003, Side 36
SKOÐUN
36 LAUGARDAGUR 14. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SAMKVÆMT stefnu Reykjavík-
urlistans er gert ráð fyrir starf-
semi nokkurra einkaskóla í borg-
inni til að auka fjölbreytni í
grunnskólarekstri.
Á liðnum árum hafa
framlög borg-
arinnar til svo-
nefndra einkaskóla
– miðað við hvern
nemanda – aukist
langt umfram al-
mennar verðlagshækkanir, eða alls
115% frá haustinu 1997 til hausts-
ins 2002. Og nú aukast þau enn um
þriðjung.
Reykjavíkurlistinn hefur því
sýnt í verki að hann styður þessa
starfsemi.
Á árunum 1999–2002 hafa fram-
lög Reykjavíkurborgar til fræðslu-
mála stóraukist á föstu verðlagi,
en minna en til einkaskóla. Síðan
1999 hafa framlög til fræðslumála
hækkað að raungildi um 36,5%.
Þetta þýðir að árið 1999 greiddi
borgin 56.100 krónur á hvern íbúa
til fræðslumála, fjárhagsáætlun
þessa árs gerir ráð fyrir 76.600 kr.
á íbúa – allt á föstu verðlagi.
Fræðslumál taka til sín stóran
hluta af skatttekjum borgarinnar,
alls um ellefu milljarða króna, og
sterk málefnaleg rök þurfa að
liggja að baki auknum framlögum
til einstakra þátta fræðslumála
sem standa utan við lagalega
skyldu borgarinnar. Fjölmargir
þættir fræðslumála kalla á aukið
fé. Einkaskólarnir eru aðeins einn.
Lagalegur rammi
er bágborinn
Í lögum um grunnskóla er varla
fjallað um einkaskóla og hinn laga-
legi rammi um starfsemi þeirra
óljós. Þar segir þó: „Einkaskólar
eiga ekki kröfu til styrks af al-
mannafé.“ Yfirvöld menntamála
hafa ekki sýnt einkaskólum neinn
áhuga. Reykjavíkurborg er því
rúmt sniðinn stakkur til að efna til
samstarfs við þá sem hún kýs um
fræðslumál, eða hafna, á málefna-
legum forsendum.
Á móti er lagaleg skylda borg-
arinnar vegna almenna kerfisins
skýr: Reykjavíkurborg ber að
bjóða öllum börnum á aldrinum 6–
16 ára skólavist án endurgjalds.
Heimaskóli í hverfi er
þungamiðjan í stefnunni
Þungamiðjan í áherslum Reykja-
víkurlistans í þeirri miklu sókn
sem átt hefur sér stað ár í skóla-
málum hefur verið á jafnrétti til
náms, í skóla í heimahverfi hvers
barns.
Skattborgarar í Reykjavík vilja
skóla fyrir öll börn, og þeir fá góða
skóla sem skipa mikilvægan sess í
grenndarsamfélaginu. Sem for-
maður fræðsluráðs finn ég vel
þann mikla þrýsting sem er á að
hlúa vel að hverfisskólunum, sem í
vaxandi mæli eru miðpunktur í
grenndarvitund í hverju hverfi.
Hvert er hlutverk einkaskóla?
Svonefndir einkaskólar eiga að
bæta við og fylla upp í ákveðnar
þarfir sem hugsanlega er ekki
hægt eða hagkvæmt að þjóna í al-
menna skólakerfinu.
Við viljum að þeir hafi rekstrar-
grundvöll sem gerir þeim kleift að
rækja hlutverk sitt, með hóflegu
mótframlagi foreldra sem ekki
kjósa að nýta sér lögboðna þjón-
ustu borgarinnar.
Um þetta hefur mér ekki virst
vera mikill ágreiningur meðal
borgarbúa. Það er þó nauðsynlegt
að borgarbúar geri sér ljóst að
hver nemandi í einkaskóla er mun
dýrari fyrir skattgreiðendur en
væri hann í almenna kerfinu.
Skólinn er hluti af
velferðarkerfi
Rekstarkostnaður á hvern nem-
anda í almenna skólakerfinu helg-
ast að grunni til af þeirri skyldu
borgarinnar að sjá öllum börnum
fyrir námi á jafnræðisgrundvelli
án endurgjalds. Þessi skylda borg-
arinnar er innifalin í kostnaði við
hvern nemanda.
Það er sameiginlegt hluverk
allra skattgreiðenda að standa
undir þessari skyldu. Skólakerfið
er hluti af velferðarkerfi borg-
arinnar sem allir verða að taka
þátt í að greiða fyrir: barnlausir
eins og aðrir, líka þeir sem kjósa
að senda barn sitt í skóla utan al-
menna kerfisins.
Við höfum ekki litið svo á að
grundvallarþættir samfélagsins
séu þess eðlis að hægt sé að kaupa
sig frá þátttöku í þeim með því að
afþakka þjónustu þeirra.
Jafnræði nemenda byggist ekki
á upphæðinni sem „fylgir hverj-
um“ heldur þeirri þjónustuskyldu
sem borgin hefur gagnvart þeim
öllum.
Hvað sparast, hvað kostar?
Ætla má að nú sparist rekstrar-
kostnaður í almenna kerfinu þegar
„meðal“ nemandi færir sig úr því
yfir í einkaskóla um sem svarar
170–210 þúsund krónum.
Þetta væri því eðlileg lágmarks-
upphæð sem fylgdi nemandanum.
Með því að auka greiðslur í 303
þúsund krónur á hvern nemanda á
ári, eins og nú er gert, axla borg-
arbúar byrði sem er meiri gagn-
vart hverjum nemanda í einka-
skóla, sem nemur að meðaltali um
100 þúsund krónum, en ef hann
væri áfram í almenna skólakerfinu
eins og öllum stendur til boða.
Borgin samþykkir því að greiða
meira á hvern nemanda í einka-
skóla en nemur þeim sparnaði sem
hlýst af því að hann fari úr kerf-
inu, gegn því að forráðamenn
barna í einkaskólum taki á sig
hluta aukins kostnaðar með skóla-
gjöldum. Það gera þeir vegna þess
að þeir kjósa að nýta ekki þjónustu
sem borginni er skylt að bjóða og
hefur af fastan kostnað samkvæmt
lagalegri skyldu.
Samanburður einkaskóla
og grunnskóla
Í almenna kerfinu er bilið á milli
kostnaðar á hvern nemanda allt
frá 367 þúsund krónum ári til 530
þúsund kr.
Hámarkstekjumöguleikar einka-
skólanna samkvæmt stefnu borg-
arinnar verða nú 498.000 kr. á
nemanda. Þetta eru 303.000 kr. í
framlag borgarinnar að viðbættum
196.000 kr. sem er hámark skóla-
gjalda.
Meðalkostnaður í almennu skól-
unum í ár er um 427 þúsund krón-
ur. Munurinn er um 70 þúsund
krónur sem einkaskólarnir geta
hækkað sig yfir meðalskóla
borgarinnar, ef þeir nýta skóla-
gjaldtöku að fullu.
Stakkurinn er rúmt sniðinn.
Valfrelsi foreldra og barna
Í nýútkominni skýrslu Versl-
unarráðs er fjallað um kröfuna um
fleiri einkaskóla án þess að gerð sé
grein fyrir því „vandamáli“ sem
þar með á að leysa. Þá er mikið
gert úr nauðsyn á valfrelsi. Ekki
var þó haft fyrir því að kynna sér
hvernig þeim málum er háttað í
Reykjavík. Valfrelsi milli skóla
einskorðast ekki við að velja milli
skóla í almenna kerfinu annars
vegar eða einkaskóla. Innan al-
menna kerfisins er rétturinn til að
velja skóla líka nýttur. Í ár stunda
alls 1.626 reykvískir grunnskóla-
nemendur, eða tæp 11%, nám í
öðrum almennum grunnskólum en
sínum hverfisskóla, auk þeirra sem
stunda nám í öðrum sveitarfélög-
um, einkaskólum og sérskólum.
Samtals má gera ráð fyrir að um
2.000 börn af 15.000 grunnskóla-
börnum kjósi annan skóla en
hverfisskóla sinn.
Einkaskólarnir fimm sem nú
starfa eru því hluti af möguleika til
valfrelsis, og það valfrelsi hefur
vissulega í för með sér kostnað
sem borgin tekur þátt í að stórum
hluta.
Einkarekstur í menntun
Við höfum litið á svonefnda
einkaskóla sem viðbót við almenna
kerfið, en viljum ekki búa til tvö-
falt grunnskólakerfi í borginni, eitt
almennt og annað einkarekið (en
að stórum hluta á kostnað skatt-
borgaranna). Það er í raun mjög
gamaldags að horfa einungis á
einkarekstur í menntakerfinu út
frá skólanum sem hinni gömlu
stofnun.
Einkarekstur getur nefnilega
mjög bætt upp skólakerfið og auk-
ið valfrelsi eins og við höfum skýr
dæmi um. Tónlistarskólarnir eru
nánast allir einkaskólar. Nefnum
listaskóla með dans, myndlist og
annað, að ógleymdri íþrótta-
fræðslu félaganna í bænum. Tök-
um námskeiðahald og þá blasir við
að borgarbúar eiga mikið valfrelsi
um kaup á aukinni menntun fyrir
börn sín utan almenna skólakerf-
isins, og borgin styður einka- og
félagsrekstur í menntun með
gríðarlegum fjármunum, langt um-
fram þá sem hér um ræðir í
tengslum við fimm litla skóla.
Frumskyldan er á jafnrétti
til náms án skólagjalda
Megináhersla Reykjavíkurlist-
ans er skýr: Hún er á hverfisskóla
þar sem börn í hverju hverfi borg-
arinnar eiga heimaskóla sem þau
sækja. Þessir skólar njóti síaukins
sjálfstæðis, faglega og fjárhags-
lega, eftir því sem lög og fjárhags-
rammi leyfa. Hvatt sé til fjöl-
breytni innan almenna skóla-
kerfisins, framtak og nýsköpunar-
vilji skólafólks nýtt. Kerfisbundið
sé gefinn kostur á vali forráða-
manna barna til að hafa áhrif á
hverfisskóla með þátttöku í mótun
skólastefnu, eða velja skóla innan
almenna kerfisins sem hentar bet-
ur þörfum nemenda en stendur til
boða í heimahverfi.
Það er stefna borgarinnar í að-
alskipulagi að félagsleg blöndun og
samþætting eigi sér stað í hverju
hverfi. Skólinn endurspegli fjöl-
breytta samfélagsgerð og geri þar
með auknar kröfur til nemenda um
samfélagsvitund og ábyrgð-
artilfinningu gagnvart meðborg-
urum.
Grunneining fræðslukerfsisins
er því skóli þar sem yfirvöld svara
skyldu sinni um að veita menntun
á jafnræðisforsendum, skóli sem
er virkur þátttakandi í samfélag-
inu og endurspeglar gerð þess.
Einkaskólar í Reykjavík
Eftir Stefán Jón Hafstein
Höfundur er borgarfulltrúi
og formaður fræðsluráðs.
Morgunblaðið/Brynjar GautiE
ins og menn muna var
ein af ástæðunum
fyrir því að ráðist
var inn í Írak sú, að
talið var að stjórn-
völd þar í landi byggju yfir gereyð-
ingarvopnum og væru vís með að
beita þeim, eins og þau höfðu sýnt í
verki. Aðrar ástæður vógu einnig
þungt, svo sem stuðningur stjórn-
valda í Írak við hryðjuverka-
starfsemi og harðræði sem þegnar
landsins höfðu lengi mátt sæta af
hendi þessara stjórnvalda. Með
þessum rökum fóru herir Banda-
ríkjanna og Bretlands inn í Írak og
náðu á skömmum tíma völdum í
landinu. Hrakspár um gífurlegt
mannfall og enn meiri fólksflótta
gengu ekki eftir. Íraskur almenn-
ingur fagnaði falli harðstjórans í
Bagdad og fréttir sem fluttar höfðu
verið um harðræðið fengust stað-
festar; pynt-
ingarklefar
og fjölda-
grafir segja
allt sem
segja þarf
um hrylling-
inn sem viðgekkst í Írak. Þessu til
viðbótar hafa fundist vagnar sem
innihalda búnað sem nota má til að
framleiða gereyðingarvopn.
Það sem þrátt fyrir þetta hefur
valdið nokkrum titringi á Vest-
urlöndum er að enn hafa ekki fund-
ist gereyðingarvopn í Írak þótt
margar vikur séu frá því banda-
menn náðu völdum í landinu og hafi
leitað vopnanna síðan. Ýmsir hafa
orðið til að lýsa þeirri skoðun sinni
að með þessu kunni réttlæting
stríðsins gegn Íraksstjórn að vera
horfin og jafnvel að gereyðing-
arvopnin hafi aðeins verið átylla
forseta Bandaríkjanna og forsætis-
ráðherra Bretlands til að ráðast
gegn óvini sínum í Írak. Manni sem
hafi alls ekkert átt gereyðing-
arvopn og þess vegna hafi engin
ástæða verið til aðgerða gegn hon-
um. Sumir ganga jafnvel svo langt
að halda því fram að leiðtogar Bret-
lands og Bandaríkjanna hafi falsað
gögn til að ná fram vilja sínum.
Ekki verður farið hérna út í þær
hóflega nákvæmu vísbendingar
sem sumir af andstæðingum leið-
toga Bretlands og Bandaríkjanna
hafa framleitt til að koma á þá
höggi. Slíkar vangaveltur eru ekki
meginatriði þessa máls. Meg-
inatriðið er það, hvort það breytir
einhverju hvort gereyðingarvopn
finnast í Írak eða ekki. Lítum á
staðreyndir málsins:
Stjórnvöld í Írak hafa lengi verið
talin búa yfir gereyðingarvopnum –
hafa raunar beitt þeim – og nú eru
tólf ár liðin frá samkomulagi Sam-
einuðu þjóðanna um að þau skyldu
losa sig við þessi vopn. Allan þann
tíma og allt þar til Saddam Hussein
var hrakinn frá völdum komu
stjórnvöld í Írak sér undan því að
fylgja ályktunum Sameinuðu þjóð-
anna, sem urðu hátt á annan tug
áður en yfir lauk.
Stjórnvöld í Írak lögðu ekki fram
staðfestingu þess að hafa eytt ger-
eyðingarvopnum sínum, en þeim
bar að sýna fram á að þau hefðu
þessi vopn ekki undir höndum og
þar með að þau hefðu eytt þeim
vopnum sem þau áttu.
Af þessum ástæðum höfðu ríki
heims fulla ástæðu til að ætla að
gereyðingarvopn væru enn í Írak
áður en ráðist var inn í landið.
Þetta kom meðal annars fram í
ályktun öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna númer 1441, sem sam-
þykkt var síðla árs í fyrra. Þetta
kom einnig fram hjá vopnaeftirlits-
mönnum sem Íraksstjórn átti að
starfa með en gerði ekki. Það var í
raun enginn ágreiningur um það að
allar líkur væru á að Íraksstjórn
réði yfir gereyðingarvopnum, en
ágreiningur var um hvaða aðferð-
um ætti að beita við að afvopna
hana.
Þegar þetta liggur fyrir, breytir
þá einhverju fyrir réttmæti aðgerð-
anna gegn Íraksstjórn hvort ger-
eyðingarvopn finnast í Írak? Nei,
réttmæti aðgerðanna er ekki háð
því að slík vopn finnist. Ef gereyð-
ingarvopn finnast í Írak verða
hernaðaraðgerðirnar þá ekki rétt-
mætar? Jú, samkvæmt þeim for-
sendum sem lagt var upp með má
ef til vill líta svo á. Það er að segja
ef menn fallast á að vopnabeiting
geti verið réttlætanleg gegn hættu-
legum harðstjórnum sem talið er
að búi yfir gereyðingarvopnum.
Eru aðgerðirnar þá ekki þar með
óréttmætar ef engin gereyðing-
arvopn finnast? Nei, með þeim
hætti er ekki hægt að gagnálykta.
Þótt gagnályktanir eigi oft við er
ekki svo í þessu tilviki.
Ef gereyðingarvopn finnast ekki
í Írak kann það að verða þeim sem
stóðu fyrir innrásinni, forseta
Bandaríkjanna og forsætisráð-
herra Bretlands, erfitt pólitískt.
Ástæðan er aðallega sú að þá verð-
ur auðvelt fyrir pólitíska andstæð-
inga að gera innrásina tor-
tryggilega. Það að málið kann að
verða erfitt pólitískt segir hins veg-
ar lítið annað en það að pólitísk um-
ræða er iðulega á villigötum og að
auðvelt er að valda mönnum póli-
tískum erfiðleikum með ósann-
gjörnum málflutningi.
Nú mun út af fyrir sig aldrei
sannast svo óyggjandi sé að engin
gereyðingarvopn hafi verið í Írak
fyrir innrásina. Slíkt er ekki unnt
að sanna og má í besta falli afsanna.
En jafnvel þótt menn gefi sér, rök-
ræðunnar vegna, að það muni ein-
hvern tímann verða staðfest að
engin gereyðingarvopn hafi verið í
Írak fyrir stríðið, þá breytir það
ekki þeirri staðreynd að menn
höfðu ástæðu til að ætla að þau
væru þar. Það er meginatriðið.
Hafi menn haft ástæðu til að ætla
að vopnin væru í Írak þá breytir
engu þótt síðar komi í ljós að þau
hafi ekki verið þar. Hægt er að vera
vitur eftir á í þessu eins og öðru, en
það breytir ekki því að menn verða
hverju sinni að ganga út frá þeim
upplýsingum sem þeir hafa en ekki
þeim upplýsingum sem þeir kunna
að búa yfir síðar.
Hitt er svo annað mál að þótt
engin gereyðingarvopn finnist hafa
þegar fundist tæki til að framleiða
slík vopn. Það eitt ætti að duga
þeim sem vildu kosta miklu til að
koma í veg fyrir að Saddam Huss-
ein hefði undir höndum gereyðing-
arvopn, en þá munu einhverjir
sennilega segja að þetta hafi ekki
verið stórvirkar verksmiðjur og að
ef til vill hafi alls ekki átt að nota
tækin til að framleiða efnavopn.
Allt er þetta hugsanlegt, en ef
marka má reynsluna er lítil ástæða
til að láta fyrrverandi stjórnvöld í
Írak njóta vafans.
Vopnin
í Írak
„Þegar þetta liggur fyrir, breytir þá ein-
hverju fyrir réttmæti aðgerðanna gegn
Íraksstjórn hvort gereyðingarvopn finn-
ast í Írak? Nei, réttmæti aðgerðanna er
ekki háð því að slík vopn finnist.“
VIÐHORF
Eftir Harald
Johannessen
haraldurj@mbl.is