Morgunblaðið - 15.06.2003, Side 17
hvaða blóðfrumugerðir stofnfrumur
þroskast. „Mikill árangur hefur náðst
hvað varðar ytri þættina t.d. er vel
þekkt að vaxtarþátturinn erythrop-
oietin, eða Epo, stýrir stofnfrumun-
um í átt til rauðfrumuþroska meðan
annar vaxtarþáttur, GM-CSF, stýrir
þeim í átt til hvítfrumuþroska. All-
margir slíkir vaxtarþættir hafa verið
einangraðir og ytri áhrif á stofn-
frumuþroska því orðin vel þekkt.
Hins vegar er minna vitað hvaða innri
ferlar fara af stað þegar stofnfruma
þroskast í aðra frumugerð, þótt þekk-
ingin á því fari vaxandi. Hvaða gen
eru t.d. ræst þegar stofnfruma
ákveður að verða rauðfruma? Við vit-
um að Epo er lykilþáttur í að koma
stofnfrumunni þá þroskaleið og því
hafa vísindamenn m.a. reynt að skil-
greina hvaða gen vaxtarþátturinn
virkjar í frumunni. Annað ferli sem
vísindamenn hafa lagt mikla áherslu á
að skýra er hvaða þættir stjórna því
að stofnfruma endurnýjar sjálfa sig.
Þetta hefur reynst þrautin þyngri en
nú eru loks að koma fram vísbend-
ingar sem varpa ljósi á það.“
Stofnfrumur úr naflastreng
Í Blóðbankanum hefur verið unnið
með blóðmyndandi stofnfrumur frá
1995 en þá einangruðu Kristján Orri,
dr. Leifur Þorsteinsson, líffræðingur
í Blóðbankanum, og dr. Sveinn Guð-
mundsson, forstöðulæknir Blóðbank-
ans, þær úr fylgju- og naflastrengs-
blóði í samstarfi við prófessor Ásgeir
Haraldsson á Barnaspítala Hrings-
ins. „Það vill svo til að þar er hlutfall
stofnfrumna frekar hátt, t.d. í sam-
anburði við blóð fullorðinna þar sem
stofnfrumurnar greinast varla,“ segir
Kristbjörn Orri. „Einnig má nefna að
fylgju og naflastreng er að öllu jöfnu
hent og því kjörinn efniviður til að
einangra þessar frumur úr. Þessar
frumur, ásamt stofnfrumum úr bein-
merg, höfum við síðan notað til ým-
issa rannsókna m.a. í M.Sc.-verkefni
mínu sem fjallaði um eitilfrumu-
þroskun og í M.Sc.-verkefni Ólafs E.
Sigurjónssonar, sem nú er í doktors-
námi í Noregi, en það fjallaði um
megakarýócýtaþroska.“
Undanfarin 3 ár hefur Kristbjörn
Orri unnið að doktorsverkefni við
læknadeild HÍ þar sem markmiðið
var að einangra gen sem hugsanlega
gegna hlutverki í þroska blóðmynd-
andi stofnfrumna yfir í ákveðna gerð
hvítfrumna. „Þetta verkefni hef ég
unnið undir handleiðslu dr. Þórunnar
Rafnar, forstöðumanns krabba-
meinsrannsókna hjá UVS, og dr. Tor-
steins Egeland, yfirlæknis á Ríkis-
spítalanum í Ósló. Einnig koma að
verkefninu Vilhelmína Haraldsdóttir
blóðsjúkdómalæknir, dr. Eiríkur
Steingrímsson, prófessor við lækna-
deild HÍ, dr. Sveinn Guðmundsson og
dr. Leifur Þorsteinsson. Í þessu verk-
efni höfum við notað bæði blóðmynd-
andi stofnfrumur úr naflastrengs-
blóði og stofnfrumulínur og náð að
skilgreina fjöldann allan af genum
sem hugsanlega gætu haft hlutverki
að gegna í þroska þessara ákveðnu
hvítfrumna. Frekari athugun á virkni
valinna gena hefur síðan verið í gangi.
Í samstarfi við dr. Jonathan Keller á
National Cancer Institute í Maryland
í Bandaríkjunum völdum við einnig
eitt gen sem okkur fannst sérstak-
lega áhugavert og ákváðum að skoða
það í músamódeli, en við sáum strax
að mannaútgáfa gensins á sér tvífara
í músum, sem bendir til að það sé
mjög vel varðveitt milli tegunda. Ég
hef því verið með annan fótinn hjá
Keller þar sem við bjuggum til gena-
ferju sem gerir okkur kleift að slá út
þetta tiltekna gen í músum og þar
með kanna áhrif þess beint á þroska
stofnfrumna. Genið er þá slegið út í
músafósturstofnfrumum og þær not-
aðar til að búa til mýs sem eru án
gensins. Ég vona að fyrstu niðurstöð-
ur úr þeirri rannsókn komi um eða
eftir næstu áramót. Það er því ekki
hægt að segja annað en að stofn-
frumurannsóknir á Íslandi séu á mik-
illi siglingu og ekki annað að merkja
en áhuginn sé enn frekar að aukast,“
segir Kristbjörn Orri Guðmundsson.
Brjóstakrabbamein
Dr. Þórarni Guðjónssyni tókst að
rækta frumulínu úr brjóstavef á með-
an hann var við læknadeild Kaup-
mannahafnarháskóla, en þar varði
hann doktorsritgerð sína á síðasta
ári. Þessi frumulína reyndist hafa eig-
inleika líka stofnfrumum. Hún getur
gefið af sér frumur að mismunandi út-
liti og gerð og hefur þannig hæfileika
til að þróast í tvær mismunandi áttir.
Hér heima hefur Þórarni og Öglu
Friðriksdóttur tekist að búa til aðra
frumulínu, sem virðist hafa svipaða
eiginleika. Þar sem þær breytingar,
sem leiða til krabbameinsmyndunar,
virðast verða snemma á lífsferli
frumu er vonast til að þessar rann-
sóknir geti varpað ljósi á hvað fer úr-
skeiðis í þroskun frumunnar við
myndun krabbameina. Þórarni hefur
þannig tekist að komast nær raun-
verulegri stofnfrumu í brjóstkirtlum
en áður hefur tekist.
Stofnfrumur til lækninga
Stofnfrumumeðferð sjúklinga mun
hefjast hjá Landspítala – háskóla-
sjúkrahúsi á þessu ári. Hingað til hafa
Íslendingar þurft að sækja slíka með-
ferð til útlanda, að meðaltali fjórir
sjúklingar á ári. Meðferðinni er beitt
gegn ýmsum illkynja blóðsjúkdómum
eins og mergfrumuæxlum, bráðu
hvítblæði, eitilfrumukrabbameini og
föstum æxlum.
Stofnfrumumeðferð fer þannig
fram, að blóðfrumumyndandi stofn-
frumum er safnað úr blóði sjúklings,
þær varðveittar og gefnar sjúklingn-
um aftur eftir lyfjameðferð. Stofn-
frumunum er því hlíft við lyfjameð-
ferðinni og þær koma blóðmyndun í
gang aftur eftir meðferðina. Aðferðin
er eingöngu notuð í mjög alvarlegum
tilfellum eða þegar sjúkdómur tekur
sig upp að nýju eftir fyrri meðferð.
num fleygir fram
rsv@mbl.is
Í fyrirlestri sínum skýrði James Thomson stofnfrumutæknina með þessari teikn-
ingu. Fósturstofnfrumur eru teknar úr fósturvísum. Fimm til sjö dögum eftir
frjóvgun nær fósturvísirinn kímblöðrustigi. Innri frumumassi fósturvísisins er þá
fjarlægður og ósérhæfðum stofnfrumunum fjölgað í ræktun. Vísindamenn geta
stýrt þessum frumum til sérhæfingar og vonast til að geta nýtt þær til lækninga
áýmsum sjúkdómum, t.d. Parkinsons-sjúkdómi og hjartasjúkdómum.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. JÚNÍ 2003 17
Almennur borgarafundur verður haldinn í Vetrargarðinum
í Smáralind mánudaginn 16. júní og hefst hann kl. 17:17.
Þar fer fram kynning á fræðslu- og forvarnaverkefninu Þjóð
gegn þunglyndi – fækkum sjálfsvígum, sem er langtíma-
verkefni Landlæknisembættisins í samvinnu við heilsugæsluna,
félagsþjónustuna, skóla, presta og lögreglu um land allt auk
Hjálparsíma Rauða krossins, 1717.
Fundarstjóri: Óttar Guðmundsson, yfirlæknir á geðdeild LSH.
F
ít
o
n
/
S
ÍA
–
F
I0
0
7
3
3
1
–
U
p
p
s
e
tn
in
g
:
w
w
w
.p
o
o
l-
x
.d
e
L
jó
s
m
y
n
d
:
T
.
H
o
h
e
n
a
c
k
e
r
Borgarafundur
í Smáralind
Allir velkomnir.
Dagskrá:
• Haukur Valdimarsson aðstoðarlandlæknir setur
fundinn.
• Jón Kristjánsson heilbrigðisráðherra flytur ávarp.
• Högni Óskarsson geðlæknir, formaður fagráðs
um þunglyndi og sjálfsvígsforvarnir, greinir frá
verkefninu og markmiðum.
• KK flytur fáein lög.
• Ellý A. Þorsteinsdóttir, framkvæmdastjóri
ráðgjafarsviðs Félagsþjónustunnar í Reykjavík.
• Einar Már Guðmundsson rithöfundur les úr
verkum sínum.
• Óttar Guðmundsson yfirlæknir flytur lokaorð.
• Kl. 18.00 stendur VÍS fyrir uppboði á fornbíl, Mercedes
Benz árgerð 1958. Andvirði hans rennur óskipt til
verkefnisins.
• Einn af hverjum fjórum veikist af þunglyndi einhvern
tíma á ævinni.
• Fjórir af hverjum fimm sem taka eigið líf hafa glímt
við þunglyndi.
• Þunglyndi er sjúkdómur sem batnar við meðferð.
16. júní 2003 kl . 17:17
Eftirfarandi sveitarfélög styrkja einnig
verkefnið: Hafnarfjörður, Kópavogur,
Reykjanesbær og Reykjavíkurborg.
Vátryggingafélag Íslands hf.
er aðalstyrktaraðili
verkefnisins.