Morgunblaðið - 15.06.2003, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 15. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
NÚ ÞEGAR forseti Ís-lands, Ólafur RagnarGrímsson, hefir gengiðí hjónaband öðru sinniog leitt til hjónasæng-
ur, og gert að forsetafrú, konu af
ættkvísl gyðinga er ástæða til þess
að hyggja að afstöðu íslenskra
stjórnvalda til annarra kynþátta en
norrænna. Í nýlegri úttekt Vals
Ingimundarsonar sagnfræðings
kemur fram að þeir Bandaríkja-
menn sem ráða miklu um utanríkis-
stefnu Íslendinga fá tæpast dulið
andúð sína á gyðingum. Valur nefnir
í skýrslu, er hann birti í Morgun-
blaðinu, að þar komi fram ákveðin
andúð á blökkumönnum (lituðum,
eins og hann kýs að kalla blökku-
menn) og gyðingum.
Svo vel vill til að núverandi sendi-
herra Bandaríkjanna er hörunds-
dökkur.
Sé hugað að umræðum á Alþingi
verður ljóst að þar gerist einstæður
atburður þegar meirihluti þáver-
andi Alþingis árið 1853 vísar á bug
boðskap Friðriks konungs 7. um
jafnrétti gyðinga við aðra þegna á
Íslandi. Sagnfræðingar Háskóla Ís-
lands og lögspekingar ættu að fást
til þess fyrir góð orð og betalingu að
segja álit sitt á þessari staðhæfingu.
Er ekki kominn tími til þess eftir
þögn hálfrar annarrar aldar?
„Ísjárvert“ að gefa
gyðingum réttindi
Sé hugað að alþingistíðindum
kemur fram að árið 1853 sendir
Friðrik konungur sjöundi konung-
lega tilskipun til Alþingis. Snarpar
umræður verða á Alþingi. Vilhjálm-
ur Finsen, nafnkunnur lögspeking-
ur, fer í fararbroddi þeirra er vísa
vilja á bug tilskipan konungs. Það
sem vekur furðu nútímamanna er
djúpstætt gyðingahatur, sem kemur
fram, einkum í ræðum breiðfirskra
klerka, dyggra fylgismanna Jóns
Sigurðssonar.
„Mér skilst, að nefndin vilji gefa
Gyðíngum full réttindi, en mér
finnst það nokkuð ísjárvert, með
þessu lagaboði, að gefa þeim þannig
öll þessi réttindi; því það er þó
margt, sem þyrfti að hugsa um áður;
eg vil t.a.m. benda til, hvaða lög ættu
að gilda um giptingar milli Gyðínga
og kristinna, hvernig trúarbragða-
réttindum þeirra skyldi vera farið,
o.s.frv.
Að því leyti nefndin hefur stúngið
upp á að löggilda lagaboð 5. apr.
1850, um aðgáng Gyðinga til, að setj-
ast að í ríkinu, þá hefur nefndin sjálf
álitið, að slíkt lagaboð ekki þyrfti
hér, þar eð Gyðíngar eptir þeim
gildandi lögum hafi rétt til, að setj-
ast hér að, og eg er líka helzt hneigð-
ur til, að skilja lögin á þá leið; en
hvaða álit sem menn kunna nú að
hafa um það, þá vildi eg fremur ráða
frá, að löggilda lagaboðið. Það er
kunnugt, að Gyðíngar eru þjóð, sem
hefur marga góða kosti, en þeim
fylgja einnig ókostir; Gyðíngar eru
ágætir í menntuðum og fjölmennum
stöðum, einkum þegar þeir sjálfir
eru í álitlegri stöðu, en í þeim stöð-
um, þar sem allt er smátt, eins og
hjá okkur, er eg hræddur um að þeir
kunni að verða hættulegir; menn
vita, að þeir eru af náttúrunni lagað-
ir fyrir kaupskap, og fyrir að græða,
og mundu þeir ef til vill sjúga menn
út, og er ekki að vita, hvaða skaði af
því kynni að fljóta. Að öðru leyti
þætti mér bezt, ef ekkert yrði
ákveðið um þetta mál; það lítur
ófrjálslega út, að gefa atkvæði á
móti Gyðíngum, en að löggilda laga-
boðið, er hér um bil sama, og að
bjóða Gyðíngum, að koma híngað og
setjast hér að, og vildi eg því helzt
skjóta því til nefndarinnar, hvort
hún ekki fyndi ástæðu til, að taka
uppástungu sína aptur um þetta
lagaboð.“
Bjarni Thorarensen skáld og síð-
ar amtmaður á Möðruvöllum lýsir
áliti sínu á ýmsum þjóðum í bréfi til
Finns Magnússonar prófessors er
hann ritar í Gufunesi 2. mars 1830:
„Gott er að Grískir verði sui juris
[sjálfstæðir] þó þeir séu og æ hafi
verið Fantar, því mikið á Evrópa
þeirri þjóð að þakka, en eg segi að
allur Heimur eigi Gyðingum meir að
launa.“
Eftir þessi lofsyrði um gyðinga
grípur skáldið til kímninnar og læt-
ur flakka tilvitnun í danska skáldið
J.P. Heiberg, sem segir í skáldverki
sínu Kong Salomon og Jörgen
Hattemager: Nå, hvorfor kiæver
man ikke Palestina til dem? [Hei-
berg lætur gyðinginn segja „kiæv-
er“ sem þýðir „köber“ (kaupir).]
Þegar Bjarni Thorarensen ritar
Finni Magnússyni bréf þetta þá er
frelsisstríði Grikkja lokið og stóð yf-
ir ráðstefna um framtíð þeirra segir
Jón Helgason prófessor í útgáfu
sinni á bréfum Bjarna Thorarensen.
Svona eindreginn og ákafur er
Bjarni í afstöðu sinni til þjóða og
kynþátta. Gyðingar guldu þess með
margvíslegum hætti að þeim var
samkvæmt lögum fjölmargra ríkja
bannað að fást við ýmsar atvinnu-
greinar og skipað að viðlögðum
þungum refsingum að stunda fyrst
og fremst peningaviðskipti og lána-
starfsemi.
Hafnarstúdentar og okurkarlar
Veðlán stunduðu margir. Nægir
að minna á fjölda íslenskra Hafn-
arstúdenta, sem töldu sig fasta í
klóm okurkarla er þeir neyddust til
að taka víxillán þegar þeim brugðust
peningasendingar að heiman. Bene-
dikt Gröndal skáld og fjöllistamaður
segir frá dæmi um „okrara“, sem
Grímur Thomsen hótar hörðu og
ógnar með lífláti. Það var vegna
skulda Konráðs Gíslasonar Fjölnis-
manns, en hann var flæktur í víxla-
viðskipti og skuldafjötra lengst æv-
innar. Gröndal greinir frá því að
Grímur hafi farið á fund víxlarans,
sem hafði hótað að setja Konráð í
skuldafangelsi. Þegar Grímur byrsti
sig og „hótaði að drepa hann“ segir
Gröndal þá heyktist okurkarlinn.
Þegar þetta gerðist bjó Gröndal hjá
gyðingafjölskyldu á Forhaabnings-
holms Allée. Húsbóndinn hét Hart-
vigsen og var gyðingur. Kona hans
var einnig af gyðingaætt. Þau áttu
fjórar dætur. Hjá þessu góða fólki,
að sögn Gröndals, bjó hann á níunda
ár „og hafði allt í húsinu nema þvott“
segir Gröndal. Fyrir þetta greiddi
hann 50 krónur um mánuðinn. „Mat-
aræði var eins og hjá kristnu fólki,
en aldrei var etið annað kjöt en það,
sem slátrað hafði verið af gyðinga-
slátrara, og ekki mátti steikja í
smjöri, heldur einhverju floti.“
Harmsaga Konráðs Gíslasonar,
ævarandi skuldabasl og heimilis-
ógæfa, er nístandi dæmi um meinleg
örlög. Konráð dylur eiginkonu sína
fjárhagsvandræðum. Gætir þess
vandlega að hún viti ekki um hótanir
um gjaldþrot og skuldafangelsi.
Stjúpsonur Konráðs Georg var hon-
um erfiður, en Konráð lét sér mjög
annt um hann. Þegar Konráð varð
gjaldþrota og „gaf upp allar eigur
sínar“ lét hann aka Georg og móður
hans, eiginkonu sinni, út í skóg til
þess að vera ekki heima og bað
Benedikt Gröndal að vera með þeim.
Konráð syrgði Jónas Hallgríms-
son og kvað um hann:
Því, sem að Ísland ekki meta kunni
er Ísland svipt, því skáldið hné og dó,
skáldið, sem því af öllu hjarta unni,
sem elskaði þess fjöll og dali og sjó.
Og vakti fornan vætt í hverjum runni.
Þegar hann hrærði hörpustrenginn sæta
hlýddum vér til, en eptirtektarlaust,
vesælir menn, er gleymdum þess að
gæta,
að Guð er sá, sem talar skáldsins raust,
hvort sem hann vill oss gleðja eða græta.
Það vekur hvorttveggja í senn
hryggð og kæti þegar þess er gætt
að svokallaðir „okurvextir“ gyðinga-
víxla Hafnarstúdenta eru að sögn
miklu lægri en vextir Seðlabanka Ís-
lands og annarra íslenskra lána-
stofnana.
Ekki bara gyðingur — líka eskimói
Fyrir allnokkrum árum kom mér
til hugar að hafa samband við ýmsa
kunna borgara, sem ég taldi að gætu
rakið ættir sínar til gyðinga, og
spurði Ellert Schram hvað hann
vissi um ættartengsl Schramanna.
Hann tók spurningunni fjarri og
kaus ekki að ræða það mál frekar.
Örn Clausen íþróttagarpur og lög-
maður tók spurningunni fagnandi.
Hló hressilega og sagði: „Ég er ekki
bara gyðingur. Ég er líka eskimói.“
Séra Ólafur Sivertsen, einn helsti
menningarfrömuður Breiðfirðinga,
samherji Jóns Sigurðssonar og faðir
séra Eiríks Kúld, var eindreginn
andstæðingur þess að veita gyðing-
um réttindi til dvalar hérlendis. Það
er jökulkuldi og óvild sem ráða má
af ummælum hans:
„Lagaboðið 5. apríl 1850 get eg ei
aðhyllzt, en fellst á það, sem margir
þingmenn hafa talið því til ann-
marka. Mig uggir svo mætti fara, að,
ef menn færu líka sem að bjóða Gyð-
íngum híngað, þá þætti sumum
seinna meir betri kveðja þeirra en
koma. Ég vil bæta einu við það, sem
búið er að ræða um þetta: að þyki
þessi miður þokkasæla þjóð kænari
hverjum öðrum í kaupum og sölum,
þá gæti sú kænska skaðað núver-
andi kaupmenn vora, eins og aðra
landsmenn. Nú eigum vér ei svo
marga góða og gagnlega hér búsetta
verzlendur, að oss hæfi, að vera því
ollandi, að frá þeim dragist út úr
landinu það, sem þeir ella gætu búið
að, og landinu síðan komið að not-
um.“
Taldi að halla myndi á Íslendinga
Það er einkar athyglisvert að bera
saman afstöðu máganna, Benedikts
S. Gröndal skálds og Eiríks Kúld
varaþingmanns Snæfellinga. Að
vísu eru áratugir milli dómsupp-
kvaðningar þeirra. Séra Eiríkur
kann að hafa orðið fyrir miklum
skakkaföllum og tjóni af völdum
gyðinga. Fjáraustur prófasts-
hjónanna, gestanauð og heimilisböl
vegna óráðsíu Brynjólfs sonar
þeirra, sem var skáldmæltur efnis-
piltur, kann þó að hafa valdið miklu
um meinleg örlög.
Séra Eiríkur var jafnan talinn
túlka stefnu Jóns Sigurðssonar for-
seta í flestum greinum. Það kemur
líka síðar í ljós að Jón styrkir útgáfu
bæklings, sem gefinn er út til höfuðs
gyðingum.
„Eg skal ekki fara mörgum orðum
um breytingaratkvæði þau, sem hér
liggja fyrir, og það því síður, sem
mjög hefur verið rætt um sum
þeirra að minnsta kosti. Hvað opnu
bréfi 9. nóv. 1847 viðvíkur, þá er eg
helzt á sömu meiníngu um það og
hinn heiðraði 5. konúngkjörni þíng-
maður. En það hefur einginn minnzt
á töluliðinn 3, um Gyðíngana. Eg
skil þá uppástúngu svo, sem nefndin
vilji bjóða Gyðíngum til vor eins og
vinum, en mér dettur þá í hug, að
biðja, að vér varðveitumst frá slík-
um vinum. Það hefur opt verið talinn
galli á kaupmönnum, að þeir hafi
dvalið hér of stutta stund, og ekki
nema á meðan þeir hafi verið að
græða, síðan hafi þeir þotið í burtu
aptur, til að sóa fé sínu erlendis, sem
hér var safnað saman, og dregið á
þann hátt mikið fé alveg út úr land-
inu. Gyðíngar eru nú sagðir kænir
menn og slægir mjög í kaupum og
sölum, en vér erum hreinir og beinir
Íslendíngar, svo það væri ekki ólík-
legt, að þeim mundi takast, að ná
Með gyðingum og á móti
Þórður Sveinbjörnsson dómstjóri.
Fluttur á kviktrjám úr Nesstofu í
Túngötu að skipan Marcusar skips-
læknis, en hann var gyðingur.
Örn Clausen íþróttagarpur og lög-
maður. „Ekki bara gyðingur — líka
eskimói.“
Konráð Gíslason, Fjölnismaður.
Var í klóm okrara. Leyndi eig-
inkonuna gjaldþroti. Harmaði
Jónas Hallgrímsson og kvað
um hann látinn.
Grímur Thomsen skáld og bóndi.
Hann hótaði lánardrottni Konráðs
lífláti.
Björn M. Ólsen fyrsti rektor
Háskóla Íslands. Svæsinn and-
stæðingur gyðinga.
Bjarni Thorarensen skáld var hlið-
hollur gyðingum og taldi þá öðrum
fremri.
Benedikt Gröndal skáld og fjöl-
listamaður bjó hjá gyðinga-
fjölskyldu í Kaupmannahöfn á
níunda ár. Hann undi sér hvergi
betur en í skjóli þeirra.
Séra Eiríkur Kúld var eindreginn
andstæðingur gyðinga og talaði
gegn þeim á Alþingi árin 1853 og
1855.
Fordóma gegn gyðingum mátti ekki síður finna á
Íslandi fyrr á tímum en á meginlandi Evrópu.
Pétur Pétursson rifjar hér upp söguna.