Morgunblaðið - 15.06.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. JÚNÍ 2003 29
„bandarískt vald, jafnvel þegar því er beitt með
tvöföldu siðgæði, gæti verið besta leiðin til að ýta
þróun mannsins fram á við – jafnvel eina leiðin“.
Hann segir að hættan sé sú ef hættu skyldi kalla
að Bandaríkin og Evrópa haldi áfram að fjar-
lægjast. „Evrópumenn gætu orðið enn skrækari í
árásum sínum á Bandaríkin. Vilji Bandaríkja-
manna til að hlusta eða hafa áhuga gæti minnkað.
Sá dagur gæti komið að Bandaríkjamenn taki
ekki meira mark á yfirlýsingum ESB en yfirlýs-
ingum ASEAN eða Andes-bandalagsins, ef hann
er ekki runninn upp nú þegar.“
Kagan segir að bandarískir forustumenn þurfi
að gera sér grein fyrir því að nánast ekkert hefti
Bandaríkin. Um leið ættu Bandaríkjamenn að
byrja að sýna tilfinningum og sjónarmiðum ann-
arra meiri skilning, sýna „aðeins meira af þeirri
gjafmildi, sem einkenndi bandaríska utanríkis-
stefnu í kalda stríðinu. Þeir gætu sýnt samstarfi
ríkja og bókstaf laganna meiri virðingu og reynt
að safna í alþjóðlegan pólitískan höfuðstól til að
nota þegar ógerningur er að grípa til marghliða
aðgerða og ekki verður komist hjá einhliða að-
gerðum.“ Hann bendir á að það sé óneitanlega
æskilegra að afla sér stuðnings vina og banda-
manna, sérstaklega í Evrópu, en að aðhafast ein-
hliða þannig að Evrópa fyllist kvíða og andúð:
„Það er þegar öllu er á botninn hvolft meira en
tugga að Bandaríkjamenn og Evrópa deila sam-
eiginlegum vestrænum gildum,“ segir Kagan.
„Væntingar þeirra í þágu mannkyns eru að
mestu þær sömu þótt hið gríðarlega valdamis-
vægi geri það að verkum að staða þeirra er ger-
ólík. Kannski er það ekki of barnaleg bjartsýni að
trúa því að sameiginlegur skilningur geti fengið
miklu áorkað.“
Margt er rökrétt í greiningu Kagans á því
hvers vegna Bandaríkjamenn hegða sér eins og
þeir gera og hvernig málflutningur Evrópu helg-
ast af evrópsku máttleysi fremur en hugsjónum.
Ein spurningin, sem vaknar við lestur kvers
hans, er í hvaða tilgangi Bandaríkjamenn eigi að
áskilja sér réttinn til að fara sínu fram þegar
þeim þykir henta. Önnur spurning er hvort það
sé ekki „barnaleg bjartsýni“ að ætla að þjóðir
heims sætti sig við það að Bandaríkjamenn
áskilji sér þann rétt, til dæmis með vísan til þess
að það sé eina leiðin til að stuðla að framförum
mannsins. Hugmyndin um tvöfalt siðgæði skapar
ótal vandamál og þau verða enn fleiri þegar talað
er um réttlætingu tvöfalds siðgæðis í krafti
valds. Það er ógerningur að boða lýðræði og
frelsi með fyrirvörum. Ekkert samfélag fær þrif-
ist til lengdar þar sem sá sterki getur í krafti
valds síns ráðskast með þá, sem veikari eru, og
það er erfitt að sjá hvernig það á að ganga í sam-
félagi þjóðanna.
Útbreiðsla lýð-
ræðis og efling
Margir eru um þessar
mundir að velta því
fyrir sér hvernig
Bandaríkjamenn eigi
að beita valdi sínu. Fareed Zakaria, ritstjóri
hinnar alþjóðlegu útgáfu tímaritsins Newsweek,
gaf nýverið út bókina The Future of Freedom
(Framtíð frelsisins) þar sem hann fjallar um það
hvernig nú er svo komið að þorri mannkyns er
þeirrar hyggju að lýðræði sé hið æskilega og
ákjósanlega stjórnarfar. Lýðræðisríkjum fari
stöðugt fjölgandi og harðstjórar á borð við Ro-
bert Mugabe og Hosni Mubarak sjái sig til-
neydda til að halda kosningar þar sem sigur
þeirra er fyrirfram bókaður og allir sjái í gegnum
loddaraskapinn. Þar sem lýðræði hafi verið kom-
ið á sé það mun víðtækara með tilliti til kosninga-
réttar og annarra þátta en dæmi hafi verið um
fyrir 100 árum.
„Lýðræðisríki nútímans munu þurfa að takast
á við ný og erfið verkefni – berjast við hryðju-
verkastarfsemi, laga sig að hnattvæðingu, laga
sig að öldrun í þjóðfélaginu – og þau þurfa að láta
kerfið virka betur en það gerir nú,“ skrifar Zak-
aria og bætir við að það þýði að lýðræðisleg
ákvarðanataka verði að vera skilvirk. Síðan segir
hann: „Það krefst þess, sem ef til vill er erfiðast,
að þeir, sem hafa mikil völd í okkar þjóðfélögum,
axli ábyrgð sína, leiði og setji staðla, sem ekki eru
aðeins lagalegir heldur siðferðislegir. Án þess-
arar innri fyllingar verður lýðræðið að holri skel,
sem ekki er aðeins ófullnægjandi, heldur gæti
einnig verið hættulegt og haft í för með sér að
vélað verði með frelsið og gengið á það og hnign-
un daglegs lífs. Það væri harmleikur vegna þess
að lýðræðið með öllum sínum göllum er hinsta
von fólks um allan heim. En það þarf að tryggja
það og styrkja á okkar tímum.“
Það er ekki sannfærandi að halda því fram að
breiða megi út lýðræði með ólýðræðislegum
vinnubrögðum. Það hafa orðið miklar breytingar
á utanríkisstefnu Bandaríkjastjórnar frá því að
George Bush forseti komst til valda. Þegar hann
bauð sig fram var undirtónn utanríkisstefnu
hans fremur einangrunarhyggja, en sú útrás,
sem raunin hefur orðið. Í þeim efnum mörkuðu
hryðjuverkin 11. september 2001 vitaskuld
þáttaskil. Síðan hefur Bush í tvígang hafið stríð
og sigrað í báðum tilfellum. Það hefur hins vegar
margfaldlega sýnt sig í sögunni að það að vinna
stríðið er ekki nema hálfur sigurinn. Framhaldið
liggur í því hvernig friði er komið á að nýju.
Bandaríkjamenn kunna að búa yfir hernaðarleg-
um ofurmætti, en þegar komið er niður á jörðina
til að huga að innviðum og gangvirki samfélags-
ins er lausnin ekki alltaf fólgin í hernaðarmætt-
inum eins og virðist vera að koma fram í Afgan-
istan og Írak.
Hvaðan kemur
andúð í garð
Bandaríkja-
manna?
Stanley Hoffman, pró-
fessor við Harvard-
háskóla, skrifaði ný-
verið grein undir heit-
inu Bandaríkin fara
afturábak í tímaritið
New York Review of
Books. Þar fjallar hann um einhliða aðgerðir af
hálfu Bandaríkjamanna: „Það getur eflt raun-
verulegt vald öflugs ríkis í utanríkismálum að
lúta viðmiðum sjálfstjórnar, þjóðaréttar og al-
þjóðlegra stofnana. Sú andúð í garð Bandaríkj-
anna, sem færist í aukana um allan heim, er ekki
aðeins fjandskapur í garð voldugasta ríkisins eða
byggð á gömlum tuggum um vinstri og hægri.
Ekki er heldur hægt að afgreiða hana sem öfund
eða hatur í garð okkar gildismats. Hún er oftar
en ekki afsprengi gremju vegna tvöfalds siðgæð-
is og tvöfeldni í tali, vegna grófrar fáfræði og
hroka, vegna rangra ályktana og vafasamrar
stefnu. Hvort núverandi leiðtogar okkar eru fær-
ir um sjálfsskoðun á tímum hernaðarsigurs gæti
haft áhrif á hnöttinn til framtíðar.“
Í kenningum um alþjóðastjórnmál aðhyllist
ákveðinn skóli raunsæisstefnu. Í anda raunsæis
reynir hvert ríki að knýja fram sína hagsmuni
eftir mætti. Hinir veiku fara sínar leiðir og hinir
máttugu sínar. Gerðir þeirra eru ef til vill klædd-
ar í búning leiftrandi hugsjóna, en þegar upp er
staðið ráða eiginhagsmunir för. Hagsmunir geta
hins vegar verið breytilegir og sömuleiðis valdið,
þótt ekki bendi neitt til þess að á því verði breyt-
ing í bráð. Sá, sem ætíð fer sínu fram, lifir í raun
eins og hann geri ráð fyrir því að ekki komi dagur
eftir þennan dag. Slík hegðun er ekki uppskrift
að árangri til frambúðar.
Morgunblaðið/Arnaldur
Breskur ferðalangur situr við Sæbrautina, horfir í átt að Esjunni og mundar pensilinn.
„Það er þegar öllu
er á botninn hvolft
meira en tugga að
Bandaríkjamenn og
Evrópa deila sam-
eiginlegum vestræn-
um gildum,“ segir
Kagan. „Væntingar
þeirra í þágu mann-
kyns eru að mestu
þær sömu þótt hið
gríðarlega valda-
misvægi geri það að
verkum að staða
þeirra er gerólík.
Kannski er það ekki
of barnaleg bjart-
sýni að trúa því að
sameiginlegur skiln-
ingur geti fengið
miklu áorkað.“
Laugardagur 14. júní