Morgunblaðið - 15.06.2003, Blaðsíða 41

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. JÚNÍ 2003 41
ÍSLAND er eittmesta eldfjallaland ver-aldar. Eldvirknin tengistlegu þess á Atlantshafs-hryggnum, en það er á
mörkum tveggja stærstu jarð-
skorpuflekanna, þ.e.a.s. Norður-
Ameríkuflekans og Evrasíuflek-
ans, liggur á einum af svonefndu
heitu reitunum. Flekana rekur
hvorn frá öðum, að meðaltali um
2 sm á ári, annan vestur en hinn
austur. Við það tognar á jarð-
skorpunni, sem liggur á milli, og
gerir það að verkum að hún rifn-
ar á 100–200 ára fresti.
En Ísland er þó ekki gamalt í
jarðsögulegu tilliti. Elsta berg
hér er að finna við ystu annes á
Vestfjörðum og Austfjörðum;
neðst í hraunlagastaflanum við
utanvert Ísafjarðardjúp finnst 16
milljóna ára gamalt berg og á
Austfjörðum, neðst í Gerpi, er
bergið um 13 milljóna ára gam-
alt. Til samanburðar má nefna,
að Jörðin varð til fyrir um það bil
4500 milljónum ára. Og alheim-
urinn sjálfur fyrir 10–20 millj-
örðum ára; það er 2–4 sinnum
meiri en aldur sólkerfis okkar.
Ísland er líka yngsta þjóðveldi
heimsins, ekki nema um 1100
ára. En það hefur frá upphafi
byggðar verið elskað og dáð,
þrátt fyrir hið kuldalega nafn sitt
og óblíð faðmlög á stundum. Og
svo er enn.
Eggert Ólafsson (1726–1768)
náttúrufræðingur og skáld mun
fyrstur hafa persónugert þetta
land táknfræðilega sem konu.
Um það segir Árni Björnsson
þjóðháttafræðingur í Sögu dag-
anna:
Hugmyndin um Ísland í konulíki sést
fyrst í erfikvæðum eftir danskt kónga-
fólk sem Eggert Ólafsson orti … árin
1752 og 1766. Ekki verður þó séð að
Eggert noti nokkru sinni orðið fjall-
kona. Það gerðu hins vegar mörg
skáld eftir hans dag, og þekktust er
„fjallkonan fríð“ í kvæði Bjarna Thor-
arensens um Eldgömlu Ísafold frá
fyrsta áratugi 19. aldar.
Um hundrað árum eftir kvæði
Eggerts, eða nánar tiltekið 1864,
birtist Eiríki Magnússyni, sem
þá var prófessor í norrænum
fræðum við Cambridge-
háskólann í Englandi, sýn af Ís-
landi sem prúðbúinni konu. Ei-
ríkur gerði af henni skissu og
fékk þýskan myndlistarmann,
J.B. Zwecker, til að vinna hana
áfram. Birtist hún fyrst á prenti í
Lundúnum árið 1866, í seinna
bindi af enskum þýðingum Eiríks
Magnússonar og G.E.J. Powels á
íslenskum þjóðsögum. Hálf-
bróðir Eiríks, listamaðurinn
Helgi Magnússon, fullvann síðar
þá mynd eða stækkaði og varð
hún útbreidd hér á landi og í
byggðum Íslendinga vestanhafs,
ekki hvað síst út af því að Bene-
dikt Gröndal tók þann eftirdrátt
upp í þjóðhátíðarspjald sitt árið
1874.
Í byrjun 20. aldar fóru Vestur-
Íslendingar í Winnipeg að láta
skrýdda Fjallkonu mæla nokkur
orð á þorrablóti og árið 1924 kom
hún fram á Íslendingadegi, og
hefur svo verið alla tíð síðan.
Þetta fordæmi mun hafa leitt til
þess, að siðurinn var tekinn upp
hér á landi í kjölfar stofnunar
lýðveldisins, 1944, og bundinn
þjóðhátíðardegi Íslendinga, 17.
júní.
Og núna, þegar komið er á 21.
öldina, er þetta land okkar í
hættu statt, þrátt fyrir ungan
aldur. Klæði þess eru rifin og
tætt á köflum, og líkaminn sjálf-
ur farinn að láta á sjá. Við svo
búið má ekki standa. Það hefur
fóstrað okkur í 11 aldir rúmar,
stundum við fátæklegan beina og
hart atlæti, eins og gengur, en
alltaf þó stolt í fasi. Og nú kallar
það á hjálp, biður íbúana að
halda vöku sinni gagnvart að-
steðjandi meinsemdum. Það á
ekki skilið að við leyfum að í það
sé ótæpilega krukkað með vopn-
um tækninnar eða slíkum ágangi
búpenings, að auðnin tóm liggi
eftir.
Landhnignun og eyðimerk-
urmyndun er einhver alvarleg-
asti umhverfisvandi heimsins. Til
að efla samstöðuna í baráttunni
gegn þessum vágesti hafa Sam-
einuðu þjóðirnar tileinkað 17.
júní ár hvert verndun jarðvegs.
Og það er vel. Eyðimerkurvofan
ógnar nú lífsafkomu um 1200
milljóna íbúa heimsins, en verst
er ástandið í Afríku, Asíu og
þeim löndum sem áður mynduðu
Sovétríkin. Talið er að um 20
milljarðar tonna af jarðvegi glat-
ist á ári hverju. Það er óhugn-
anleg tala.
Við, sem þetta eyland byggjum
í Norður-Atlantshafi, höfum ekki
leyfi Guðs eða ættjarðarinnar til
frekari gróðureyðingar, með til-
heyrandi áfoki, og höfðum það
raunar ekki fyrr heldur. Eins er
að segja um nag járntólanna og
sprengiefnisins. Hér verður að
fara með gát. Verum í fylking-
arbrjósti í hinni góðu baráttu,
sjáum til þess, að Fjallkonan
þurfi ekki að bera kinnroða
vegna öra og graftarkýla í andliti
eða gatslitinna fata sinna; bætum
kyrtil hennar og pils, greiðum
henni og förðum og látum hana
sjá, að okkur þykir í hana varið.
Að vísu er bert hold í tísku,
nektin selur. En það á ekki við í
þessu dæmi. Þetta er hún móðir
okkar.
Fjallkonan
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Þjóðhátíðardagur
okkar er innan
seilingar og Fjall-
konan, persónu-
gervingur landsins,
er honum tengd
órjúfanlegum
böndum. Sigurður
Ægisson lítur á
sögu hennar af því
tilefni og hvetur Ís-
lendinga og gesti
til að sýna líkama
hennar og búningi
virðingu.
Inger Steinsson,
útfararstjóri,
s. 691 0919
Ólafur Ö. Pétursson,
útfararstjóri,
s. 896 6544
Bárugötu 4, 101 Reykjavík.
S. 551 7080
Vönduð og persónuleg þjónusta.
Útfararþjónustan ehf.
Stofnuð 1990
Rúnar Geirmundsson
útfararstjóri
Sími 893 8638
Komum heim til aðstoðar
við undirbúning
útfarar sé þess óskað
Sími 567 9110
www.utfararstofan.is
LEGSTEINAR
Mikið úrval af legsteinum
og fylgihlutum
Sendum myndalista
MOSAIK
Hamarshöfði 4, 110 Reykjavík, sími 587 1960
Marmari
Granít
Blágrýti
Gabbró
Líparít
HUGVEKJA
Að morgni 12. maí
sl. barst mér sú fregn
að frændi minn Þórð-
ur væri látinn, en
hann dvaldi á elli- og
hjúkrunarheimilinu Ljósheimum á
Selfossi. Tóti eins og hann var kall-
aður ólst upp í Hólshúsum hjá for-
eldrum með stórum systkinahópi.
Þegar hann komst til vits og ára
fannst honum gaman að stússast í
kringum búið, hann hafði yndi af
dýrum og þá sérstaklega hestum
en hann átti alla tíð mjög góða
hesta. Tóti var mjög dagfarsprúð-
ur maður og glaður í lund. Við for-
um ríðandi saman til fjalls, einnig
fórum við saman á hestamannamót
og ævinlega áttum við góðar
stundir er við fórum eitthvað sam-
an.
ÞÓRÐUR
ELÍASSON
✝ Þórður Elíassonfæddist í Hóls-
húsum 8. október
1915. Hann lést á
hjúkrunarheimilinu
Ljósheimum á Sel-
fossi 12. maí síðast-
liðinn og var útför
hans gerð frá Gaul-
verjabæjarkirkju 17.
maí.
Tóti var mjög góður
starfsmaður að hverju
sem hann gekk, hvort
sem það var við bú-
skapinn hjá foreldum
sínum eða í vinnu hjá
öðrum. Þá vann hann
um tíma í byggingar-
vinnu í Reykjavík og
einnig stundaði hann
sjómennsku frá
Stokkseyri í fjóra vet-
ur. Þá reri Tóti með
Jóni Jónssyni frá
Vestri-Loftsstöðum,
fyrst á árabát en síðan
trillu (vélbát) og róið
var þá frá Loftsstaðasandi. Tóti
var einn af fáum sem rötuðu út og
inn um sundið sem liggur á milli
skerja frá Loftsstaðasandi. Með
annarri vinnu vann Tóti að búi for-
eldra sinna í Hólshúsum en tók við
búinu 1964. Ári seinna komu syst-
ursonur hans, Gunnar, og hans
kona, Elísabet, að Hólshúsum og
hófu þar félagsbúskap, sem hefur
verið rekinn þar af miklum dugn-
aði og myndarskap. Tóti var
ókvæntur og barnlaus en hann átti
hug og hjörtu barna þeirra Gunn-
ars og Ellýjar. Hann hafði mikið
yndi af börnunum og þau hændust
að honum. Þá var hann tryggur fé-
lagi í Ungmannafélaginu Samhygð
og rétti þar oft hjálparhönd ef á
þurfti að halda. Ég minnist margra
góðra stunda sem ég hef átt þegar
ég hef komið að Hólshúsum.
Við þökkum Tóta samfylgdina í
lífinu og biðjum góðan guð að varð-
veita hann og minningin um hann
lifir með okkur. Ég votta Gunnari,
Ellý og börnum þeirra samúð mína
sem og öðrum eftirlifandi ættingj-
um Tóta.
Guðmundur Steindórsson.
Mig langar að minnast móður-
bróður míns Þórðar Elíassonar eða
Tóta í Hólshúsum eins og hann var
oftast kallaður.
Vorið er komið og tilhlökkunin
að komast í sveitina brýst fram í
huga unglings sem getur ekki
hugsað sér að vera annars staðar
en hjá Tóta og ömmu og afa í Hóls-
húsum að fylgjast með sauðburð-
inum og hinum dýrunum, sjá belj-
urnar hoppa út um allt tún á fyrsta
útivistardeginum. Við vorum hjá
þeim, frændfólk og vinir, og var
undirrituð þar í fjögur sumur. Við
sóttum beljurnar og gerðum svona
hitt og annað sem til féll í sveitinni.
Það var mjög gestkvæmt í Hóls-
húsum, oftast komu einhverjir í
heimsókn um helgar og alltaf var
vel tekið á móti fólki og mikið
spjallað við kaffiborðið. Tóta
fannst alltaf gaman ef gestir komu,
hann lék á als oddi, hló og gerði að
gamni sínu. Það var alltaf nóg
pláss fyrir gesti að gista þó að
gamla baðstofan væri nú ekki stór.
Tóti hafði gott lag á okkur krökk-
unum og ekki var hann nú mikið að
skamma okkur, sagði ekki mikið
þegar vinkonur mínar komu frá
Selfossi á hjólum. Ég mátti til að
sýna þeim hvað ég kynni á traktor
sem stóð í brekku og ég tók hann
úr gír og auðvitað rann hann niður
brekkuna og endaði ofan í vatni,
við ætluðum hins vegar að reyna
að stöðva hann og stukkum fram
fyrir hann en urðum auðvitað að
hörfa. Tóti tók þessu bara með
jafnaðargeði. Það væri hægt að
segja margar álíka sögur en þessi
verður látin duga. Það verður
skrýtið að koma að Hólshúsum og
hitta ekki Tóta en honum líður
örugglega vel núna hjá foreldrum
sínum og þeim systkinum sem eru
látin.
Blessuð sé minning hans.
Guðrún Elsa Marelsdóttir.
JÓN ELLIÐI
ÞORSTEINSSON
✝ Jón Elliði Þor-steinsson fæddist
á Geiteyjarströnd í
Mývatnssveit 3.
ágúst 1928. Hann
lést á Heilbrigðis-
stofnun Suðurnesja
2. maí síðastliðinn og
var útför hans gerð
frá Keflavíkurkirkju
13. maí.
Kveðja frá Golf-
klúbbi Suðurnesja
Félagar í Golfklúbbi
Suðurnesja kveðja góð-
an félaga sinn, Jón Þorsteinsson,
sem lést 2. maí sl. Jón var einn af
þeim sem stofnuðu
klúbbinn árið 1964 og
var ötull í starfi á
fyrstu starfsárum
klúbbsins. Hann var
formaður klúbbsins ár-
ið 1973. Jón var alla tíð
ötull við golfiðkun og
mikill keppnismaður.
Hann var löngum
stundum úti í Leiru við
golfleik alveg fram á
hinsta dag eða þar til
að veikindi hans hindr-
uðu það.
Félagar í Golfklúbbi
Suðurnesja kveðja Jón
Þorsteinsson með þakklæti og votta
aðstandendum samúð.