Morgunblaðið - 16.06.2003, Blaðsíða 16

16 MÁNUDAGUR 16. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÞAÐ hefur löngum verið talin frum-
skylda og tákn um sjálfstæði þjóðar að
hún hafi gert áætlanir til að verja lýð
og land. Varnarsamningurinn milli lýð-
veldisins Íslands og Bandaríkjanna á
grundvelli Norður Atlantshafssamn-
ingsins hefst á þeim orðum að Íslend-
ingar geti ekki sjálfir varið land sitt.
Það má því segja að samningurinn sé
varnaráætlun okkar, sem hverri þjóð
ber að hafa, því eins og þar segir, þá
hefur reynslan sýnt „að varnarleysi
lands stofnar öryggi þess sjálfs og frið-
samra nágranna þess í voða.“
Varnarsamningurinn einkennist af
hugmyndum um gagnkvæmi. Íslend-
ingar láta í té aðstöðu til sameiginlegra
varna Atlantshafsbandalagsins og
Bandaríkjanna og fá í staðinn land-
varnir. Í fimmtu grein er kveðið á um
að Bandaríkin skuli framkvæma skyld-
ur sínar samkvæmt samningi þessum
þannig „að stuðlað sé svo sem frekast
má verða að öryggi íslensku þjóð-
arinnar, og skal ávallt haft í huga, hve
fámennir Íslendingar eru, svo og það,
að þeir hafa ekki öldum saman vanist
vopnaburði.“
Vopnaðar sveitir
Eftir rúma hálfa öld eru sumar for-
sendur samningsins úreltar en aðrar
ekki.
Íslendingar geta vissulega sinnt ýms-
um þáttum í vörnum landsins, einir eða
í samstarfi við önnur ríki, svo sem ör-
yggis- og björgunarþjónustu, almanna-
vörnum, æfinga- og eftirlitsstörfum á
hafinu kringum Ísland o.s.frv. Þjóðlífið
er fjölbreytt og þróað og við höfum
það, hverni
íslenska rík
og skuldbin
lendinga í a
vegna fram
uðu þjóðan
reglustjóra
það verður
leitni sem n
andi og hljó
þætti í íslen
Ný va
Við getum
að Bandarí
tækt og fák
búnaðar til
hvernig hú
samkvæmt
hins vegar
stuðla svo s
yggi íslensk
halda því fr
frá volduga
á landi sé h
yggi. Kann
hvort haldi
bækistöð á
stríðsins va
að það vær
drægi að sé
vopnaárás
fyrir hendi
sömu rök m
hugsanlega
ránsmanna
nútímans.
Bandarík
stöðva sinn
stefnu sem
varnaíhlutu
kaldastríðs
ekki inn í þ
unum sem
menntun, fjármuni og mannafla til þess
að taka virkari þátt í varnaráætlun
landsins en gert hefur verið.
Vopnaburður er ekki eins fjarri Ís-
lendingum og við höfum vanist að halda
fram. Þannig höfum við haldið úti vopn-
aðri landhelgisgæslu í 80 ár og tekist á
við bandalagsþjóðir í þorskastríðum.
Starfandi er sérsveit lögreglunnar sem
virðist af sjónvarpsmyndum að dæma
vera vel þjálfuð og vopnum búin. Ljóst
er að Íslendingar eru nú þjálfaðir til ör-
yggisstarfa í meira mæli en áður. Kom-
ið hefur fram að áhugi er á því að nýta
reynslu og þekkingu þeirra Íslendinga,
sem starfað hafa að friðargæslu eða í
herlögreglusveitum NATO í þágu
„varna landsins og öryggis eftir að þeir
snúa heim“, t.d. við varnarstörf gegn
hugsanlegum hermdar- og hryðju-
verkum. Fyrir liggja ábendingar um
Meiri ábyrgð á eig
Eftir Einar Karl
Haraldsson
„Sé Bandaríkjaher á förum
frá Íslandi missa margir
vinnu í byggðarlögunum á
Suðurnesjum. Vegna óviss-
unnar um áframhaldandi
veru hersins hefði verið
skynsamlegt að flýta flutn-
ingi innanlandsflugs og
þjónustu við það til Kefla-
víkurflugvallar og treysta
þannig atvinnugrundvöll á
svæðinu.“
Í MORGUNBLAÐINU þriðjudag-
inn 10. júní sl. birtist grein eftir
Björn Inga Hrafnsson, kynning-
arstjóra Framsóknarflokksins, und-
ir yfirskriftinni „Húsnæðislán fyrir
alla“. Þar fjallar Björn um hug-
myndir félagsmálaráðherra um
breytingar á húsnæðislánakerfinu
með því að auka lánshlutfall íbúða-
lána í hlutfalli af matsverði íbúðar-
húsnæðis.
Fyrirsögn greinar Björns vísar til
nokkurs sem allir landsmenn geta
tekið undir, það er að brýnt sé að all-
ir eigi kost á að koma sér upp þaki
yfir höfuðið. Það hefur verið einn af
útgangspunktum stjórnarstefnu í
landinu síðustu hálfa öld. Samtök
banka og verðbréfafyrirtækja hafa
verið eindregnir talsmenn þess að
viðhalda því markmiði. Þau hafa á
hinn bóginn bent á að eðlilegt sé að
fylgja áfram þeirri þróun sem orðið
hefur á hérlendum fjármálamarkaði
með því að ríkið þrepi sig út af hin-
um almenna lánamarkaði ein-
staklinga, á sama hátt og gerst hefur
í nágrannalöndum okkar. Hafa SBV
bent á nokkrar leiðir í þeim efnum,
svo sem að færa húsnæðislánin yfir
til frjálsa markaðarins eða breyta
fyrirkomulagi Íbúðalánasjóðs í verð-
bréfafyrirtæki sem sjái um endur-
fjármögnun lána til endanlegra lán-
veitenda. Félagslega kerfið yrði
síðan alfarið áfram hjá Íbúðalána-
sjóði. Slíkar tillögur eru í samræmi
við það sem fram kemur í stjórn-
arsáttmála um að halda eigi áfram
að færa ríkið sjálft út úr samkeppn-
isrekstri.
Í grein Björns eru nokkrar full-
yrðingar í tengslum við fyrrgreindar
hugmyndir um hækkað lánshlutfall
sem vert er að gera athugasemdir
við. Þar ber fyrst að nefna yfirlýs-
ingu um að enginn innlendur aðili
annar en Íbúðalánasjóður hafi kost á
að setja á fót nægilega stóra skulda-
bréfasjóði til að tryggja aðgengi
stórra erlendra fjárfesta að íslensk-
um skuldabréfamarkaði. Hér þarf að
ljósi þess að í spám greininga
bankanna og viðtölum við ful
Hagfræðistofnunar Háskólan
ur verið bent á hættuna á að
hvati til skuldsetningar á næ
um skapi verulega áhættu á a
takendur standi uppi með of-
skuldsetningu síðar þegar
uppsveiflunni lýkur og undirl
andi verðmæti eignarinnar d
saman. Einmitt slík atburðar
kveikjan að bankakreppunni
frændþjóðum okkar á Norðu
unum í upphafi síðasta áratug
Lykilatriðið hlýtur að vera
tryggja með sem bestum hæ
fólk með meðaltekjur og þar
geti eignast eigið íbúðarhúsn
löndunum í kringum okkur si
stjórnvöld því hlutverki gegn
skattkerfið með vaxtabótum.
andi fyrirkomulag íbúðalána
landi felur í sér umtalsverðan
isstuðning við þessa tegund l
starfsemi. Ef fram komnar h
myndir um hækkun lána ver
veruleika óbreyttar mun það
enn frekari útþenslu ríkisáby
sem jafnframt verða áhættum
eftir því sem lánshlutfallið hæ
Horfa má til þess að fram-
kvæmdastjórn ESB hefur úr
að um að ríkisstuðningur í for
ábyrgða til þýskra og austurr
banka í eigu hins opinbera ga
gegn ríkisstuðningsákvæði R
arsamningsins. Ljóst er að ís
stjórnvöld verða m.a. að horf
þess í tengslum við framtíð Íb
lánasjóðs og áætlanir um hæ
lánshlutfalla.
Samtök banka og verðbréf
irtækja hafa lagt mikla áhers
aukin samkeppni milli lánveit
þessum markaði muni ýta un
breiðara vöruúrval sem stand
takendum til boða, s.s. varðan
lengd og tegundir lána, og sty
möguleika fjármálafyrirtækj
fylgjast með fjármálum viðsk
manna sinna og veita þannig
aðhald en kostur er á nú.
horfa til þess að húsnæðislán vega
rúmlega helming af öllum lánum ein-
staklinga. Ef þessi hluti lánamark-
aðarins verður færður til einkaaðila
verða þeir jafnfærir og Íbúðalána-
sjóður að gefa út svo stóra flokka
innanlands. Björn bendir á að ein
greiningardeildanna hafi metið
hækkun fasteignaverðs í ljósi til-
lagna ráðherra verða um 10–15%
umfram þá hækkun sem ella hefði
orðið á kjörtímabilinu. Á móti vísar
hann í að hækkun fasteignaverðs
1999–2002 hafi mælst 26,5%, sem
sýni hversu hófleg væntanleg hækk-
un yrði samanborið við hag lántak-
enda af auknum lánum. Þessi rök
verður að skoða í því ljósi að tímabil-
ið 1999–2002 endurspeglar einhverja
mestu hækkun sem orðið hefur á
hérlendum fasteignamarkaði á síðari
tímum eftir langt kyrrstöðutímabil.
Ákvörðun Íbúðalánasjóðs á þeim
tíma um að rýmka reglur um 90%
viðbótarlán ýtti enn undir hækk-
unina. Ef horft er til þessa síðast-
nefnda atriðis má velta fyrir sér
hvort jafn róttækar hugmyndir og
nú eru uppi séu ekki líklegar til að
leiða til jafnvel enn meiri fast-
eignaverðshækkunar en á því tíma-
bili sem vísað er til og það ofan á þá
miklu hækkun sem þegar er orðin.
Björn fjallar einnig um að með því
að ná allt að 90% lánshlutfalli á árinu
2007 muni verða fært að viðhalda
eðlilegum krafti í efnahagslífinu eftir
að virkjanaframkvæmdum lýkur.
Þetta er stór yfirlýsing, ekki síst í
Hækkun láns-
hlutfalls íbúðalána
Eftir Guðjón
Rúnarsson
Höfundur er framkvæmdastj
taka banka og verðbréfafyrirt
„Ef fram komnar hug-
myndir um hækkun lána
verða að veruleika
óbreyttar mun það þýða
enn frekari útþenslu rík-
isábyrgða, sem jafn-
framt verða áhættumeiri
eftir því sem lánshlut-
fallið hækkar.“
SAMSTARF UM HEIMSSÝNINGU
STRÍÐ OG FRIÐUR
Bandaríkjamönnum og Bret-um reyndist tiltölulegaauðvelt að vinna stríðið í
Írak og mótspyrna íraska hersins
var ekki jafn mikil og búizt hafði
verið við. Hins vegar benda fréttir
síðustu daga frá Írak til þess, að
það verði ekki jafn auðvelt fyrir
þessar tvær þjóðir að tryggja frið-
inn í Írak.
Annars vegar er ljóst, að ein-
hverjir vopnaðir hermenn úr sveit-
um Sadams Husseins eru enn á
ferli í Írak og láta að sér kveða í
vaxandi mæli. Hins vegar er aug-
ljóst að almenningur í Írak er ekki
sáttur við innrásarliðið og telur
það ekki hafa staðið sig nægilega
vel í að koma á röð og reglu í land-
inu.
Þegar horft er til baka eru tvö
lýsandi dæmi um það á tuttugustu
öldinni, hvað sigurvegurum í styrj-
öld tókst vel að tryggja friðinn í
löndum, sem þeir lögðu undir sig.
Þar er annars vegar um að ræða
Þýzkaland eða öllu heldur Vestur-
Þýzkaland en hernámsstjórn þrí-
veldanna, Bandaríkjanna, Breta
og Frakka, var þar til fyrirmyndar
og tókst á skömmum tíma að koma
á lýðræðislegu stjórnkerfi í þeim
hluta Þýzkalands.
Segja má, að Bandaríkjamenn
hafi jafnvel unnið meira afrek í
Japan eftir heimsstyrjöldina síð-
ari. Þar var um að ræða þjóð, sem
horfði með allt öðrum augum á til-
veruna en Vesturlandaþjóðir, en
Bandaríkjamönnum tókst með
nánast einstæðum hætti að leggja
grundvöll að lýðræðislegu stjórn-
arfari í Japan undir forystu eins
merkasta hershöfðingja Banda-
ríkjanna í styrjöldinni, Douglas
MacArthurs.
Á þessum árum voru demókrat-
ar við völd í Bandaríkjunum, fyrst
undir forystu Roosevelts en síðan
Harry Trumans, en báðir settu
þeir mark sitt á veraldarsöguna
með afgerandi hætti á þessum ár-
um.
Miðausturlönd hafa verið hættu-
leg púðurtunna áratugum saman
og engir bera meiri ábyrgð á því en
Vesturlandaþjóðir, sem með af-
skiptum sínum af málefnum þessa
heimshluta á fyrri hluta 20. aldar-
innar bera mikla ábyrgð á stöðu
mála þar nú.
Með því að reka harðstjórann
frá völdum í Írak hafa Bandaríkja-
menn með vissum hætti skapað
forsendur fyrir því að hægt sé að
ná tökum á vandamálum Mið-
austurlanda. En það er alveg ljóst,
að það tekst ekki nema þeim sjálf-
um takist jafn vel upp að byggja
upp þjóðfélag í Írak, sem annars
vegar byggist á djúpum trúarleg-
um hefðum Íraka en hins vegar á
lýðræðislegum hefðum Vestur-
landa. Þetta er gífurlegt verkefni,
sem ekki verður lokið á nokkrum
mánuðum.
Grundvallaratriði er hvert við-
horf stjórnvalda í Washington
verður. Í lok heimsstyrjaldarinnar
síðari var það ríkjandi viðhorf í
Washington, að það væri Banda-
ríkjunum sjálfum í hag að tryggja
efnahagslega endurreisn Vestur-
Þýzkalands og Japans en jafn-
framt að þessar þjóðir stjórnuðu
sér sjálfar. Þeir Franklin Delano
Roosevelt og Harry Truman voru
fulltrúar þjóðfélagsafla í Banda-
ríkjunum, sem höfðu forystu um
að hverfa frá þeirri einangrunar-
stefnu, sem þar stóð djúpum rót-
um á þeim tíma.
George W. Bush Bandaríkjafor-
seti er hins vegar fulltrúi íhalds-
samra þjóðfélagsafla í Bandaríkj-
unum, sem hafa augljóslega
tilhneigingu til þess að fara sínu
fram í krafti þess mikla valds, sem
Bandaríkjamenn einir þjóða búa
nú yfir.
Írak verður að mörgu leyti próf-
steinn á það, hvort þessari hæfi-
leikamiklu þjóð tekst að beina
hæfileikum sínum, auði og afli í
jafn uppbyggilegan og jákvæðan
farveg og henni tókst fyrir hálfri
öld. Heimsbyggðin á mikið undir
því, að svo verði.
Það var skynsamleg ráðstöfunhjá Norðurlandaþjóðunum að
taka upp samstarf um sameigin-
legt sýningarhald á heimssýning-
unni í Japan á árinu 2005. Það er
álitamál, hvort við Íslendingar
eigum erindi á sýningar sem þess-
ar og hvort þeim fjármunum, sem
til þeirra er varið, er skynsamlega
ráðstafað. Hitt er augljóst, að
þegar um er að ræða þátttöku í
sameiginlegu kynningarstarfi með
öðrum Norðurlandaþjóðum gegnir
öðru máli. Væntanlega kostar það
okkur minna en ella en jafnframt
eru meiri líkur á að það starf og
þeir fjármunir skili árangri.
Það er spurning, hvort Norður-
landaþjóðirnar geta ekki aukið
samstarf sitt á vettvangi alþjóða-
samstarfs með ýmsum hætti, þótt
vissulega sé það mikið fyrir. T.d.
á þann veg að starfsemi sendiráða
þeirra víða um heim sé undir einu
þaki eins og t.d. er í Berlín en
jafnframt hljóta að vakna spurn-
ingar um hvort nauðsynlegt sé
fyrir okkur að halda úti fullgildum
sendiráðum í þeim mæli sem nú er
gert. Sú starfsemi er mjög dýr og
á fullan rétt á sér í sumum lönd-
um en meira álitamál getur verið
um mörg önnur ríki. Það getur
verið nauðsynlegt fyrir Ísland að
halda úti stjórnarskrifstofum,
þótt þær séu ekki endilega reknar
með jafn dýru mannahaldi og nú.
Það fer að verða tímabært að
ræða hvert stefnir í þessum efn-
um.