Morgunblaðið - 19.06.2003, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. JÚNÍ 2003 D 3
bílar
FORD er næststærsti bílaframleið-
andi heims, en hefur átt í miklum
vandræðum undanfarið og hefur ver-
ið um það talað að framtíð fyrirtæk-
isins væri í uppnámi. Nú segja ráða-
menn fyrirtækisins að margt bendi til
þess að endurskipulagning hjá fyrir-
tækinu sé að bera ávöxt og tekið sé að
birta til. Það er ekki seinna vænna því
að í ár er fyrirtækið 100 ára og það
hefði verið súrt í broti að hafa ein-
göngu neikvæðar fréttir að færa í af-
mælisveislunni, sem haldin var um
liðna helgi.
Bill Ford yngri, stjórnarformaður
og framkvæmdastjóri Ford Motor
Co., sagði þegar hann ávarpaði 1.500
hluthafa í Dearborn í Michigan á
mánudag að þegar hefði tekist að ná
því markmiði, sem stefnt var að á
þessu ári, að draga úr útgjöldum um
500 milljónir dollara og sýndi það að
tilraunir til að snúa gengi fyrirtæk-
isins við væru að takast.
Hörð samkeppni á bílamarkaði
Ford sagði að á 100 ára afmælinu
blasti við öflug samkeppni, en engu að
síður hefðu gæði aukist um fimm af
hundraði á liðnu ári, dregið hefði úr
afturköllunum um 40 af hundraði og
útborgun trygginga hefði dregist
saman um 10 af hundraði. Hann
kvaðst einnig búast við því að hlutur
Ford á Bandaríkjamarkaði myndi
aukast lítillega á þessu ári jafnvel þótt
erlendir bílaframleiðendur væru að
auka umfang sitt og fjölga módelum.
„Allt þetta sýnir að áætlanir okkar
eru að bera ávöxt og við erum að kom-
ast á réttan kjöl á nýjan leik,“ sagði
Ford, en afi hans, Henry Ford, stofn-
aði fyrirtækið 16. júní 1903.
Endurskipulagning fyrirtækisins
hófst í janúar 2002 og stendur enn yf-
ir. Hagnaður Ford var tæplega 900
milljónir dollara á fyrsta fjórðungi
þessa árs, en árin tvö á undan hafði
tap þess verið samanlagt 6,4 milljarð-
ar dollara og var gríðarlegum kostn-
aði og misheppnuðum tilraunum til að
setja nýja bíla á markað kennt um.
Ráðamenn Ford tilkynntu í apríl að
þeir hygðust reyna að draga verulega
úr kostnaði, sem ekki tengdist bíla-
frameliðslu beint og markmiðið væri
að auka hagnað um níu milljarða um
miðjan þennan áratug. Á næstu fimm
árum hyggst Ford kynna 65 mismun-
andi tegundir af bílum af gerðinni
Ford, Lincoln og Mercury í Norður-
Ameríku.
Frumkvæðið hrifsað af Evrópu
Á ýmsu hefur gengið í sögu Ford,
en sennilega hefur ekkert fyrirtæki
átt jafnglæsilegt upphaf. Það var hins
vegar ekkert sem benti til þess að
Bandaríkin myndu taka forystu í þró-
un bílsins í lok nítjándu aldar. Allt
frumkvæði var um þær mundir í
höndum evrópskra frumkvöðla og
uppfinningamanna og hefur verið
sagt að Bandaríkjamenn hafi tækni-
lega verið 10 árum á eftir Evrópu. En
það átti eftir að snúast við svo um
munaði þótt sennilega hefðu fáir spáð
því ævintýri, sem var um það bil að
hefjast í borginni Detroit í Michigan.
Henry Ford ólstu upp á bóndabæ í
Dearborn, rúma 10 kílómetra vestur
af Detroit. Á bænum var ekki verra
að kunna að fara með vélar og kunna
sitt hvað fyrir sér í járnsmíði, en að
yrkja jörðina. Sagt er að hann hafi
sýnt óvenjulega vélvirkjahæfileika
þegar í æsku og þá hafi hann þróað á
bænum. „Lífið í sveitinni átti síðar
eftir að knýja mig til að þróa nýjar
leiðir og aðferðir til að betrumbæta
samgöngur,“ skrifaði hann síðar.
„Það var of mikið af erfiðisvinnu á
bóndabænum okkar og öllum öðrum
bæjum á þessum tíma. Meira að segja
þegar ég var ungur grunaði mig að
margt mætti gera með betri hætti.
Fyrir vikið lá leið mín í vélfræði.“
Árið 1879 yfirgaf Ford býlið, þá 17
ára, og hóf vinnu sem bifvélavirki í
Detroit. Hann réðst til Michigan Car
Co., sem þá var stærsti bílaframleið-
andi í borginni. Þar unnu 1.900 manns
og fyrirtækið framleiddi um 10 bíla á
dag. þar var hann hins vegar aðeins í
sex daga. Á næstu árum kom hann
víða við og þegar komið var fram á
síðasta áratug aldarinnar var hann
byrjaður að þróa sinn eigin bíl. Sagt
hefur verið að þegar komið var fram á
seinni hluta þess áratugar hafi nánast
allir vélvirkjar í Detroit verið að vinna
að verkefni fyrir Ford. Árið 1899
stofnaði Ford fyrirtækið Detroit
Automobile Co. og framleiddi það
nokkra bíla, en var rekið með tapi.
Bílar fyrir almenning
Á þessum tíma virðist það hafa ver-
ið markmið flestra þeirra, sem voru
að smíða bíla, að höfða til yfirstétt-
arinnar. Charlie Sorensen, sam-
starfsmaður Fords, sagði að á þess-
um tíma hefðu bílar gegnt svipuðu
hlutverki og svalasæti í óperunni; þeir
hefðu verið til þess að hinir ríku og að-
sópsmiklu í félagslífinu gætu sýnt sig.
Bílar voru munaðarvara og fæstum
datt í hug að þeir ættu erindi til al-
mennings. Ford hafði aðrar hug-
myndir. Hann hugðist framleiða fyrir
almenning og í því lá byltingin, sem
hann átti eftir að innleiða. Hans hug-
mynd var sú að allir bílarnir, sem
kæmu út úr verksmiðjum hans, yrðu
eins, rétt eins og prjónar úr prjóna-
verksmiðjum voru allir eins og eld-
spýtur úr eldspýtuverksmiðjum.
Hann vildi framleiða bifreiðar fyrir
verkamenn og var ljóst að til þess
þyrfti nýjar aðferðir. Í júní 1903
stofnaði hann fyrirtækið Ford. Hlut-
hafar voru 12, allir frá Detroit.
Tveimur árum síðar kom upp klofn-
ingur í stjórn fyrirtækisins um það
hvort framleiða ætti dýran eða ódýr-
an bíl. Ford fékk sitt fram með því að
sniðganga stjórnina og stofna Ford
Manufacturing Co. ásamt James
Couzens, viðskiptastjóra sínum.
Skömmu síðar hvarf helsti andstæð-
ingur Fords úr stjórninni og hann gat
gert eins og honum sýndist. Árið 1908
kom fyrsta T-módelið fram á sjónar-
sviðið. Sá bíll markaði tímamót. Aðrir
höfðu reynt að smíða ódýra bíla, þar á
meðal Ransom E. Olds, en forsenda
þeirra var að bíllinn yrði eins ódýr og
hægt væri. Ford hófst handa á því að
hanna bíl, sem myndi hæfa fjöldanum
og sneri sér síðan að því að leysa úr
því hvernig fara ætti að því að fram-
leiða hann. Í þessu virðist hann hafa
fylgt eðlisávísun sinni fremur en út-
hugsaðri áætlun. Í upphafi var bíllinn
smíðaður í mörgum útgáfum og var
hann alls ekki gallalaus. Um 100 bréf
bárust daglega með ábendingum um
galla og úrbætur.
Má vera í hvaða lit sem er á meðan
hann er svartur
„Morgun einn 1909 tilkynnti ég án
nokkurs fyrirvara að framvegis
myndum við aðeins smíða eitt módel
og það yrði T-módelið, og undirvagn-
inn yrði sá sami fyrir alla bíla og ég
sagði: „Viðskiptavinurinn getur feng-
ið bílinn málaðan í hvaða lit sem er á
meðan hann er svartur“,“ skrifaði
Ford. „Ég get ekki sagt að nokkur
maður hafi verið mér sammála.“
Bíllinn sló í gegn, sérstaklega með-
al bænda. Bill Ford sagði í viðtali við
BBC að bíllinn hefði breytt heimin-
um: „Fyrir 1903, fyrir T-módelið,
voru aðeins 144 mílur af vegum
steyptar í Bandaríkjunum,“ sagði
hann. „Flestir ferðuðust ekki nema 20
mílur frá heimili sínu á ævinni. Ódýrt
farartæki veitti frelsi til að búa hvar
sem er, frelsi til að vinna hvar sem er
og frelsi til að fara í frí þar sem maður
vildi.“
Gerir ekki við hest með skrúflykli
Sem dæmi um þá breytingu, sem
fylgdi hinum fjöldaframleidda bíl fyr-
ir almenning, er að árið 1917 voru 28
milljónir hesta í Bandríkjunum, en
tvær milljónir árið 1967. Ford hafði
sjálfur lítið álit á hestinum og benti á
að ekki væri hægt að gera við hest
með skrúflykli.
Peter Drucker hefur sagt að Ford
hafi „ekki fundið neitt upp, enga nýja
tækni, enga nýja vél, ekki einu sinni
nýtt tæki. Hann kom með hugmynd-
ina um sjálfa fjöldaframleiðsluna, um
skipulag manns, vélar og efnis í eina
framleiðsluheild“. Ford varð hins
vegar bílakóngur, þótt uppfinninga-
mennirnir yrðu það ekki, þeir urðu að
láta sér nægja viðurkenningar.
Fjöldaframleiðsla var ekki ný af
nálinni heldur, eins og Peter Hall
bendir á. Smíði gripa úr stöðluðum
hlutum, sem hægt var að skipta út,
hafði meðal annars tíðkast í fram-
leiðslu úra. Færibönd höfðu verið not-
uð áður. Í lok nítjándu aldar
streymdu fjöldaframleiddar sauma-
vélar, plógar og ritvélar á markað. Sú
fjöldaframleiðsla, sem hófst í Hig-
hland Park-verksmiðjunni hjá Ford
árið 1913, markaði hins vegar tíma-
mót. Munurinn á saumavél og bíl er
er ekki lítill. Það hafði tekið 12:28
klukkustundir að setja saman undir-
vagn, en það tókst að koma því niður í
1:33 klukkustund. Samsetning vélar-
innar hafði tekið 9:54 klst., en fór nið-
ur í 5:56 klst. Vorið 1914 var fram-
leiðslan komin upp í 1.200 bíla á ári. Í
framleiðslunni var stöðug hreyfing og
árangurinn í framleiðni var stórbrot-
inn. Upp úr 1920 störfuðu 50.000
manns hjá Ford, en með aðferðunum,
sem voru notaðar árið 1903, hefði
hann þurft 200.000 manns.
Markaðshlutdeild Ford var 9,4 af
hundraði árið 1908, 20,3 af hundraði
árið 1911 og 48 af hundraði 1914. Þeg-
ar þar var komið framleiddi hann 96
af hundraði allra bíla, sem kostuðu
undir 600 dollurum. Ford var svo gott
sem einráður á markaðnum fyrir
ódýra bíla.
Aukin eftirspurn með lægra verði
Höfundurinn A. Nevin segir í ævi-
sögu sinni um Ford að hann hafi
sannað að í hvert sinn sem fyrirtæki
lækkar verð kemur fram aukin eft-
irspurn: „Þessi eftirspurn náði lengra
niður en menn héldu og eftir því sem
neðar dró varð hvert lag stærra.
Frekari verðlækkanir þýddu að
markaðurinn stækkaði enn meira,
hagkvæmni fjöldaframleiðslunnar
varð meiri og hagnaður jókst.“
Um leið og Ford gerbreytti sam-
göngum með ódýrum bíl innleiddi
hann félagslega byltingu. Hann tók
upp launastefnu, sem vakti mikinn
úlfaþyt og bjó einföld heimspeki þar
að baki:
„Hvað sem öðru líður veltur sala
okkar að nokkru leyti á laununum,
sem við borgum. Ef við getum greitt
há laun verður peningunum eytt og
það mun auka velmegun verslunar-
eigenda, dreifingaraðila, framleið-
enda og verkamanna á öðrum sviðum
og þeirra velmegun mun koma fram í
sölutölum okkar. Há laun um landið
allt þýða aukna velmegun um landið
allt að því tilskildu, reyndar, að verið
sé að greiða hærri laun fyrir aukna
framleiðni.“
Önnur nýbreytni Fords var sú að
framleiða jafnharðan. Efnið til að
smíða bílana var ekki fyrr komið á
staðinn en það var byrjað að nota það
Færði bílinn til almennings
Bílaframleiðandinn Ford er 100 ára um þessar mundir.
Á sínum tíma umbylti Henry Ford samgöngum með því
að hefja fjöldaframleiðslu bíla sem almenningur hafði
efni á. Nú er fyrirtækið í kröggum og barnabarn bíla-
kóngsins er að reyna að koma því á réttan kjöl á ný.
Verksmiðja Ford í Rouge. Hráefnið fór inn og út komu bílarnir tilbúnir.Henry Ford dreymdi um að framleiða
bíl fyrir fólkið og úr varð stórveldi.
Reuters
Bill Ford rekur nú fyrirtækið sem langafi hans stofnaði.