Morgunblaðið - 21.06.2003, Blaðsíða 24
HEILSA
24 LAUGARDAGUR 21. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
NEYTENDUR
H
VAÐ tekur þú með þér
heim? Kynsjúkdómar
eru algengari en þig
grunar.
Smokkur fyrir okk-
ur.“
Þannig hljóðar texti á skilti sem
hefur verið sett upp af sóttvarnar-
lækni í landganginum í Leifsstöð.
Boðskapur skiltisins er að hvetja
fólk til að hafa aðgát í kynlífi. Það á
að minna á að varast skyndikynni á
erlendri grund án smokksins. Aðgát í
kynlífi í öðrum löndum er mikilvæg
vegna þess að um helmingur þeirra
sem greinst hafa með HIV-smit á Ís-
landi hefur smitast erlendis, nær
helmingur í Evrópu og í 23% tilvika í Suðaustur-Asíu. Aðrir koma með smit-
ið víða að. Tíðni nýsmitunar er hæst í Sovétríkjunum fyrveandi og Suð-
austur-Asíu en í Evrópu er smit langmest í Frakklandi, á Ítalíu, Spáni og í
Portúgal.
Eru kynsjúkdómar algengir?
Sem dæmi um algengi kynsjúkdóma er 0,5 til 1% smitaðir af HIV í heim-
inum, og í Evrópu er 1% fólks smitað af lifrarbólgu C. Í Sovétríkjunum fyrr-
verandi geisa bæði HIV- og sárasóttarfaraldrar. Á Íslandi smitast um það
bil einn á mánuði af HIV/alnæmi. Það sama á við um sárasótt, en 6 á dag
smitast af klamydíu.
Hvaða máli skiptir þetta mig?
Þetta eru mikilvægar upplýsingar fyrir alla sem eru að fara utan, sér-
staklega til landa þar sem mikið er um smitun. Í ferðum erlendis er oft ekki
ætlunin að hafa kynmök, en áætlanirnar geta breyst fyrirvaralaust. Það er
ekkert óeðlilegt við að stunda kynlíf ef það brýtur ekki í bága við okkar eigið
siðgæði eða annarra, en því fylgir alltaf sú ábyrgð að tryggja eigið kynheil-
brigði. Því þurfum við að spyrja okkur sjálf hvernig kynlíf við viljum stunda
og breyta samkvæmt því. Ef við viljum af heilum hug koma í veg fyrir oft
lífshættulega og langvarandi kynsjúkdóma, er mikilvægt að við fylgjum
hugsun okkar eftir í verki.
Er nóttin gamansins virði?
Ef við ferðumst ein eða líkur geta verið á því að skyndikynni eigi sér stað,
er nauðsynlegt að taka með sér smokka að heiman. Það getur oft vafist fyrir
okkur erlendis hvar við getum þá. Hér eru líka allir smokkar gæðaprófaðir,
en víða um heim er það ekki tilfellið.
Konur ættu líka að taka með sér smokka, rétt eins og karlarnir. Það er
alltaf mikilvægt að taka tillit til þeirra sem óska eftir að nota smokkinn, en
stundum gengur það ekki eftir. Sé lagt upp til næturgamans án þess að
setja öryggið á oddinn er spurning hvort nóttin sé gamansins virði.
Sigurlaug Hauksdóttir yfirfélagsráðgjafi.
Frá Landlæknisembættinu.
Heilsan í brennidepli
Hvað tekur þú
með þér heim?
Nær helmingur
þeirra sem greinst
hafa með HIV-smit
á Íslandi hefur
smitast erlendis
Spurning: Ég er 51 árs karl-
maður og mig langar að fá upp-
lýsingar hjá þér um vandamál
sem mér finnst að þjái mig (ég
veit að þjáir mig) en það er að
ég hef svo mikinn verkkvíða fyr-
ir nánast öllu sem ég þarf að
gera. Ég vakna með kvíðatilfinn-
ingu í maganum, ég tel mér trú
um að ég geti ekki hlutina þótt
jafnvel ég viti betur. Samstarfs-
maður minn sagði mér að hann
hefði haft svona svipaðar tilfinn-
ingar og ég hefi lýst. Hann fékk
lyf sem heitir Cipramil og sagði
mér að það hefði breytt öllu.
Mér þætti vænt um ef ég gæti
fengið álit þitt á mínu máli.
Svar: Verkkvíði stafar oftast af
streitu eða þunglyndi. Flest okk-
ar upplifa verkkvíða af og til á
lífsleiðinni og verkkvíði ásamt
frestunaráráttu eru algeng fyr-
irbæri sem flestir kannast við.
Mörkin á milli streitu og þung-
lyndis geta verið óljós og mikil
streita getur leitt til þunglyndis.
Gott er að átta sig á því að
streita er ekki bara af hinu illa
og hæfileg streita er oft það sem
gefur lífinu lit og er krydd í til-
veruna. Sem dæmi má nefna að
krefjandi viðfangsefni, hvort sem
er í leik eða starfi, eru streitu-
valdar. Ef viðfangsefnin eru
krefjandi en við ráðum samt við
að leysa úr þeim að lokum valda
þau hóflegri streitu og geta verið
mjög gefandi. Viðfangsefni sem
við ráðum ekki við valda hins
vegar of mikilli streitu sem getur
leitt af sér ýmiss konar vand-
ræði. Erfiðasta streitan getur
verið vegna langvarandi óhóflegs
álags þar sem safnast fyrir
þreyta og spenna. Slíkt ástand
getur verið ákaflega slítandi þar
sem streitan, og þau einkenni
sem henni fylgja, getur hindrað
hvíld og þannig myndast víta-
hringur. Mikilli streitu fylgja
einkenni og sjúkdómar eins og
t.d. þreyta, meltingartruflanir,
svefntruflanir, óþægilegir
draumar, svimi, óhóflegur sviti
bæði að degi og nóttu, óþægileg-
ur hjartsláttur, kvíði og þung-
lyndi.
Þeir sem eru með streitu og
verkkvíða á vægu stigi geta
huggað sig við það að venjulega
er auðvelt að laga slíkt ástand.
Þeir, sem líður illa, ættu að leita
aðstoðar læknis eða sálfræðings.
Við getum gert ýmislegt til að
draga úr streitunni í lífi okkar en
stundum þurfum við að grípa til
róttækra aðgerða eins og t.d. að
skipta um starf eða umhverfi. Í
baráttunni við streitu eru reglu-
leg hvíld og svefn mikilvæg og
margir geta haft gagn af því að
læra slökun. Góð næring skiptir
miklu máli og rétt er að minnast
þess að koffín (kaffi, te og kóla-
drykkir) og nikótín auka spennu
og sama gildir um óhóflega
áfengisneyslu. Hæfileg hreyfing
dregur úr spennu og má þar
nefna sem dæmi göngutúra og
sund nokkrum sinnum í viku.
Yfirleitt er ekki ástæða til að
beita lyfjameðferð á verkkvíða.
Þegar um þunglyndi er að ræða
verður læknir að meta þörfina
fyrir lyfjameðferð í hverju tilviki
fyrir sig. Lyfið sem bréfritari
nefnir er eitt af mörgum þung-
lyndislyfjum sem til greina kem-
ur að nota í slíkum tilvikum.
Hvað er verkkvíði?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Streita eða
þunglyndi
oftast orsök
Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
lækninn um það sem þeim liggur á hjarta.
Tekið er á móti spurningum á virkum dög-
um milli klukkan 10 og 17 í síma 5691100
og bréfum eða símbréfum merkt: Vikulok.
Fax 5691222. Einnig geta lesendur sent
fyrirspurnir sínar með tölvupósti á net-
fang Magnúsar Jóhannssonar:
elmag@hotmail.com.
Auglýsingar
gegn eitur-
lyfjum
hafa áhrif
á unglinga
Washington. AP.
KÖNNUN sem gerð var meðal sjö
þúsund 13–18 ára unglinga fyrir
samtök um vímulausa æsku í
Bandaríkjunum sýndi að unglingar
sem sjá eða heyra auglýsingar sem
mæla á móti eiturlyfjum að minnsta
kosti einu sinni á dag væru ólíklegri
til að neyta eiturlyfja heldur en
unglingar sem hvorki sjá né heyra
slíkar auglýsingar reglulega.
Þetta kemur fram á heilsuvef
AP-fréttastofunnar.
Samkvæmt könnuninni eru ung-
lingar sem fá daglegan skammt af
skilaboðum gegn eiturlyfjum nærri
40% ólíklegri til að nota amfetamín
og um 30% ólíklegri til að taka
E-pillur. Þá eru þeir sem sjá aug-
lýsingarnar reglulega um 15% ólík-
legri til að reykja hass.
Stærstur hluti auglýsinganna er
framleiddur fyrir forsetaembættið.
Sýnir ein þeirra ungan mann heim-
sækja staðinn þar sem bróðir hans
dó af völdum manns sem ók undir
áhrifum marijúana.
Helsta vandamálið sem samtökin
glíma við er að ná til unglinganna
og vekja athygli þeirra. Könnun
Háskólans í Pennsylvaniu á síðasta
ári leiddi í ljós að stór hluti ung-
linga gefur auglýsingum engan
gaum.
Talsmaður stjórnvalda í barátt-
unni gegn eiturlyfjum, Tom Riley,
segir að samtökin hafi á síðasta ári
breytt auglýsingunum þannig að
þær urðu beinskeyttari. Þá segir
Riley að auglýsingarnar hafi leitt
milljónir unglinga í sannleikann um
skaðsemi maríjúana.
Samkvæmt Steve Pasierb, for-
manni og framkvæmdastjóra sam-
takanna hefur eiturlyfjaneysla nú
dregist saman eftir aukningu á tí-
unda áratugnum. Hann bendir
einnig á að auglýsingarnar einar
saman leysi ekki vandamálið, for-
eldrar sem tali við börn sín um eit-
urlyf séu mikilvægur þáttur í bar-
áttunni.
FRELSISKORTHAFAR Símans
hafa til þessa ekki notið sömu af-
sláttarkjara og þeir sem eru í al-
mennri GSM-áskrift. Heiðrún Jóns-
dóttir, upplýsingafulltrúi Símans,
segir ástæðuna meðal annars vera
þá að almenn áskrift og Símafrelsi
séu rekin hvort í sínu reiknings-
kerfinu og því enn sem komið er
tæknilega ómögulegt að vera með
samskonar afsláttarkerfi fyrir
frelsiskorthafa. „Við erum hins
vegar að vinna að því að uppfæra
reikningskerfið fyrir Símafrelsi og
munum í lok sumars bjóða upp á
afsláttarleiðir og ýmsar nýjungar
fyrir frelsiskorthafa,“ segir Heið-
rún.
Tvö afsláttarkerfi
fyrir áskrifendur
Þau afsláttarkerfi sem frels-
iskorthafar hafa ekki getað nýtt sér
eru annars vegar Vinir og vanda-
menn, sem veitir 15% afslátt af
mínútugjaldi í þau þrjú númer sem
notendur hringja mest í, og hins
vegar GSM par afsláttarkerfið sem
veitir meðal annars 50% afslátt af
mínútugjaldi milli tveggja síma.
Heiðrún bendir á að þeir notendur
sem geta nýtt sér afsláttinn greiði
fast mánaðargjald upp á 550 krón-
ur en það geri frelsiskorthafar
ekki.
Annað kerfi hjá
Og Vodafone
Málfrelsiskorthafar hjá Og Voda-
fone geta nýtt sér annað tveggja af-
sláttarkerfa sem fyrirtækið býður
upp á. Það er þó háð því að þeir séu
í sjálfvirkri áfyllingu sem þýðir að
þeir láta skuldfæra á greiðslukort
sitt fasta mánaðarleg inneign. Af-
sláttarkefið nefnist GSM vinir og
býður upp á að notandi hringi frítt
og sendi frí sms-skilaboð í eitt
símanúmer sem hann velur sér.
Þeir sem nýta sér afsláttinn greiða
600 krónur í fast mánaðargjald. Al-
mennir áskrifendur geta einnig val-
ið sér kerfi þar sem hægt er að
hringja og senda sms-skilaboð frítt
í tvö símanúmer og er mánaðar-
gjaldið þá 990 krónur. Þessi þjón-
usta er hins vegar ekki í boði fyrir
viðskiptavini í Málfrelsi. Pétur Pét-
ursson, forstöðumaður upplýsinga-
og kynningarmála Og Vodafone,
segir að fyrirtækið vilji bjóða öllum
viðskiptavinum upp á afsláttarkjör,
hvort sem þeir séu í almennri
áskrift eða málfrelsi. „Því að
hringja frítt og senda frítt sms í tvo
notendur fylgir hins vegar viðbót-
arkostnaður sem áskrifendur
greiða. Það er ómögulegt að inn-
heimta slíkt gjald af Málfrelsisnot-
endum og því er ekki hægt að bjóða
þeim slíkan kost,“ segir Pétur.
Símreikningur
greiddur fyrirfram
Ólíkt þeim sem eru í almennri
áskrift greiða frelsiskorthafar hjá
Símanum og Og Vodafone sím-
reikninginn fyrirfram með því að
kaupa sér ákveðna inneign á síma-
kort sitt. Þeir greiða ekki fast mán-
aðargjald en í sumum tilfellum
hærra mínútugjald.
Símafrelsiskorthafar greiða 15
króna mínútugjald á dag- og kvöld-
taxta fyrir símtal í GSM frá Síman-
um en 11 krónur um nætur og helg-
ar. Almennir áskrifendur Símans
greiða alltaf 11 krónur á mínútu
fyrir þessi símtöl. Mínútugjald fyrir
símtal úr Símafrelsi í GSM frá Og
Vodafone er 26 krónur á dagtaxta
en 15 krónur á kvöld- og nætur-
taxta. Almennir áskrifendur Sím-
ans greiða hins vegar 23,90 á dag-
taxta og 19,90 á kvöld- og
næturtaxta.
Málfrelsiskorthafar hjá Og Voda-
fone og almennir áskrifendur
greiða sama mínútugjald fyrir sím-
tal í GSM frá Og Vodafone en það
er 10 krónur, hvenær sem hringt
er. Símtal í GSM frá Símanum
kostar almenna áskrifendur alltaf
18,90 á mínútuna. Málfrelsiskort-
hafar greiða hins vegar 25 króna
mínútugjald fyrir þess konar símtöl
á daginn en 15 krónur um kvöld og
helgar.
Hagstæðari kjör
til áskrifenda
!
"
#
!
"
#
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Áskrifendur njóta í mörgum til-
fellum mun betri kjara.
Misdýrt að hringja úr GSM-símum
GK í Kringlunni hefur hafið sölu á
förðunarvörum frá franska förð-
unarmeistaranum og ljósmynd-
aranum Francois Nars. Er þetta í
fyrsta skipti sem Nars-förð-
unarvörur eru seldar hér á landi
en þær hafa notið mikilla vinsælda
víða um heim. Snyrtivörulínan er
framleidd í New York þar sem
Francois Nars hefur starfað um
árabil en förðunarvörur hans eru
bæði vandaðar og auðveldar í
notkun. Nars framleiðir einnig
húðvörulínu sem er væntanleg í
GK með haustinu.
Nars-förðunar-
vörur í GK
NÝTT
VÍFILFELL hefur hafið
framleiðslu á nýju
Fanta í breyttum hálfs
lítra umbúðum.
Drykkjarformúlan og
nýja flaskan er sú sama
og Bretar hafa fram-
leitt og selt með góðum
árangri um árabil en
Fanta er eini gosdrykk-
urinn á markaðnum sem inniheld-
ur hreinan appelsínusafa. Nýja
bragðinu verður skipt út fyrir nú-
verandi vöru í öllum stærðum á
næstunni. Hálfs lítra umbúðirnar
breytast en aðrar umbúðir halda
sér þrátt fyrir breytt bragð.
Nýtt Fanta í
nýjum umbúðum