Morgunblaðið - 21.06.2003, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 21. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
TRÍÐINU í Írak er lokið. Bar-
áttan fyrir því að umbylta efna-
hag Mið-Austurlanda er hins
vegar rétt nýhafin – og í henni
felst eina vonin um að hægt
verði að koma í veg fyrir að kynslóð ungra
og atvinnulausra araba og Írana gangi
öfgasamtökum á hönd.
Þessi barátta snýst um fleira en þróun-
araðstoð og lýtur að rótum íslam. „Íranska
þjóðin hóf ekki íslömsku byltinguna til að
lækka verðið á vatnsmelónum,“ á Khom-
eini erkiklerkur að hafa sagt. Samkvæmt
þessari röksemd fara kapítalisminn og ísl-
am ekki saman. En er það rétt?
Sagnfræðin getur hjálpað okkur að
svara þessu. Iðnbyltingin hófst í miðhér-
uðum Englands og belgískum skógum –
héruðum með kol, skurði (fyrir prammana
sem fluttu kolin) og faglærða málmsmiði
(sem gátu smíðað gufuvélar). Kol, skurðir
og málmsmiðir voru grundvöllurinn að
smíði, dreifingu og notkun sjálfvirkra
spunavéla, vélknúinna vefstóla og eimreiða
iðnbyltingarinnar.
Gufuorka, verksmiðjur, iðnframleiðsla
og markaðir ruddu sér fljótt til rúms um
alla norðvestanverða Evrópu og nýlendur
þar sem Evrópubúar settust að. Undir lok
nítjándu aldar voru Torino, Vín, Prag,
Wroclaw, Essen, París, Lille, Liege, Lyon
og Barcelona á meginlandi Evrópu, stór
hluti Bretlands og Bandaríkjanna, hlutar
Kanada og Írlands, og borgirnar Mel-
bourne, Buenos Aires og Jóhannesarborg
(auk Tókýó auðvitað) miðstöðvar iðnfram-
leiðslunnar.
Utan þessara svæða glæddust eldar iðn-
byltingarinnar lítið sem ekkert, ef þeir
brunnu þar á annað borð. Í tvær aldir
færðu framsýnir vesírar, þ.e. ráðgjafar
kalífa, rök fyrir því að nauðsynlegt væri að
örva efnahagslega og tæknilega þróun
Tyrkjaveldis: árið 1453 höfðu hermenn
Mehmeds II soldáns unnið Konstantínópel
vegna þess að hann hafði látið smíða öfl-
ugustu fallbyssur heims á þeim tíma.
Í byrjun nítjándu aldar íhugaði Mu-
hammad Ali (sem var fyrst jarl Tyrkjasold-
áns í Egyptalandi en varð seinna óháður
honum) hernaðarlega og efnahagslega
jafnvægið milli ríkja heims og gaf út til-
skipun um að Egyptar ættu að iðnvæðast,
hratt. Hann óttaðist að ef Egyptar tileink-
uðu sér ekki framleiðslutækni Evrópu og
byggðu ekki upp efnahag sem væri nógu
blómlegur til að halda uppi nútímalegum
her yrðu afkomendur hans ekkert annað en
leppar breskra og franskra landstjóra. Til-
skipun hans kom ekki að gagni: Egyptar
iðnvæddust ekki og barnabarnabörn Mu-
hammads A
Frakka.
Sjötíu mi
við miklu
þeirra sem
ríkisárum M
efnahag ar
jókst þó á ö
meiri en á
varðar fram
en olíuvinns
Að mörgu
valið þessa
maður var k
Rætur vanþróun
íslamska heimin
Eftir J. Bradford DeLong
© The Project Syndicate.
Börn lesa Kóraninn í íslömskum skóla í Nairobi í Kenýa.
Í
BORGARRÁÐI sl. mánu-
dag var samþykkt tillaga
um breytingar á sam-
þykktum um hverfisráð í
Reykjavík, þess efnis að í
stað þess að hverfisráðin haldi að
jafnaði ársfjórðungslega almenna
opna íbúafundi um málefni viðkom-
andi hverfis, verði einungis skylt að
halda einn slíkan fund á ári hverju.
Hverfisráðunum er ætlað að vera
vettvangur samráðs íbúa, fé-
lagasamtaka, atvinnulífs og borg-
aryfirvalda og virkir þátttakendur í
allri stefnumörkun hverfanna. Þá
eiga ráðin að stuðla að kynningu
skipulags, framkvæmda og þjón-
ustu borgarstofnana í hverfunum og
beita sér fyrir því að samráð verði
haft við íbúa, allt eftir eðli máls
hverju sinni, eins og segir í sam-
þykkt fyrir Hverfisráð í Reykjavík,
sem samþykkt var í borgarstjórn
21. febrúar 2002.
Samþykktir brotnar
Þessi fyrirætlan R-listans hefur
mistekist í meginatriðum, aðallega
vegna þeirrar staðreyndar að hverf-
isráðin skorti frá upphafi skýran
starfsramma og stuðning frá stjórn-
sýslu borgarinnar til að geta sinnt
hlutverki sínu. Nú þegar rúmt ár er
liðið frá því að hverfisráðin voru
stofnuð hafa mörg hverfisráð ekki
haldið opna íbúafundi þrátt fyrir að
samþykkt fyrir hverfisráðin hafi
gert ráð fyrir því að haldnir yrðu að
jafnaði fjórir slíkir fundir á ári
hverju. Þessi staðreynd segir sína
sögu um virkni flestra hverfisráða í
borginni og jafnframt um áhuga-
leysi R-listans á því mikilvæga verk-
efni að rækta gott samband við íbúa
borgarinnar.
Ágreiningsmálin
hrannast upp
Það er þýðingarmikið verkefni að
efla íbúalýðræði og tengsl íbúa og
borgaryfirvalda um margvísleg
hagsmunamál íbúanna og fram-
kvæmdir og þjónustu í einstaka
hverfum borgarinnar. Á und-
anförnum árum má sjá mörg merki
þess að borgaryfirvöld hafa van-
rækt þessa skyldu sína og ágrein-
ingsmálin hrannast upp vegna
áhuga- og aðgerðarleysis R-listans á
nauðsynlegu samráði við íbúana.
Aukið íbúalýðræði og tengsl við
íbúana var eitt helsta kosningalof-
orð R-listans í aðdraganda síðustu
borgarstjórnarkosninga. Með ný-
legri samþykkt er í raun staðfest að
viljinn og getan til að efna það loforð
eru ekki mikil.
Óljós starfsgrundvöllur
Starfsgrundvöllur hverfisráðanna
er afar óljós og alls óvíst að þau hafi
möguleika á að sinna því verkefni
sem þeim er ætlað. Því var í raun
sjálfgert að fækka þessum fundum
miðað við á hvern hátt staðið var að
stofnun hverfisráðanna og starfsemi
þeirra frá byrjun. Það er greinilegt
að of mikið íbúalýðræði getur verið
varhugavert, að mati borgarfulltrúa
R-listans. Nú er stóra spurningin
þessi: Hverfa ráðin innan tíðar?
Hverfa ráðin?
Eftir Vilhjálm Þ. Vilhjálmsson
Höfundur er oddviti sjálfstæðismanna
í borgarstjórn Reykjavíkur.
F
RÉTTIR af dó
urstöðum verð
en ekki tilefni
og undrunar a
ings. Oft er rík
til slíks þar sem dómarastét
ins virðist með reglulegu m
gróflega misbjóða réttlætis
þjóðarinnar.
Á síðustu vikum féllu mjö
deildir dómar sem gefa inns
dómskerfi Íslendinga. Með
millibili dæmdi Héraðsdóm
Reykjavíkur karlmann í fim
aða skilorðsbundið fangelsi
skemma umferðarmyndavé
an karlmann í sex mánaða s
bundið fangelsi fyrir að hafa
ræði við 15 ára stúlku með
ólögmætri nauðung. Vissule
erfitt er að bera saman tvo
með mismunandi málsaðstæ
þrátt fyrir það er algjörlega
anlegt hvernig hægt er að k
að lokum að svo til sömu dó
urstöðu við að eyðileggja um
armyndavél ríkisins annars
og að neyða 15 ára barn til s
is með ofbeldisfullum hætti
vegar.
Dómur í svokölluðu Hafn
ismáli hefur ennfremur vak
reiði en þar voru tveir karlm
dæmdir í 2 og 3 ára fangelsi
verða ungum manni að ban
efnislausri og fólskulegri ár
eru dæmi um að einstakling
fengið sambærilega dóma f
draga sér fé með ólögmætu
Fjölmargir dómar í málu
nauðgurum hafa sömuleiðis
hneykslað Íslendinga undan
Þyngr
Eftir Ágúst Ólaf Ágú
EVRÓPSK STJÓRNARSKRÁ
Drög að stjórnarskrá fyrir ríki Evr-ópusambandsins voru lögð fram áfundi leiðtoga ESB sem nú stend-
ur yfir í Grikklandi. Hópur hundrað full-
trúa hefur síðastliðna sextán mánuði
unnið að því að semja drögin sem nú
liggja fyrir undir forystu Valéry Giscard
d’Estaing, fyrrum Frakklandsforseta.
Costas Simitis, forsætisráðherra
Grikklands, sem nú fer með formennsku í
ráðherraráðinu, sagði þetta vera sögulega
stund. Þrátt fyrir það liggur fyrir að
stjórnarskrárdrögin byggjast á málamiðl-
unum milli mjög ólíkra sjónarmiða aðild-
arríkjanna. Þau eru nú fimmtán talsins og
tíu ríki til viðbótar munu fá fulla aðild á
næsta ári. Leiðtogarnir sögðu á fundi sín-
um í gær að drögin væru ágætur umræðu-
grundvöllur og er ljóst að enn eiga miklar
umræður eftir að eiga sér stað áður en
evrópsk stjórnarskrá verður að veruleika.
Það má því búast við að drögin eigi eftir
að taka einhverjum breytingum og jafnvel
verulegum áður en frá þeim verður end-
anlega gengið á ríkisstjórnaráðstefnu í
október. Að því búnu verður hvert ein-
stakt ríki að staðfesta stjórnarskrána áð-
ur en hún tekur gildi.
Drögin sem lögð voru fram í Grikklandi
eru ekki drög að stuttri og hnitmiðaðri
stjórnarskrá þótt fulltrúar Evrópusam-
bandsins vísi gjarnan til stjórnarskrár
Bandaríkjanna þegar rætt er um nauðsyn
þess að samþykkja stjórnarskrá. Alls
telja drögin um tvö hundruð síður. Þau
eru að vissu leyti samantekt á þeim fjöl-
mörgu sáttmálum er til þessa hafa legið
til grundvallar starfsemi Evrópusam-
bandsins. Í þeim er hins vegar jafnframt
að finna ýmis nýmæli sem mælast mis-
jafnlega fyrir meðal ríkja ESB.
Til dæmis er í drögunum lagt til að
stofnað verði embætti sérstaks forseta
Evrópusambandsins en ríkin hafa til
þessa skipst á að gegna forystuhlutverki í
ráðherraráðinu sex mánuði í senn. Þá er
lagt til að skipaður verði utanríkisráð-
herra ESB en til þessa hafa tveir ein-
staklingar skipt því hlutverki á milli sín.
Annars vegar utanríkismálastjóri
sambandsins og hins vegar utanríkis-
málafulltrúi framkvæmdastjórnarinnar.
Einnig er lagt til að fulltrúum með at-
kvæðisrétt í framkvæmdastjórninni verði
fækkað í fimmtán. Sömuleiðis er í drög-
unum ákvæði um að dregið verði úr mögu-
leikum ríkja til að beita neitunarvaldi við
ákvarðanatöku. Það eru ekki síst síðast-
nefndu tillögurnar tvær sem hafa valdið
hvað mestum deilum. Smærri ríki óttast
að með því að öll aðildarríkin eigi eigi ekki
lengur fulltrúa í framkvæmdastjórninni
með atkvæðavald sé verið að draga stór-
lega úr áhrifum þeirra þótt markmiðið sé
fyrst og fremst að auka skilvirkni í störf-
um framkvæmdastjórnarinnar. Sömuleið-
is óttast sum ríki að ESB muni teygja sig
inn á ný svið er til þessa hafa verið á valdi
einstakra ríkja ef dregið verður úr rétt-
inum til að beita neitunarvaldi.
Á næstu mánuðum verður vafalítið
deilt hart um það hvort Evrópusambandið
sé að verða að einu sambandsríki, ríki
með sameiginlegan forseta, sameiginleg-
an utanríkisráðherra sameiginlega mynt
og sameiginlegan seðlabanka. Það blasir
hins vegar jafnframt við að þótt með nýrri
stjórnarskrá væri stigið enn eitt skrefið í
átt til aukins samruna eru áhrif hans
áfram takmörkuð. Þó svo að stofnað verði
embætti „forseta“ Evrópusambandsins er
hæpið að ætla að íbúar einstakra þjóð-
ríkja muni líta á hann sem þjóðhöfðingja
sinn. Ekki stendur til að afnema bresku
eða spænsku krúnuna, hvað þá embætti
Frakklandsforseta. Forsetaembættið
verður í raun einungis eins konar for-
mennska í leiðtogaráði ESB.
Varla er heldur við því að búast að
Frakkar, Bretar eða til dæmis Svíar hætti
að reka sjálfstæða utanríkisstefnu þó svo
að skipaður verði sérstakur „utanríkis-
ráðherra“ Evrópusambandsins. Þessi
breyting mun fyrst og fremst stuðla að
því að sambandið komi fram með samein-
uðum hætti út á við en kemur ekki í stað
utanríkisstefnu einstakra ríkja. Það verð-
ur áfram samræmd stefna á ákveðnum
sviðum en jafnframt sjálfstæð stefna á
öðrum.
Á sumum sviðum verða áhrifin hins
vegar mikil. Til dæmis er gert ráð fyrir
mjög aukinni samræmingu á sviði refsi-
réttar og löggæslu.
Þau drög sem nú liggja fyrir eru mörk-
uð af málamiðlunum og stundum mót-
sagnakennd. Stjórnarskrá á þessum
grundvelli yrði vart til að treysta undir-
stöður Evrópusambandsins. Til þess eru
drögin of flókin og sundurleit.
SAMSTARF REYKJAVÍKURLISTANS
Oft þarf lítið til að hrinda af stað póli-tískri atburðarás. Guðmundur Árni
Stefánsson, þingmaður Samfylkingarinn-
ar, virðist hafa opnað gáttirnar þegar
hann lýsti því yfir á flokksstjórnarfundi
Samfylkingarinnar á fimmtudag að flokk-
urinn ætti að bjóða fram sér í öllum sveit-
arfélögum landsins, Reykjavík þar með
talinni. Bætti hann við í samtali við
Morgunblaðið í gær að sér heyrðist „tónn-
inn í ýmsum samstarfsaðilum innan
R-listans vera þannig að það sé rétt fyrir
Samfylkinguna að vera í stakk búin fyrir
sérframboð“.
Hafi orð Guðmundar Árna ekki átt við
þegar hann lét þau falla verður ekki hjá
því komist að ætla að svo geti verið nú.
Björn Ingi Hrafnsson, varaþingmaður
Framsóknarflokksins, segir í grein undir
fyrirsögninni „Framtíð Reykavíkurlist-
ans“ á miðopnu Morgunblaðsins í dag, að
framsóknarmenn ætli að standa við mál-
efnasamning R-listans fyrir kosningarnar
2002, en bætir við: „Margt bendir til þess
að aðrir hafi þegar ákveðið að koma í veg
fyrir að það verði hægt fjórða sinni.“
Alfreð Þorsteinsson, oddviti Fram-
sóknarflokksins innan R-listans, segir í
Morgunblaðinu í dag að það sé íhugunar-
efni eftir yfirlýsingar Guðmundar Árna og
Ingibjargar Sólrúnar á flokksstjórnar-
fundi Samfylkingarinnar hvort Fram-
sóknarflokkurinn „eigi yfirhöfuð að vera í
þessu samstarfi við Samfylkinguna og
vinstri-græna eða búa sig undir næstu
borgarstjórnarkosningar með öðrum
hætti“.
Af orðum Árna Þórs Sigurðssonar, for-
seta borgarstjórnar, í Morgunblaðinu í
dag má ætla að ekki sé fararsnið á vinstri-
grænum. Hann segir að samstarfið hafi
gengið mjög vel og sjaldan betur og vonar
að það haldi áfram.
Stefán Jón Hafstein, oddviti Samfylk-
ingarinnar í borgarstjórn, sagði að Guð-
mundur Árni hefði sína skoðun, en borg-
arfulltrúar R-listans vildu „fá vinnufrið
fyrir ýmsum svona landsmálaspekúlönt-
um og haukum“. Varla verður sagt að
þessi ummæli endurspegli mikla vináttu í
garð flokksbróður.
Orð Guðmundar Árna virðast hafa vak-
ið framsóknarmenn til rækilegrar um-
hugsunar um samstarfið í R-listanum. Það
væri of langt gengið að túlka þau sem yfir-
lýsingu um endalok R-listans. Það hlýtur
hins vegar að vera eðlilegt að þeir, sem að
R-listanum standa, íhugi hver fyrir sig
með hvaða hætti hagsmunum þeirra verði
best þjónað þegar einn samstarfsaðilinn
hefur gefið til kynna að samstarfið muni
ekki standa nema út kjörtímabilið.