Morgunblaðið - 21.06.2003, Blaðsíða 29
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. JÚNÍ 2003 29
F
RAMTÍÐ samstarfs
Framsóknarflokks,
Vinstri hreyfing-
arinnar – græns
framboðs, Samfylk-
ingarinnar og óháðra innan
Reykjavíkurlistans í meirihluta
borgarstjórnar Reykjavíkur er
enn til umræðu, nú að loknum
flokksstjórnarfundi Samfylking-
arinnar á fimmtudag. Þar gáfu
tveir af leiðtogum Samfylking-
arinnar út yfirlýsingar sem vart er
hægt að túlka öðruvísi en svo að
líkur til þess að Samfylkingin vilji
taka þátt í samstarfi innan R-list-
ans í næstu kosningum fari minnk-
andi og einstakir forystumenn
hennar hafi raunar gert upp við sig
að bjóða fram undir eigin merkjum
eftir tæp þrjú ár.
Yfirlýsingar Ingibjargar Sól-
rúnar Gísladóttur, fyrrverandi
borgarstjóra, á fundinum eru ekki
til marks um mikla umhyggju fyrir
Reykjavíkurlistanum og þeim sem
þar fara nú með forystu. Borg-
arstjórinn fyrrverandi virðist nú
óðum vera að átta sig á nöprum
vonbrigðum að afloknum alþing-
iskosningum og segist vera búin að
„hreinsa til í geymslunni“ – gera
upp brotthvarf sitt úr stóli borg-
arstjóra um síðustu áramót. Gall-
inn er sá að söguskýring Ingi-
bjargar Sólrúnar heldur hvorki
vatni né vindum.
Það var auðvitað Ingibjörg sjálf
sem kaus að stíga úr stóli borg-
arstjóra með því að gefa kost á sér
á lista Samfylkingarinnar fyrir al-
þingiskosningar. Henni var hvorki
þröngvað til eins né neins. Hún sat
utan kvóta flokkanna þriggja á
framboðslista Reykjavíkurlistans
sem óháður borgarfulltrúi og borg-
arstjóraefni – sameiningartákn
ólíkra stjórnmálaafla, svo sem ver-
ið hafði áður. Það er til lítils nú að
segjast ætíð hafa verið í Kvenna-
listanum og þar af leiðandi innan
Samfylkingarinnar eftir brotthvarf
hans. Af hverju vildi Ingibjörg Sól-
rún þá ekki taka sæti Samfylking-
arinnar innan R-listans? Það var
þó boðið, þar sem margir töldu
(réttilega) að skilin þar á milli
væru ekki ýkja skýr.
Staðreyndin er sú að Ingibjörg
Sólrún tók sjálf þá ákvörðun að
stíga úr stóli borgarstjóra og taka
flokkshagsmuni Samfylking-
arinnar fram yfir fyrirheit sín við
samstarfsflokkana, Reykvíkinga
og þá ekki síst kjósendur R-listans
um að hún hyggðist sitja sem borg-
arstjóri allt kjörtímabilið. Það var
hennar val og við því er ekkert að
segja. En þó að ekki hafi spilast
jafnvel úr spilunum síðan er hvorki
stórmannlegt né skynsamlegt að
sprengja upp umræðuna nú með
innihaldslitlum upphrópunum og
haldlitlum söguskýringum. Allir,
þeir sem eitthvað fylgjast með ís-
lenskum stjórnmálum, vita betur.
Framsóknarmenn hafa ætíð ver-
ið heilir í stuðningi sínum við sam-
starfið innan Reykjavíkurlistans.
Það var Valdimar K. Jónsson, pró-
fessor og formaður Fulltrúaráðs
framsóknarfélaganna í Reykjavík,
sem einkum bar ábyrgð á því að
saman náðist í upphafi og síðan
hafa fulltrúar Framsóknarflokks-
ins í borgarstjórn, þau Alfreð Þor-
steinsson, Sigrún Magnúsdóttir og
nú síðast Anna Kristinsdóttir, lagt
sig fram um að stuðla að samvinnu
við fulltrúa annarra stjórn-
málaflokka í meirihlutanum. Það
hefur ekki alltaf verið auðvelt, en
þó hefur samstarfið verið farsælt
og trúnaður ríkt milli manna.
Margt bendir því miður til þess
að það kunni vera að breytast.
Margir undruðust hversu hart
Samfylkingin gekk fram gagnvart
Vinstri hreyfingunni – grænu
framboði í nýliðinni kosningabar-
áttu. Skilaboðin til kjósenda voru
þau að þessi samstarfsflokkur inn-
an Reykjavíkurlistans væri vart
tækur í stjórn, hann væri allt of
öfgafullur og eina mótvægið við
stjórnarflokkana væri að kjósa
Samfylkinguna. Gekk þetta raunar
svo langt, að fulltrúar Samfylking-
arinnar urðu uppvísir að því að
nota lista yfir skráða félaga í VG til
þess að reyna að tryggja Ingi-
björgu Sólrúnu kosningu á loka-
sprettinum. Er margt í þessari at-
burðarás enn óuppgert og þyrftu
þá e.t.v. fleiri að hefja tiltekt í sín-
um geymslum.
Í leiðtogaumræðum kvöldið fyrir
kjördag leyndi gremja Steingríms
J. Sigfússonar, formanns VG, í
garð Samfylkingarinnar sér þó
ekki og hefur farið vaxandi æ síð-
an. Í því ljósi er einkar athyglisvert
að skoða þau ummæli Ingibjargar
Sólrúnar á flokkstjórnarfundinum
að formaður VG virtist líta á það
sem verkefni Samfylkingarinnar
að standa vörð um hagsmuni
Vinstri grænna. „En pólitík er eng-
inn sunnudagaskóli,“ bætti hún við
og gerði þar fræg ummæli Jóns
Baldvins Hannibalssonar, fyrrver-
andi formanns Alþýðuflokksins, að
sínum.
Þegar ummæli Ingibjargar
Sólrúnar Gísladóttur í garð
Reykjavíkurlistans og samstarfs-
flokkanna í borgarstjórn á flokks-
stjórnarfundi Samfylkingarinnar
eru skoðuð í samhengi við yfirlýs-
ingu Guðmundar Árna Stef-
ánssonar, eins helsta forystu-
manns flokksins, um að
Samfylkingin eigi að bjóða fram
sér í öllum sveitarfélögum í næstu
sveitarstjórnarkosningum, er ekki
um að villast. Samfylkingin virðist
hafa ákveðið að segja skilið við
samstarfsflokkana innan Reykja-
víkurlistans og aðeins virðist
tímaspursmál hvenær nafla-
strengurinn verður end-
anlega slitinn. Það er því ekki
að furða þótt Alfreð Þor-
steinsson, oddviti framsókn-
armanna og formaður borg-
arráðs, hafi sagt í fjölmiðlum
í gær að með þessum yfirlýs-
ingum væri Samfylkingin að
leika sér að eldinum. Fáir
menn hafa beitt sér jafn mik-
ið innan R-listans fyrir sam-
komulagi og sáttum og hann
á síðustu níu árum og þess
vegna er ekki að undra, að hann
skuli túlka ummæli forystumanna
Samfylkingarinnar með þessum
hætti.
Hið dýrmæta miðjufylgi í borg-
inni hefur fleytt R-listanum yfir
erfiðar hindranir og framsókn-
armenn hafa verið áberandi og
ósérhlífnir í störfum sínum á vett-
vangi borgarmálanna. Þeir hafa
enda tekið alvarlega hið gamla og
nýja hlutverk sitt að vera límið í ís-
lenskum stjórnmálum – hvort
heldur er til hægri eða vinstri.
Af hálfu Framsóknarflokksins
stendur ekki annað til en standa
við málefnasamning þann sem
gerður var í aðdraganda borg-
arstjórnarkosninganna 2002 og
færði R-listanum meirihluta í
borginni þriðja kjörtímabilið í röð.
Margt bendir hins vegar til að
aðrir hafi þegar ákveðið að koma í
veg fyrir að það verði hægt fjórða
sinni.
Framtíð Reykja-
víkurlistans
Eftir Björn Inga Hrafnsson
’ Samfylkingin virðisthafa ákveðið að segja
skilið við samstarfs-
flokkana innan Reykja-
víkurlistans og aðeins
virðist tímaspursmál
hvenær naflastrengurinn
verður endanlega slit-
inn. ‘
Höfundur er varaþingmaður Fram-
sóknarflokksins í Reykjavík suður og
situr í skipulags- og bygginganefnd
fyrir hönd Reykjavíkurlistans.
Alis urðu raunar leppar Breta og
illjónir íbúa Egyptalands búa nú
betri kjör en skattpíndir áar
framleiddu baðmull og korn á
Muhammads Alis. Munurinn á
abaríkjanna og Vestur-Evrópu
öldinni sem leið og er nú miklu
árum iðnbyltingarinnar – hvað
mleiðni (í öðrum atvinnugreinum
slu), tæknikunnáttu og lífskjör.
u leyti hefur íslamski heimurinn
hægu hagþróun. Múhameð spá-
kaupmaður og ættbálkur hans í
Mekka, Kuraysh, lifði á leiðsögn kaup-
mannalesta frá Arabíu til frjósamra héraða
við austanvert Miðjarðarhaf. En venslin
milli íslamskra viðhorfa, valdhafa, kaup-
manna og handverksmanna, sem gerðu
Kaíró, Damaskus, Bagdad og Samarkand
að gersemum borgarmenningar miðalda,
hurfu fyrir löngu.
Iðnvæðing felur í sér nýbreytni og breyt-
ingar. Ef þeir sem eru við völd óttast að
breytingar geti haft óþægilegar afleiðingar
reyna þeir markvisst að koma í veg fyrir
þær og það gerðu valdhafarnir í Mið-Aust-
urlöndum í aldir.
En hæg og bjöguð hagþróun í íslamska
heiminum er einnig afleiðing þess að músl-
imaþjóðirnar hafa ekki fengið næg tæki-
færi. Væri hagur Pakistans ekki miklu
betri ef landið fengi að flytja út meira af
vefnaðarvörum sínum til auðugu iðnríkj-
anna? Hefði það ekki verið gott og mik-
ilvægt skref af hálfu bandarískra stjórn-
valda að veita Pakistan undanþágu frá
innflutningshöftum til að þakka pakist-
önsku stjórninni fyrir aðstoðina þegar her-
sveitir undir forystu Bandaríkjanna réðust
á stöðvar al-Qaeda í Afganistan?
Enginn vafi leikur á því að svo hefði ver-
ið. Væru ekki efnahagshorfurnar miklu
bjartari í Marokkó, Alsír og Túnis ef
stjórnvöld leyfðu íbúum landa Evrópusam-
bandsins að kaupa fleiri appelsínur frá
Norður-Afríku? Auðvitað.
Aðrar meginástæður hægrar hagþróun-
ar í íslamska heiminum endurspegla hins
vegar vandamál sem venjulega fylgja
slæmum stjórnarháttum. „Verndið eignar-
réttinn og framfylgið samningum,“ segja
vestrænir hagfræðingar. En eignarréttin-
um og samningum stafar hætta af mörgum,
svo sem ræningjum og ýmsum frammá-
mönnum en fyrst og fremst undirtyllum
ríkisvaldsins sem nota embætti sín til að
næla sér í aukatekjur. Veikt ríkisvald getur
ekki verndað eignarréttinn og framfylgt
samningum og ríkisvald sem er nógu sterkt
til að framfylgja þeim þarf að hafa stjórn á
skriffinnum sínum.
Mikilvægustu ástæður þess að íslamska
heiminum hefur vegnað verr en Róm-
önsku-Ameríku eða Suðaustur-Asíu virðast
hins vegar lúta að menntamálum. Það er
lítil von um viðvarandi hagþróun í heims-
hluta þar sem menntakerfið er að minnsta
kosti einni kynslóð – og hugsanlega þremur
– á eftir öðrum heimshlutum hvað almennt
læsi áhrærir og þar sem æðri skólar hunsa
að miklu leyti kunnáttu og námsgreinar
sem nauðsynlegar eru til að gera fólki kleift
að tileinka sér tæknina.
Þegar öllu er á botninn hvolft eru inn-
flutningshöft, veikar opinberar stofnanir
og mikil spilling vandamál í öðrum heims-
hlutum. Jafnvel er algengt að stjórnmála-
og trúarleiðtogar séu andvígir breytingum
og iðnvæðingu. En þegar við berum saman
þróunarmynstrin út um allan heim hrúgast
upp vísbendingar um að almennt læsi og
fjölmennar stéttir manna með tæknikunn-
áttu séu auðlindir sem ráði úrslitum um
hvort þjóðir séu færar um að losa sig úr
viðjum vanþróunar og fátæktar.
nar í
num
Reuters
J. Bradford DeLong er hagfræðiprófessor við
Kaliforníuháskóla í Berkeley og fyrrverandi
aðstoðarfjármálaráðherra Bandaríkjanna.
ómsnið-
ða oftar
umræðu
almenn-
kt tilefni
tt lands-
millibili
skennd
ög um-
sýn í
viku
mur
mm mán-
i fyrir að
él og ann-
skilorðs-
fa sam-
ega er
dóma
æðum en
a óskilj-
komast
ómsnið-
mferð-
s vegar
samræð-
i hins
narstræt-
kið mikla
menn
i fyrir að
a með til-
rás. Til
gar hafi
fyrir að
um hætti.
um gegn
s
nfarin ár
fyrir óskiljanlega væga meðhöndlun
dómara á slíkum glæpamönnum.
Dómar í kynferðisbrotamálum gegn
börnum hafa svo iðulega skilið fólk
eftir orðlaust og ekki aðeins að-
standendur.
Refsiramminn er
alls ekki nýttur
Refsiramminn í ofbeldismálum
sem leiða til dauða eða eru mjög
gróf er mjög rúmur eða allt að 16
ára fangelsi. Hámarksrefsing fyrir
nauðgun er einnig 16 ára fangelsi en
fyrir 1992 gat nauðgun varðað ævi-
löngu fangelsi. Refsiramminn fyrir
kynferðismök við barn er allt að 12
ára fangelsi og fyrir sifjaspell er allt
að 10 ára fangelsi. Af þessum refsi-
heimildum sjást skýr skilaboð lög-
gjafans til dómstólanna. Alþingi
sem löggjafi setur lögin og ákveður
refsiheimildir. Það er síðan dóm-
stólanna að dæma eftir þeim lögum
samkvæmt stjórnarskrá en í ofbeld-
is- og kynferðismálum virðist dóm-
arastéttin staðráðin í því að líta
framhjá hluta refsiheimildanna sem
lögin kveða á um.
Í kjölfar mikillar umræðu um
fíkniefnadóma hefur 10 ára hámark-
ið í slíkum málum verið fullnýtt og
fyrir skemmstu var það hækkað
upp í 12 ár sem einnig hefur verið
nýtt. Af hverju er refsiramminn
nýttur í slíkum málum en ekki í of-
beldis- og kynferðismálum sem
varða talsvert meiri hagsmuni og
valda iðulega miklu meira tjóni á lífi
og sál þeirra sem fyrir brotunum
verða?
Ein helsta röksemd þess að erfitt
sé að þyngja dóma er að samræmi
verði að vera á milli dóma fyrir svip-
aða glæpi. Með þeim rökum mun
réttlætiskennd þjóðarinnar í ofbeld-
is- og kynferðisbrotum hins vegar
aldrei verða fullnægt. Kannanir
Ragnheiðar Bragadóttur, lagapró-
fessors, á dómum Hæstaréttar árin
1977–2002 leiddi í ljós að dómar í
nauðgunarmálum hafa almennt
ekki verið að þyngjast þrátt fyrir
skýran vilja almennings og rúmar
refsiheimildir löggjafans í þá átt.
Það er kominn tími til að dómarar
landsins brjóti upp þetta óeðlilega
ástand og þyngi dóma í ofbeldis- og
kynferðisbrotum með markvissum
hætti í samræmi við lögin. Það
gengur ekki til lengdar að dóm-
arastétt landsins hunsi með öllu
bæði réttlætisvitund þjóðarinnar og
skilaboð löggjafans með þeirri rétt-
lætingu að svona hafi þetta ætíð
verið.
Það er skýr lína milli löggjafar-
og dómsvalds. Hins vegar höfum við
séð að pólitísk umræða getur haft
áhrif á dómaþróun og eru æ þyngri
dómar í fíkniefnamálum dæmi um
það. Að sjálfsögðu er ekki verið að
mælast til þess að dómarar hlusti
eingöngu á dómstól götunnar en
dómarar eiga ekki að getað litið al-
veg framhjá breyttu viðhorfi þjóð-
arinnar.
Siðferðismat þjóðarinnar hefur
breyst til muna á undanförnum ára-
tugum og t.d. væri dæmt allt öðru-
vísi fyrir blygðunarbrot nú heldur
en fyrir sama blygðunarbrot fyrir
30 árum. Eitt sinn var talið að eig-
inmaður gæti ekki nauðgað eig-
inkonu sinni og nauðgunarákvæði
hegningarlaga var kynbundið þann-
ig að það tók aðeins til kvenna. Með
breyttum viðhorfum hefur þetta
sem betur fer breyst.
Dómurum ber því að hlusta eftir
breyttri réttlætiskennd þjóðarinnar
og siðferðismati. Í öllu tali um sam-
ræmi milli dóma í svipuðum málum
gleymist oft að samræmi þarf að
vera milli mismunandi brotateg-
unda að teknu tilliti til alvarleika
þeirra. Þótt það komi sumum dóm-
urum á óvart þá finnst þjóðinni það
vera alvarlegri glæpur að nauðga
barni en að draga sér fé.
Réttlætið þarf að sjást
Það er ekki nóg að ná fram rétt-
lætinu heldur þarf það einnig að
sjást að réttlætinu hafi verið full-
nægt. Dómar í ofbeldis- og kynferð-
isbrotum uppfylla hins vegar hvor-
ugt skilyrðanna.
Vægir dómar í alvarlegum málum
stuðla ekki einungis að vantrausti á
einum af mikilvægustu stofnunum
samfélagsins sem dómstólarnir eru
heldur særa þeir réttlætiskennd
einstaklinganna sem gætu freistast
til þess að taka lögin í sínar eigin
hendur.
Það þarf að fara fram opinská
umræða um hvaða leið á að fara í
refsimálum. Almenningur, stjórn-
málamenn og lögfræðingar eiga að
taka fullan þátt í þeirri umræðu.
Réttlátir og sanngjarnir dómar eru
hagsmunamál allra.
ri dóma í ofbeldismálum
ústsson
Höfundur er alþingismaður
Samfylkingarinnar.