Morgunblaðið - 25.06.2003, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 25. JÚNÍ 2003 27
ÁNÝAFSTÖÐNUM fundi Al-þjóðahvalveiðiráðsins vartekist á um málefni semkoma til með að móta fram-
tíð hvala og hvalveiðimanna. Auk efn-
islegra umræðna, þ.e. sem varða hval-
veiðar, ber mikið á pólitískri og
hugmyndafræðilegri umræðu á þessum
vettvangi, en Berlínarfrumkvæðið
margumrædda sýnir berlega þann
ágreining sem er milli þeirra ríkja,
sem vilja vernda hvern einasta hval, og
hinna, sem vilja vernda hvalastofna. Í
þessu felst, að mínu mati, aðal-
ágreiningsefnið, hvort ráðinu beri að
vernda hvalastofna svo að hægt sé að
nýta þá eins og aðrar auðlindir sjávar-
ins eða hvort þessar skepnur eigi sér
sérstöðu í dýraheiminum og vernda
beri hvert einasta dýr.
Nær jafnstórir hópar
Þessi hugmyndafræðilegi ágrein-
ingur kemur berlega fram í atkvæða-
greiðslu innan ráðsins. Þegar verið er
að greiða atkvæði á þessum fundi
skiptir minnstu hvort um er að ræða
menn eða málefni, ráðinu er skipt í tvo
næstum því jafn stóra hópa og hvor-
ugum verður nokkuð ágengt. Ísland er
í hópi þeirra þjóða sem vilja nýta hvali
og hvalaafurðir, með Norðmönnum,
Japönum og fleirum, en á móti eru
þjóðir eins og Ástralía, Nýja Sjáland
og Bretland, sem skilgreina sig sem
hvalaverndunarsinna, þótt hvalfrið-
ungar séu nær lagi miðað við tillögur
þeirra innan ráðsins, nema þegar um
frumbyggjaveiðar er að ræða.
Alþjóðahvalveiðiráðið telur nú 51
þjóð, sá nýjasta – Belize – gekk í ráðið
á miðjum fundi miðvikudaginn 18. júní,
þegar aðildarbréf sem sent var 26. maí
barst loksins réttri skrifstofu í utanrík-
isráðuneyti Bandaríkjanna. 52. ríkið,
Fílabeinsströndin, komst ekki inn í
ráðið að þessu sinni, því aðildarbréf
þeirra (sem var sent 13. maí) barst
ekki í tæka tíð til Bandaríkjanna.
Þessar þjóðir, auk nokkurra annarra
sem talið er líklegt að muni ganga í
ráðið á næstunni, sátu fundinn sem
áheyrnaraðilar. Í upphafi fundar tóku
nokkrar þjóðir sér tíma til þess að
mótmæla aðild Íslands enn á ný, en í
allt hafa 18 þjóðir mótmælt aðild Ís-
lands með fyrirvara gegn hvalveiðum.
Með þessum mótmælum neita viðkom-
andi þjóðir einungis að mynda tvíhliða
samband við Ísland á þeim vettvangi
sem Alþjóðahvalveiðiráðið er; mótmæl-
in koma ekki í veg fyrir að Ísland sé
fullgildur aðili að ráðinu.
Hafa lítið með hvali að gera
Margar þær þjóðir sem nú eru með-
limir í ráðinu hafa lítið sem ekkert
með hvali eða hvalveiðar að gera.
Austurríki og Sviss taka mikinn þátt í
allri starfsemi ráðsins, en smærri ríki,
t.d. Afríkuþjóðir, sem eiga mikið undir
sjávarnytjum komið, láta minna fyrir
sér fara þótt þær telji þennan vettvang
mikilvægan, einmitt vegna þess að hér
ber á góma mál, sem gætu komið upp í
umræðum um fiskveiðar þegar fram
líða stundir.
Þær tóku það því nærri sér þegar
vegið var að fullveldi þeirra í dreifiriti
náttúrufriðunga á fundinum og því
haldið þar fram að Japan hefði einfald-
lega keypt þessar þjóðir inn í ráðið. Í
kjölfar þeirrar umræðu tók eitt við-
komandi ríkja það fram að Greenpeace
hefði greitt aðildargjöld síns lands í
upphafi og jafnframt sent fulltrúa á
fundi ráðsins, stjórnin hefði ekki einu
sinni vitað af aðild sinni fyrr en löngu
síðar. Það er þó athyglisvert, að ríki
sem þiggja mikla þróunaraðstoð frá
Japan, s.s. Perú og Indland, greiða yf-
irleitt atkvæði á móti þeim og Mar-
okkó, sem er eitt þeirra ríkja sem oft
er minnst á í þessu sambandi, situr
gjarna hjá í atkvæðagreiðslum.
Fulltrúi Fílabeinsstrandarinnar benti á
að það væri Afríkuþjóðum hagstæðara
að fylgja stefnu ESB innan ráðsins,
því þaðan fengju þau mun meiri þróun-
araðstoð en frá Japan.
Í kjölfar þeirra ásakana, að þessi ríki
væru einungis handbendi Japans í
ráðinu var haldinn fundur fastafulltrúa
til ráðsins og var þar samþykkt, að
þessar ásakanir væru að öllu leyti óvið-
eigandi. Fulltrúarnir samþykktu ein-
róma að krefjast afsökunarbeiðna frá
viðkomandi aðilum og var þeim bannað
að gefa út frekari áróður það sem eftir
var fundar.
Bera hag hvala fyrir brjósti
Berlínarfrumkvæðið, sem hlotið hef-
ur mesta umræðu af efnisþáttum þessa
fundar, var lagt fram af 19 ríkjum,
sem segja sig bera hag hvala fyrir
brjósti. Það hlaut atkvæði 25 ríkja, en
20 voru á móti (nokkur ríki máttu ekki
greiða atkvæði vegna vangoldinna að-
ildargjalda og eitt sat hjá). Eitt þeirra
ríkja sem lagði tillöguna fram hafði þó
ekki fyrir því að greiða aðildargjöld sín
og gat því ekki greitt atkvæði með til-
lögunni.
Þá liggur fyrir löggjafarþingi
Bandaríkjanna tillaga sem, verði hún
samþykkt, veitir herliði landsins und-
anþágu frá verndarlöggjöf um sjávar-
spendýr (Marine Mammal Protection
Act) og gefur þeim undanþágu frá því
að gefa upp hversu mörg sjávar-
spendýr eru drepin á heræfingum. Til-
raunir til að fá skoðanir bandarísku
sendinefndarinnar á þessu misræmi í
stefnu stjórnarinnar voru tilgangs-
lausar, því enginn virtist nógu hátt
settur til að svara spurningum.
Hluti strikaður út
Upphaflega var í tillögunni um Berl-
ínarfrumkvæðið málsgrein um stofnun
á verndunarnefnd innan ráðsins og í
þeirri grein var einnig minnst á breyt-
ingu á framkvæmdareglum ráðsins.
Tillögur um slíkar breytingar þarf að
leggja fyrir ráðið a.m.k. 60 dögum áð-
ur en á að ræða þær og fyrsta tillaga
að frumkvæðinu er dagsett 20. maí
2003.
Danmörk hóf máls á þessum vanda
og fékk því framgengt að þessi hluti
tillögunnar yrði strikaður út áður en
kom til atkvæðagreiðslu (fastafulltrúi
Danmerkur er nýkjörinn formaður
ráðsins og formaður RMS-nefndar-
innar, svo honum hefur eflaust þótt að
sér vegið með þessari tillögu), en í
þessum hluta var einmitt mælt fyrir
um fjárframlög til umræddrar nefndar.
Að því er hvalveiðiþjóðum og stuðn-
ingsmönnum þeirra finnst þarf núna
að leggja fram tillögu um fjárveitingar
til nefndarinnar, en stuðningsmenn
Berlínarákvæðisins vilja halda fyrsta
fund nefndarinnar fyrir næsta ársfund
ráðsins, svo hér er enn eitt efnið fyrir
þessa tvo hópa til að deila um.
Tölvupóstur frá Greenpeace
Í umræðu um Berlínarfrumkvæðið
tóku hvalfriðunarþjóðirnar oft fram að
með þessu frumkvæði væri ekki verið
að vega að þeim stjórnunaráætlunum
sem eru í vinnslu (þ.e. RMS, Revised
Management Scheme), heldur einungis
að leggja aukna áherslu á verndun
hvalastofna. Fulltrúi innan dönsku
sendinefndarinnar sagðist þó hafa séð
tölvupóstskeyti frá Greenpeace þar
sem skýrt og skilmerkilega var tekið
fram að þessi tillaga væri lögð fram
sérstaklega til að koma í veg fyrir að
RMS yrði nokkurn tímann
samþykkt. Á blaðamanna-
fundi á fyrsta degi ráðs-
ins, þar sem tillagan var
kynnt, tók fulltrúi Banda-
ríkjanna líka til máls og
sagði að frummælendur
tillögunnar vildu að öllum
vísindaveiðum yrði hætt
og að einungis yrðu fram-
kvæmdar rannsóknir sem
ekki yrðu dýrunum að
bana. Þá sagði fulltrúi
Hollands að stofna ætti
eins mörg griðasvæði fyrir
hvali og hægt væri og að
binda ætti enda á allar
hvalveiðar. Það virðist
ólíklegt að ríki sem taka svo skil-
merkilega fram að þau séu mótfallin
öllum hvalveiðum sættist nokkurn tíma
á að veita öðrum ríkjum veiðikvóta,
sérstaklega þegar ríki á borð við Bret-
land taka það fram að hvalaskoðanir
séu eina þolanlega leiðin til að nýta
hvali. Fulltrúi Nýja Sjálands tók undir
þetta viðhorf þegar hann sagði að
hvalaskoðanir væru hluti af hvalveiði-
iðnaðinum, hvalveiðisinnum til mikillar
undrunar.
Hér ber þó áhugavert málefni á góma
því skv. þessum yfirlýsingum, og ef hval-
veiðiráðið hefur hæfni til þess að fjalla
um hvalaskoðanir, ættu öll þau aðildar-
ríki sem nýta hvali á slíkan hátt að
greiða hærri aðildargjöld. Aðildargjöldin
eru nú þegar viðkvæmt umræðuefni þar
sem þróunarlönd telja þau vera svo há
að þau letji ríki frekar en hvetji til að
ganga í ráðið.
Griðasvæðum hafnað
Auk Berlínarfrumkvæðisins voru
lagðar fram nokkar tillögur á fundinum,
sem miða að því að auka verndarráð-
stafanir fyrir hvali og önnur sjávar-
spendýr. Sl. þrjú ár hefur t.d. verið lögð
fram tillaga um að stofna griðasvæði í
Suður-Atlantshafi, en sú tillaga var
felld, 24 gegn 19. Svipuð tillaga um
griðasvæði í Suður-Kyrrahafi var felld
með 24 atkvæðum á móti 17. Þar sem
þessar tillögur myndu breyta stjórn-
unarákvæðum ráðsins þarf ¾ atkvæða
til að samþykkja þær. Atkvæðagreiðsl-
urnar vegna griðasvæðanna virðast
vera eini efnislegi þátturinn þar sem
hvalveiðiþjóðirnar láta skína í tennurnar
og neita að láta undan, en það hefur
lengi vakið athygli fræðimanna að ekki
sé meira gert af því innan ráðsins að
neita t.d. Bandaríkjamönnum um kvóta
fyrir frumbyggjaveiðar sínar, nema þeir
láti undan í öðrum málaflokkum.
Nóg boðið
Í umræðum um griðasvæðatillög-
urnar var helst eftirtektarvert að
fulltrúi Palau, smáríkis í Kyrrahafi, sem
sat hljóður lengst af fundarins sá
ástæðu til þess að skamma nágranna
sína, Nýja Sjáland og Ástralíu, fyrir
áreiti og tók það fram að hann myndi
ekki sitja hjá í atkvæðagreiðslu um
þetta efni. Nágranni hans frá Salómons-
eyjum sat hins vegar hjá og aðspurðir
sögðust þeir líta svo á, að þessi stærri
ríki í Kyrrahafi væru að reyna að
stjórna þeim minni og að þeim væri nú
nóg boðið. Fulltrúi Salómonseyja sagði
einnig frá því að þegar þessi sama um-
ræða var í gangi fyrir ári hefði hann
neitað Áströlum að greiða með þeim at-
kvæði. Skömmu síðar fékk
hann símbréf frá forsætis-
ráðherra Salómonseyja,
þar sem hann var beðinn
um að fara að beiðni Ástr-
ala. Nokkrum mínútum
síðar birtust Ástralarnir
með ljósrit af símbréfinu
til að vera vissir um að
hann hefði örugglega feng-
ið það, en hann ákvað að
sitja hjá í atkvæðagreiðsl-
unni, það árið og í ár.
Mikið áreiti
Þetta áreiti, sem Palau
og Salómonseyjar lýsa, er
nokkuð sem ríkin við Kar-
íbahaf hafa lengi kvartað undan og er
ein meginástæða þess að þessi ríki
studdu tillögu Japans um að atkvæða-
greiðslur yrðu leynilegar. Á illa sóttri
blaðamannaráðstefnu á þriðjudags-
morgun ræddu fulltrúar Afríkuþjóða
svipaðan vanda. Fulltrúi Beníns sagði
að ríkisstjórn hans hefði gengið í ráðið
til að stuðla að sjálfbærri nýtingu sjáv-
arauðlinda og fulltrúi Gíneu bætti því
við að samtök strandliggjandi Afríku-
ríkja hefðu það á stefnuskrá sinni að
öll Afríkuríki ættu að ganga í alþjóða-
stofnanir, sem hafa með náttúru-
auðlindir að gera. Því lýstu þessi ríki
undrun sinni og hneykslan á fréttum
um að sum ríki væru keypt inn í ráðið
og tóku fram að þeim þætti þetta lýsa
kynþáttafordómum, þar sem aldrei
væri annað eins rætt þegar Evrópu-
þjóðir sem engra hagsmuna eiga að
gæta gerðust aðilar að ráðinu.
Það er ólíklegt að hvalirnir sjálfir
græði nokkuð á því að verndunarnefnd
sú, sem Berlínarákvæðið kveður á um,
verði stofnuð, því þeir stofnar, sem
helst eru í útrýmingarhættu, eru oft
veiddir af frumbyggjaþjóðum og því
undanþegnir hvalveiðibanninu. Þá eru
þær hættur, sem steðja að hvölum eins
og öðrum sjávardýrum, vegna meng-
unar utan þess efnis sem ráðið getur
nokkru ráðið um. Því síður virðist lík-
legt að hvalveiðimenn og iðnaður í
kringum veiðarnar hagnist nokkuð á
niðurstöðum ráðsins í ár, því enn hefur
ekki verið tekin ákvörðun um úthlutun
veiðikvóta og ólíklegt að það gerist á
næstunni. Alþjóðahvalveiðiráðinu hefur
því mistekist, enn á ný, að sinna verk-
efnum sínum.
Talsmaður japönsku sendinefndar-
innar sagði í samtali að til greina
kæmi að fara að ráðum Kanadamanna
frá því 1982 og yfirgefa ráðið en halda
áfram að taka þátt í vísindastarfi á
vegum þess. Enginn talsmaður Japans
vildi þó gefa ákveðna yfirlýsingu um
hvert framhaldið yrði, en Masayuki
Komatsu sagði að ríkisstjórn hans
væri að íhuga málið og að það yrði
ákveðið á næstu mánuðum. Alþjóða-
réttur gefur þó skýrt til kynna að
hvalveiðistjórnun skuli sinna á al-
þjóðavettvangi og því verður áhuga-
vert að fylgjast með frekari þróun
þessa máls.
Alþjóðahvalveiðiráðið – framtíðarhorfur hvala og hvalveiðimanna
Morgunblaðið/Friðþjófur
Ráðinu hefur enn á ný mistekist
að sinna verkefnum sínum
Silja Bára Ómarsdóttir
eftir Silju Báru
Ómarsdóttur
Höfundur er doktorsnemi í alþjóða-
samskiptum við University of Southern
California í Los Angeles og sótti fund Al-
þjóðahvalveiðiráðsins með styrk úr rann-
sóknasjóði Center for International
Studies við sama háskóla. Hafa má sam-
band við hana í omarsdot@usc.edu
khópunum? Eru það lista-
m greinum? Eru það fulltrú-
hvernig á að kjósa þá? Eru
umenn sem ætlað er að út-
Hvernig hefur sú stefna áhrif
mlög? Munu þeir sem leggja
arfseminnar krefjast þess að
tefnu leikhússins, til dæmis
ita sér fyrir því að verkefna-
kað við eina tegund sviðslist-
afa gaman af, t.d. söngleiki?
n á einhverri fjöldahreyfingu
um leiklist sem í krafti at-
kúvendir þeirri menningar-
eikfélag Reykjavíkur hefur
ylgja í 106 ár?
u kjörgengir í stjórn? Þurfa
úa yfir öðrum eiginleikum en
félagsgjöld og lýsa yfir því að
gamenn um leiklist? Sam-
unum er gert ráð fyrir að
áði, hverjir hljóta skuli inn-
viðmiðun á hún að hafa svo
bert um geðþóttaákvarðanir
að ræða hverjir séu í Leik-
víkur? Stjórnin, segir orðrétt
„fer með öll málefni félagsins
ð á leikhúsrekstri fyrir þess
n skal vera leikhússtjóra til
m verkefnaval.“ Í hverju á það
felast, ef svo æxlast til að í
i fyrst og fremst menn sem
tingahalds eða rekstrar lík-
ðva, þó að þeim finnist þeir
huga á leiklist líka, svoleiðis?
lega þannig farið, að réttlæt-
ka leikhús sem þiggur styrk
helgast af því að það efni til
em listrænt séð hefji sig yfir
ð er uppi af markaðshyggj-
gna þess að þar er gengið út
m samnefnara í smekk vænt-
enda. Þessi staðreynd blasir
skyggnst er um bekki í leik-
naþjóða.
gum sem fyrir liggja er því
r vandi óleystur. Verst er að
að á gátt fyrir hvers kyns
atkvæðaveiðar. Hvort sem
ðum verður breytt eða ekki,
framkvæmdaatriði sem eðli-
eglar þörf félagsins hverju
að búa svo um hnútana, að
t hlutverk leikhússins sé
byrgri listrænni forystu. Þar
mi hins gamla – og vonandi
Baldvin Tryggvason
Jón Sigurbjörnsson
Steindór Hjörleifsson
Steinþór Sigurðsson
Sveinn Einarsson
Vigdís Finnbogadóttir
eik-
íkur
Vigdís
Finnbogadóttir
Steindór
Hjörleifsson