Morgunblaðið - 26.06.2003, Blaðsíða 16

ERLENT
16 FIMMTUDAGUR 26. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÖRYGGI og vörnum Evrópuríkja
verður í framtíðinni best borgið með
því að þau tilheyri bæði Atlantshafs-
bandalaginu (NATO) og Evrópu-
sambandinu (ESB). Þetta er mat
Alyson Bailes, framkvæmdastjóra
sænsku friðarrannsóknarstofnunar-
innar (SIPRI), en hún hélt fyrirlest-
ur hér á landi í gær. Bailes telur lík-
legt að Evrópuþjóðir sem ekki eiga
aðild að bæði NATO og ESB verði á
næstu árum æ frekar litnar horn-
auga af öðrum Evrópuríkjum.
Í fyrirlestri sínum í gær fjallaði
Bailes um evrópsk öryggis- og varn-
armál í víðu samhengi. Hún benti
m.a. á að Vesturveldin hefðu nú á
nýjan leik tiltekna og sameiginlega
ógn – hryðjuverk, gereyðingarvopn
og svonefnd „útlagaríki“ – að takast
á við, en um slíkt hefði ekki verið að
ræða síðan kalda stríðinu lauk.
Hversu mótsagnakennt sem það
annars hljómaði virkaði þessi ógn þó
enn sem komið er sundrandi á sam-
starf Bandaríkjanna og Evrópu, í
stað þess að sameina Vesturveldin.
NATO aðeins verkfæri
Í samtali við Morgunblaðið sagði
Bailes að á síðustu árum hefði NATO
þróast í þá átt að verða verkfæri,
sem t.a.m. var notað með góðum ár-
angri í að grípa inn í átök á Balk-
anskaga. NATO hefði ekki lengur
sérstakan hugmyndafræðilegan til-
gang. Evrópusambandið hefði á hinn
bóginn sífellt verið að víkka út hlut-
verk sitt; með efnahags- og mynt-
bandalaginu, með virkari öryggis- og
varnarstefnu og svo framvegis.
„ESB er eins og amaba sem sífellt
vex og færir út kvíarnar. Það er erf-
itt að deyða amöbu; þú getur höggvið
af einn útlim en þá vex bara annar
annars staðar. Þessi endalausa út-
þenslustefna er það sem mér finnst
einkenna ESB.
Meðal annars af þessum ástæðum
tel ég líklegra að ESB fremur en
NATO muni dafna og vera fært um
að endurnýja sjálft sig sífellt. Hin
ástæðan er lagalegur þáttur ESB-
aðildar. Ríki verða að lögleiða til-
skipanir ESB heima fyrir og undan
þeim verður ekki komist. Þegar þú
skoðar málið eru hins vegar engar af
þeim skuldbindingum, sem fylgja
NATO-aðild, lagalega bindandi.
Verður venjulegur Bandaríkjamað-
ur einhvern tíma var við það í dag-
legu lífi sínu að hann á aðild að
NATO? Svarið er nei. Í þessu felast
að mínu mati veikleikar NATO.“
Ísland „sérlundað“ ríki?
Bailes er á þeirri skoðun að þjóðir
sem eigi aðild að ESB annars vegar,
eða NATO hins vegar, þurfi að vera
sér meðvitandi um að flest ríki leggi
nú áherslu á aðild að hvoru tveggja.
Það muni verða hin almenna skipan
mála í Evrópu. „Skoðum t.a.m. ríki
sem áður voru álitin veik að burðum,
s.s. Eystrasaltsríkin,“ segir Bailes.
„Ísland veitti þeim á sínum tíma
hjálparhönd en hver verður staðan
[við inngöngu Eystrasaltsþjóðanna í
bæði ESB og NATO]; verða Eystra-
saltsríkin sterkari eða veikari en Ís-
land? Í þessum löndum er ljóst að
fólk telur að hið fyrra eigi við, eftir
að innganga í bæði NATO og ESB
hefur verið staðfest.
Slóvenía, sem áður tilheyrði Júgó-
slavíu, verður í þessum skilningi
einnig sterkari en Ísland vegna þess
að landið mun eiga aðild að báðum
bandalögunum. Ég held að litið verði
á þau ríki, sem eru þarna út undan,
kannski ekki sem skaðleg eða byrði á
öðrum, heldur sem sérlunduð. Menn
munu ekki leggja lykkju á leið sína
til að hjálpa þeim ríkjum.“
Segir Bailes að sömuleiðis muni
Svíþjóð og Finnland, sem eiga aðild
að ESB en ekki NATO, komast að
því að innan Samstarfs í þágu friðar
(PfP) muni menn ekki leggja sig sér-
staklega eftir því að hirða um eða
skilja þeirra sérstöku aðstæður.
Bailes er spurð að því hvort þetta
þýði þá að ríki eins og Ísland þurfi að
ganga í ESB til að tryggja varnar-
og öryggishagsmuni sína til lengri
tíma litið. Hún segist ekki vilja tjá
sig sérstaklega um Ísland í þessu
samhengi. „Ég get þó sagt almennt
að hvað varðar öll þau ríki sem telj-
ast tilheyra Evrópu tel ég að öryggi
þeirra sé best þjónað með því að þau
séu aðilar að bæði NATO og ESB.“
Segir Bailes að aðeins þannig
verði allt sviðið spannað, hvað varðar
öryggismál í álfunni. NATO taki á
augljósum og beinum hernaðarógn-
um, ESB taki hins vegar á hættu
sem geti skapast af sjúkdómsfar-
aldri í álfunni, svo dæmi sé tekið.
Þá segir Bailes að ríki sem eru að-
ilar að bæði NATO og ESB, og hafa
áhrif innan beggja bandalaga, muni
nýta sér þessa tvöföldu aðild gagn-
vart þeim sem ekki tilheyra bæði
NATO og ESB. „Ég tel að við mun-
um sjá þetta skýrast á Norðurlönd-
um og á Eystrasaltssvæðinu því við
eigum eftir að sjá Pólland og Eystra-
saltsríkin nýta sér ný tækifæri, taka
að sér forystu fyrir hönd ríkja á
þeirra svæði; á kostnað þeirra landa
sem aðeins eiga aðild að öðru banda-
laganna. Innganga Ungverjalands
og Slóveníu í bæði NATO og ESB
mun hafa sömu þýðingu fyrir Aust-
urríki og Liechtenstein.“
Liður í stærri þróun
Bailes segir aðspurð um herstöðv-
ar eins og þær sem Bandaríkjamenn
hafa hér á landi að stjórnvöld í
Washington hafi verið að hverfa frá
þeirri stefnu sem miðaðist við sam-
eiginlegar varnir á NATO-svæðinu;
sem fyrst og fremst miðast við að
verja Evrópu sjálfa. Í staðinn vilji
þeir búa sig undir hernaðaraðgerðir
utan Evrópu. Núverandi staðsetning
herja Bandaríkjanna í Evrópu sé
ekki vel til þess fallin að sinna þess-
um nýju fyrirætlunum.
„Hvað varðar Mið-Evrópu sjáum
við því að rætt er um að stöðvar
Bandaríkjamanna verði færðar frá
Þýskalandi; hugsanlega til Suðaust-
ur-Evrópu, Rúmeníu eða Búlgaríu,
þ.e. út í jaðar NATO-svæðisins.
Hugsunin er sú að þaðan yrði auð-
veldara að grípa til aðgerða í Mið-
Asíu eða í Mið-Austurlöndum.
Ef Bandaríkjamenn eru semsé að
velta því fyrir sér hvort þeir þurfi í
raun og veru á herstöð í Keflavík að
halda þá er rétt að átta sig á því að
skýringin er ekki sú að þeir vilji gera
Íslendingum óleik, heldur að um er
að ræða stærri þróun sem miðast að
því að hægt sé að grípa til hernaðar-
aðgerða hvar sem er í heiminum.“
Bailes segir hins vegar að þó að
menn geri sér grein fyrir þessu þýði
það ekki að þeir verði að vera sam-
mála, og að þeir verði að una nýjum
áherslum. Menn geti fært rök fyrir
því að ekki eigi aðeins að ráða ferð-
inni hugmyndir dagsins í dag um
mikilvægi þess að geta gripið til að-
gerða annars staðar, heldur eigi
jafnframt að virða þær stofnanir og
þá samninga sem hafa verið í gildi í
fimmtíu ár.
ALYSON Bailes, sem flutti fyrirlestur um evrópsk ör-
yggismál í Reykjavík í gær, hefur komið árlega til Ís-
lands undanfarin 22 ár og segist afar hrifin af landi og
þjóð. Hún hefur einnig komið að opinberum viðræðum
við íslensk stjórnvöld fyrir hönd breskra, en Bailes
starfaði lengi í utanríkisþjónustunni. Árið 1986 kom
hún m.a. að undirbúningi ráðstefnu Samstarfs í þágu
friðar (PfP) sem haldin var hér á landi. „Frá henni var
sagt í Morgunblaðinu og ég var afar stolt af því [á sín-
um tíma]. Ég á ennþá eintak af blaðinu,“ segir Bailes.
Aðild að bæði NATO og
ESB tryggir best varnir
Alyson Bailes flutti í
gær fyrirlestur í
Reykjavík, en hún er
heimsþekkt á sviði ör-
yggis- og varnarmála.
Davíð Logi Sigurðsson
ræddi við Bailes.
david@mbl.is
Morgunblaðið/Árni Torfason
Ekki fyrsta heimsóknin
ALASTAIR Campbell, helzti almannatengsla-
fulltrúi Tonys Blairs, forsætisráðherra Bret-
lands, sagðist í gær harma mistök sem gerð
hefðu verið í tengslum við umdeildar skýrslur
um gereyðingarvopnaeign Íraka, sem brezka
stjórnin tefldi fram sl. vetur til að styrkja rök-
semdafærsluna fyrir réttmæti hernaðaríhlut-
unar í Írak.
Campbell var í gær kallaður fyrir sérskipaða
nefnd brezka þingsins sem var falið það hlut-
verk að rannsaka hvað hæft væri í ásökunum
um að átt hefði verið við þau gögn sem stjórnin
lagði fram í aðdraganda innrásarinnar í Írak, í
því skyni að gera sem mest úr hættunni sem af
ríkisstjórn Saddams Husseins og vopnabúri
hennar stafaði. Slíkar ásakanir hafa ágerzt eft-
ir að hernámsliði Breta og Bandaríkjamanna í
Írak hefur ekki tekizt að finna þar nein efna-,
sýkla- eða kjarnorkuvopn, þótt mánuðir séu nú
liðnir frá því hernaðarátökum lauk.
„Ein mistök“ í hita leiksins
Campbell, sem er fyrrverandi æsifrétta-
blaðamaður, hefur verið gefið að sök að hafa
borið ábyrgð á orðalagsbreytingum á leyni-
þjónustuskýrslu um gereyðingarvopnaeign
Íraka sem lögð var fram í september, þar á
meðal á því að þar skyldi fullyrt að Írakar væru
færir um að hrinda í framkvæmd efna- eða
sýklavopnaárás á innan við 45 mínútum frá því
skipun þar að lútandi hefði verið gefin. Þá er
hann ennfremur sakaður um að hafa látið setja
saman í febrúar sl. aðra skýrslu, sem í fjöl-
miðlum hefur verið kölluð „klúðurskýrslan“, en
hún var að miklu leyti byggð á ritgerð háskóla-
nema um Írak, án þess að heimildar væri getið.
Jack Straw, utanríkisráðherra
Bretlands, hefur sagt að þessi
síðarnefnda skýrsla væri álits-
hnekkir fyrir ríkisstjórnina.
Campbell tjáði þingnefndinni í
gær að febrúar-skýrslan hefði
verið „ein mistök“, gerð þegar
stjórnin þurfti að svara orrahríð
fjölmiðla frá öllum heiminum, all-
an sólarhringinn.
Campbell hafði í fyrstu neitað
að koma fyrir nefndina. En tals-
menn forsætisráðneytisins sögðu
að hann hefði skipt um skoðun
þar sem hann langaði að nota
tækifærið til að hrekja ásakanir
sem komið hefðu fram í dagblöð-
um um síðustu helgi.
Formaður nefndarinnar, Donald Anderson,
hóf yfirheyrsluna yfir Campbell með því að tí-
unda að vitninu væri gefið að sök að í ákafa sín-
um til að styrkja málstað ríkisstjórnarinnar í
Íraksmálinu hefði hann átt við gögnin og
blekkt með því bæði þing og almenning.
Þrýstingurinn á Campbell óx á þriðjudag, er
Straw utanríkisráðherra bað námsmann við
bandarískan háskóla opinberlega
afsökunar á því að kaflar úr rit-
gerð hans hefðu verið teknir af
Netinu og breytt af mönnum sem
unnu fyrir Campbell.
Straw viðurkenndi að allt málið
í kringum „klúðurskýrsluna“
væri mjög neyðarlegt fyrir ríkis-
stjórnina, en hann vísaði þó á bug
ásökunum um að hún hefði vísvit-
andi beitt blekkingum til að sýna
brezkum almenningi fram á rétt-
mæti þeirrar stefnu sem hún
fylgdi í Íraksmálinu.
Campbell sagðist harma að
efnið úr háskólaritgerðinni hefði
verið tekið inn í skýrsluna.
Áður hafði Blair forsætisráð-
herra tjáð þinginu að innihald skýrslunnar
væri „algerlega rétt,“ jafnvel þótt hann hefði
ekki vitað þegar hún var birt að hluti hennar
hefði verið tekinn upp úr námsritgerð.
Straw utanríkisráðherra lagði á það áherzlu
í vitnisburði sínum fyrir rannsóknarnefnd
þingsins á þriðjudag, að stjórnin hefði aldrei
fullyrt neitt um að hættan af gereyðingarvopn-
um Íraka væri „bráð og yfirvofandi“. „Hvorki
forsætisráðherrann né ég né nokkur annar
sem talað hefur fyrir munn ríkisstjórnarinnar
notuðum nokkurn tímann orðin „bráð“ eða „yf-
irvofandi“ um hættuna sem stafaði af Saddam
Hussein,“ bar Straw. Í fyrri umdeildu skýrsl-
unni um meinta gereyðingarvopnaeign Íraka
sem birt var í september hefði aðeins verið tal-
að um „ríkjandi og alvarlega“ hættu; á þessu
væri mikill munur, að sögn Straws.
Afsögn Campbells ekki yfirvofandi
Í brezkum fjölmiðlum hefur komið fram sú
fullyrðing, að orðalagi þessarar september-
skýrslu hafi verið breytt að beiðni forsætis-
ráðuneytisins. Fréttaritari BBC sagði frá því í
síðasta mánuði að stjórnarerindreki hefði tjáð
sér að þetta hefði verið gert í því skyni að gera
skýrsluna meira „æsandi“.
Straw lagði mikla áherzlu á það í sínum vitn-
isburði, að engum blekkingum hefði verið beitt
til að gera málflutning stjórnarinnar í Íraks-
málinu meira sannfærandi.
Michael Ancram, sem fer með utanríkismál í
skuggaráðuneyti Íhaldsflokksins, sagði það
undir svörum Campbells komið hvort takast
mætti að endurreisa trúverðugleika ríkis-
stjórnarinnar eftir hnekkinn sem hann hefði
beðið af völdum þessa máls.
Tveir ráðherrar, sem ekki töldu sig geta
stutt stefnu stjórnarinnar í Íraksmálinu, sögðu
eins og kunnugt er af sér.
Sögusagnir um að Campbell kynni að segja
af sér vegna ásakana á hendur honum sagði
ónafngreindur talsmaður stjórnvalda vera ósk-
hyggju af hálfu pólitískra andstæðinga.
Lundúnum. AP, AFP.
Campbell viður-
kenndi mistök
Alastair Campbell
Náinn ráðgjafi Tonys Blairs verst ásökunum um að blekkingum hafi verið beitt í Íraksmálinu