Morgunblaðið - 26.06.2003, Blaðsíða 6

6 B FIMMTUDAGUR 26. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ










































































































NVIÐSKIPTI TVÖ sementsfyrirtæki, Aalborg
Portland Ísland hf. og Sementsverk-
smiðjan hf., hafa undanfarið þrjú og
hálft ár barist um fáa en stóra bita á
sementsmarkaðnum. Segja má að um
kaupendamarkað sé að ræða og eru
BM Vallá, Steinsteypan og Steypu-
stöðin stærstu kaupendur sements
hér á landi og einu steypustöðvarnar
á höfuðborgarsvæðinu. Tvær síðar-
nefndu steypustöðvarnar eru nú með
samning um kaup á sementi hjá Aal-
borg Portland en BM Vallá er eitt
þeirra fyrirtækja sem stendur að til-
boði í Sementsverksmiðjuna hf. sem
nú er til sölu.
Sementsverksmiðjan til sölu
Í kjölfar breytinga á lögum um Sem-
entsverksmiðjuna hf. á Akranesi í
mars sl. var iðnaðar- og viðskiptaráð-
herra veitt heimild til að selja verk-
smiðjuna. Frá árinu 1993 hafði verið
bundin í lög heimild til sölu á fjórð-
ungshlut í verksmiðjunni en hún aldr-
ei nýtt. Tilboð bárust frá fimm hópum
í mars sl. en strax var ákveðið að
ganga til viðræðna við einn þeirra um
kaup á 100% hlut ríkisins í SV að
nafnvirði 450 milljónir króna.
Í þeim hópi voru upphaflega Fram-
tak fjárfestingarbanki, sem er í meiri-
hlutaeigu Straums hf. og Norvik ehf.
móðurfélags BYKO, jarðefnasölufyr-
irtækið Björgun ehf., BM Vallá og
Steypustöðin hf. Skiptahlutföll áttu til
að byrja með að vera þannig að Fram-
tak fengi 55% hlut í SV en aðrir 15%
hlut í verksmiðjunni. Að sögn tals-
manna hópsins er þó ekkert ákveðið
um það hver endanleg skiptahlutföll
verða náist samningar um kaup á
Sementsverksmiðjunni.
Framkvæmdanefnd um einkavæð-
ingu hefur með höndum samningavið-
ræður um sölu verksmiðjunnar. Að
sögn ritara nefndarinnar, Stefáns
Jóns Friðrikssonar, verða næstu
skref tekin síðar í þessari viku.
Steypustöðin út, Norcem inn
Nokkru eftir að ákveðið var að ganga
til viðræðna við fyrrnefndan hóp
keypti Loftorka í Borgarnesi í sam-
starfi við stærstu hluthafa Stein-
steypunnar móðurfélag Steypustöðv-
arinnar, Basalt ehf. Með þeim
kaupum komst Steypustöðin undir
sama hatt og samkeppnisaðilinn
Steinsteypan. Nýir eigendur Steypu-
stöðvarinnar ákváðu að draga félagið
út úr samstarfshópnum um kaup á
Sementsverksmiðjunni.
Jafnframt tóku nýir eigendur
Steypustöðvarinnar þá ákvörðun að
semja við Aalborg Portland um kaup
á sementi en hætta viðskiptum við
Sementsverksmiðjuna.
Þegar ljóst var að Steypustöðin
yrði ekki með í kaupum á Sements-
verksmiðjunni kom Norcem, norskur
sementsframleiðandi, inn í tilboðið í
staðinn. Norcem hafði verið tæknileg-
ur ráðgjafi hópsins en jafnframt lýst
áhuga á að eignast hlut í SV. For-
senda samstarfs íslensku fyrirtækj-
anna við Norcem er að rekstri SV
verði haldið áfram. Norcem kemur
inn í samstarfið með það fyrir augum
að kaupa tiltekið magn af íslensku
sementi til að selja á syllumörkuðum
erlendis, þ.e. sértækum mörkuðum.
Til að mynda þykir íslenskt sement
henta vel til gangagerðar vegna kís-
ilryks sem blandað er við sementið.
Lægra verð heillar kaupendur
Innkoma AP á íslenskan markað hef-
ur haft veruleg áhrif á Sementsverk-
smiðjuna. Í ársskýrslu verksmiðjunn-
ar frá árinu 2000 er sérstaklega vikið
að hinni nýtilkomnu samkeppni:
„Lægra verð á danska sementinu
miðað við íslenska hraðsementið virt-
ist höfða til steypuframleiðenda og
kallaði á viðbrögð frá Sementsverk-
smiðjunni,“ segir orðrétt í skýrslunni.
Síðar kemur fram að viðbrögðin felist
í viðamiklu þróunar- og rannsóknar-
verkefni, sem miðar að því að jafna
samkeppnisaðstæður. Samstarfsaðil-
ar SV í þessu verkefni voru meðal
annars Björgun, BM Vallá og Steypu-
stöðin, en tvö fyrrnefndu fyrirtækin
standa nú að tilboði í Sementsverk-
smiðjuna. Litlu aftar í skýrslunni seg-
ir: „En íslenski sementsmarkaðurinn
er svo smár að hann er ekki til skipt-
anna, sérstaklega þar sem um lítinn
innlendan framleiðsluaðila er að
ræða. Þess vegna er mjög nauðsyn-
legt að Sementsverksmiðjan spyrni
við fótum í samkeppninni.“
SV hóf þegar framleiðslu á hrað-
sementi til að keppa við danska sem-
entið.
Verð á sementi hefur lækkað um
25% frá árinu 2000 að því er fram
kemur í athugasemdum við frumvarp
til breytinga á lögum um Sements-
verksmiðjuna sem samþykkt voru í
mars á þessu ári. SV hefur reynt að
mæta aukinni samkeppni með hag-
ræðingu og breytingu á framleiðslu-
ferlum en verksmiðjan hefur verið
rekin með tapi sl. þrjú ár.
Ekki ástæða til aðgerða
Samkeppnisyfirvöld hafa þrisvar
fengið mál tengd sementsmarkaði inn
á borð til sín frá því AP kom inn á
markaðinn. Í öllum tilvikum hefur
niðurstaðan verið sú að ekki sé
ástæða til athugasemda, þótt ásakan-
ir um vafasama viðskiptahætti hafi
gengið á milli þeirra tveggja fyrir-
tækja sem mynda markaðinn.
SV óskaði eftir því haustið 2001 að
samkeppnisráð kannaði hvort AP
bryti gegn góðum viðskiptaháttum.
Niðurstaða áfrýjunarnefndar sam-
keppnismála frá því í júlí 2002 var sú
að ekki væri ástæða til aðgerða vegna
athugasemdar SV. Í kjölfarið vildi SV
að kannað yrði hvort AP hefði misnot-
að markaðsráðandi stöðu en það mál
hefur ekki verið tekið til umfjöllunar.
Í byrjun ársins 2002 óskaði AP eftir
því að samkeppnisráð kannaði hvort
SV hefði brotið gegn góðum við-
skiptaháttum. Því máli, líkt og máli
SV á hendur AP, lyktaði með úr-
skurði áfrýjunarnefndar samkeppnis-
mála á þann veg að ekki væri ástæða
til aðgerða. Sú niðurstaða var m.a.
byggð á því að markaðurinn væri skil-
greindur sem kaupendamarkaður og
staða SV teldist ekki markaðsráðandi
þrátt fyrir 70-80% hlutdeild á sem-
entsmarkaði á þeim tíma.
Í október árið 2001 sendi SV form-
lega kvörtun til Eftirlitsstofnunar
EFTA þess efnis að viðskiptahættir
AP væru óeðlilegir. Endanlegur úr-
skurður hefur ekki fengist í því máli
en í forúrskurði ESA kemur fram að
ekki sé ástæða til aðgerða.
Tvær stórar á sömu hendi
Þrjár steypustöðvar eru stærstu
kaupendur sements í landinu. Þetta
eru BM Vallá, Steypustöðin og Stein-
steypan, einu stöðvarnar á höfuð-
borgarsvæðinu. Samanlagt kaupa
þessi þrjú félög megnið af öllu sem-
enti sem framleitt er hérlendis eða
flutt til landsins og nota til steypu-
gerðar.
Steinsteypan er yngst félaganna
þriggja, stofnað 1993. BM Vallá hefur
verið starfrækt frá 1969 og Steypu-
stöðin er meira en hálfrar aldar gam-
alt fyrirtæki, stofnað 1943. Fimm
stærstu hluthafar Steinsteypunnar
eiga nú einnig yfir helmingshlut í
Steypustöðinni en samanlögð mark-
aðshlutdeild þessara tveggja stöðva
er um 50-60%.
Í minnihluta í fyrsta sinn
Í fyrsta sinn í þau 45 ár sem Sem-
entsverksmiðjan hefur selt sement til
íslenskra steypustöðva er komin upp
sú staða að verksmiðjan er í minni-
hluta á markaðinum. Markaðshlut-
deild Aalborg Portland hefur aukist
jafnt og þétt og var um fjórðungur
fyrr á þessu ári. Með nýgerðum
samningi við Steypustöðina fer hlutur
danska framleiðandans hátt í 60%.
Hlutföll á markaðnum hafa því nær
snúist við. Á sama tíma missir Sem-
entsverksmiðjan fimmtung tekna
sinna með brotthvarfi Steypustöðvar-
innar út hópi viðskiptavina. Hvert
framhaldið verður á þessum markaði
skýrist betur þegar íslenska ríkið hef-
ur gengið frá sölu á Sementsverk-
smiðjunni og þar með dregið sig út af
markaði sem það var einrátt á í tæpa
hálfa öld.
Umrót á sementsmarkaði
Einkavæðing Sementsverksmiðjunnar er á næsta leiti en staðan í samkeppni við Aalborg Port-
land hefur aldrei verið lakari. Norsk sementsverksmiðja vill eignast hlut í verksmiðjunni
Íslenskt sement leysti hið danska af hólmi
við lok sjötta áratugarins þegar Sements-
verksmiðja ríkisins hóf framleiðslu. Eyrún
Magnúsdóttir kynnti sér sementið á mark-
aðnum sem nú virðist vera í bland danskt,
íslenskt og norskt.
eyrun@mbl.is
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sementsverksmiðjan hf. á Akranesi missir 20% tekna með missi viðskipta við Steypustöðina. Markaðshlutdeild Aalborg Portland tvöfaldast í kjölfarið.
NORCEM er norskt fyrirtæki sem
er í eigu þriðja stærsta sementsfyr-
irtækis heims, Heidelberg Cement
Group, sem er þýskt.
Velta Heidelbergs á síðasta ári
nam um 50 milljörðum norskra
króna eða tæpum 530 milljörðum
íslenskra króna og starfsmenn fé-
lagsins eru yfir 35 þúsund talsins í
30 löndum. Í Noregi starfa um 500
manns hjá fyrirtækinu.
Heidelberg er þekkt fyrir að
starfa náið með heimamönnum á
hverjum stað og nýta þá þekkingu
sem til staðar er.
Meðal stærstu hluthafa Heidel-
bergs, og þar með Norcem, eru
Deutsche Bank AG, tryggingafyrir-
tækið Allianz AG og Schwenk
GmbH & Co. KG.
Norcem mun framleiða meiri-
hluta þess sements sem nota á til
byggingar á Kárahnjúkavirkjun en
til þeirra framkvæmda þarf 100
þúsund tonn af sementi. Líklegt er
talið að Norcem framleiði 60-65%
sementsins í virkjunina en Sem-
entsverksmiðjan 35-40%. Félögin
tvö hafa þegar fengið úthlutað lóð-
um á Reyðarfirði þar sem reisa á
steypusíló.
Þriðji stærsti
sementsfram-
leiðandi heims
BYGGING Sementsverksmiðju rík-
isins á Akranesi hófst árið 1955 en
framleiðsla sements í verksmiðjunni
hófst 1958. Fyrir þann tíma var not-
að danskt sement til steypugerðar á
Íslandi, meðal annars frá Aalborg
Portland. Sementsverksmiðjan var
gerð að hlutafélagi árið 1993 en þá
var ráðherra jafnframt veitt heimild
til sölu á fjórðungi hlutafjár í verk-
smiðjunni. Sú heimild var aldrei nýtt.
Innflutningi á dönsku sementi var
hætt að mestu eftir 1958. SV sat því
ein að sölu sements í landinu í 45 ár
eða fram til ársins 2000 þegar
danska Álaborgarsementið hóf inn-
reið sína á íslenskan markað að
nýju.
Innflutningur á sementi var gef-
inn frjáls árið 1970 þegar Ísland
gekk í EFTA en í þrjátíu ár virtist eng-
inn sjá sér hag í að koma inn á
markaðinn.
Tekjur SV á síðasta ári voru 1.060
milljónir króna. Starfsmenn eru 65
en þess má geta að í kringum 1980
voru starfsmenn þrefalt fleiri eða
um 185 talsins.
Ein á markaði
í nær hálfa öld
DANIR hófu framleiðslu á sem-
enti um miðja 19. öld. Hlutafélagið
Aalborg Portland-Cement-Fabrik
var stofnað hinn 16. október 1889.
Aalborg Portland A/S er nú eina
sementsverksmiðjan í Danmörku.
Um helmingur framleiðslu Aalborg
Portland er nýttur á heimamarkaði
en helmingur er fluttur út til alls 70
landa. Útflutningur á dönsku sem-
enti hefur aukist á síðustu árum og
AP er nú stærsti útflytjandi á hvítu
sementi í heiminum.
Aalborg Portland á Íslandi var
stofnað í upphafi árs 2000 en það
er dótturfélag danska hlutafélags-
ins. Velta móðurfélagsins á síðasta
ári nam ríflega 18 milljörðum ís-
lenskra króna.
Danirnir koma