Morgunblaðið - 27.06.2003, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 FÖSTUDAGUR 27. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SKÖMMU fyrir kosningar send-
um við í Bindindissamtökunum
IOGT stjórnmálaflokkunum bréf
með nokkrum
spurningum um
áfengismál og tók-
um fram um leið, að
við áskildum okkur
rétt til að birta eitt-
hvað úr svörum
þeirra.
Ekki var það ætlan okkar að
nýta þessi svör í kosningabarátt-
unni, en við töldum ágætt að fá
viðhorf flokkanna fram með sér-
stöku tilliti til framvindu þessara
mála á því kjörtímabili sem nú er
að hefjast.
Framsóknarflokkur, Sjálfstæð-
isflokkur og Vinstrihreyfingin –
grænt framboð svöruðu fyrir kosn-
ingar, Frjálslyndi flokkurinn
nokkru eftir, en þrátt fyrir ítrekun
hefur Samfylkingin ekki svarað.
Við færum þeim sem svöruðu
beztu þakkir fyrir svörin, mörg
okkur vel að skapi, önnur miður
eins og gengur. Spurningarnar
lutu bæði að almennri stefnumótun
í áfengismálum og áfengisvörnum
sem og þeim tveim atriðum sem
við reiknum með að komi til kasta
Alþingis á kjörtímabilinu, þ.e. sölu
á áfengi í matvöruverzlunum og
banni við áfengisauglýsingum.
Öll svörin eru ánægjuleg að því
leyti, að glöggt er að flokkarnir
gjöra sér grein fyrir vandanum í
áfengismálum og vilja þar stemma
sem bezt stigu við.
Svörin voru misítarleg, en all-
greinargóð. Þar er nokkuð góður
samhljómur og okkur þykir að
flestir gjöri sér allglögga grein fyr-
ir því samhengi sem er á milli
áfengisneyzlu og neyzlu annarra
vímuefna. Enn skal þó af þessu til-
efni minnt á þá staðreynd að í nær
97 % tilfella hefur neyzla annarra
vímuefna hafizt á áfengisneyzlu
samkvæmt vandaðri bandarískri
rannsókn. Því er aldrei nógsam-
lega brýnt fyrir þeim sem málum
ráða að aðhafast ekkert það sem
getur ýtt undir aukin og enn alvar-
legri vandamál í samfélaginu.
Við þykjumst hins vegar eiga
góða bandamenn í áfengisvörnum
almennt hjá flokkunum sem svör-
uðu og eflaust einnig hjá þeim sem
ekki svaraði.
Þegar að áfengisvörnum kemur
verðum við hins vegar að líta á hin
einstöku mál sem um var spurt al-
veg sérstaklega, því bæði varða þá
staðreynd að aukið aðgengi og
auglýsingar auka neyzluna sam-
kvæmt öllum könnunum bæði aust-
an hafs og vestan.
Hvort tveggja, heimilun óheftra
áfengisauglýsinga og sala áfengis í
matvöruverzlunum, mun því óhjá-
kvæmilega hafa aukningaráhrif í
för með sér.
Er þá ekki úr vegi að líta til
frænda okkar Íra sem nú hafa í
huga að setja miklar skorður við
áfengisauglýsingum sem lið í því
að draga úr alltof mikilli neyzlu
þar í landi.
Enginn þeirra sem svaraði mælti
með því að heimila áfengisauglýs-
ingar og bæði Frjálslyndi flokk-
urinn og Vinstrihreyfingin – grænt
framboð lýstu sig andvíg því með
öllu.
Þegar kom að spurningunni um
sölu áfengis í matvöruverzlunum
voru svör nokkuð ólík. Framsókn-
arflokkurinn og Vinstrihreyfingin –
grænt framboð svöruðu alfarið
neitandi, Sjálfstæðisflokkurinn
svaraði ekki beint en benti á sam-
þykkt landsfundar um sölu á
Áfengis- og tóbaksverzlun ríkisins,
en Frjálslyndi flokkurinn var með-
mæltur.
Flokkarnir bentu sumir hverjir
á, að ekki lægju beinar flokks-
samþykktir að baki og bentu á að í
málum sem þessum væru uppi
mismunandi skoðanir meðal flokks-
manna og þá um leið þingmanna.
Hvað sem þessum svörum líður
sem ýmist glöddu hug okkar eða
hryggðu, þá ber að þakka viðbrögð
þeirra sem svöruðu og um svo
margt er okkur ljóst að við eigum
öll samleið. Auðvitað gleðjumst við
sérstaklega yfir þeim sem sam-
herjar eru í þeim málum sem lík-
legast er að komi til kasta Alþingis
á næstu misserum, en vitum einnig
að í öllum flokkum eigum við
þarna samherja sem munu án efa
standa vörð um heilbrigða stefnu í
áfengismálum. Heilbrigð stefna er
sú að okkar mati sem í engu leiðir
í lög atriði sem óhjákvæmilega
auka þá neyzlu, sem við hyggjum
að allir séu sammála um, að er
alltof mikil í dag með öllum þeim
illu afleiðingum sem í kjölfarið
fylgja.
Bindindissamtökin IOGT óska
nýkjörnum þingmönnum alls góðs
á komandi tíð, vænta hins bezta af
samskiptum við þá og vilja trúa
því að það eitt verði aðhafzt í
áfengismálum á Alþingi sem til
farsældar megi leiða fyrir land og
lýð.
Kvittað fyrir svör
um áfengismál
Eftir Helga Seljan
Höfundur er formaður
fjölmiðlanefndar IOGT.
ÁNÆGJULEGAR fréttir hafa
borist að undanförnu um miklar
framkvæmdir í þágu framhaldsskóla,
sbr. Morgunblaðið 3.,
4., 7. og 20. júní sl.
Víða hafa sveitarfé-
lög og ríkisvaldið
samið um eflingu
skólahalds á þessu
stigi með myndarleg-
um hætti. Menn hafa
hér sýnt í verki skilning á mikilvægi
menntunar í þágu framtíðarhags-
muna. Sveitarfélögin hafa skilið, að
þetta væri þeim hagfelld fjárfesting.
Þau hafa yfirleitt haft frumkvæðið í
þessum efnum og þau hafa samið við
ríkisvaldið um skiptingu kostnaðar.
En hér í Reykjavík hefur árum
saman verið „pattstaða“ vegna deilu
borgarinnar og ríkisins um kostnað
við framkvæmdir á þessu skólastigi,
einkum við gömlu menntaskólana.
Ríkisvaldið segir, að „mikil tregða“ sé
í þessum efnum hjá borginni. Hún
hefur hins vegar veifað lög-
fræðilegum álitsgerðum um, að henni
beri engin skylda til að taka þátt í
slíkum framkvæmdum og hún hefur
sakað ríkið um að hafa að tekið gömlu
menntaskólana, og þá alveg sérstak-
lega Menntaskólann í Reykjavík, „í
gíslingu“, eins og þar segir. Ríkið hef-
ur þá ekki heimilað framkvæmdir,
sbr. lög um skipan opinberra fram-
kvæmda, nr. 84/2001. Opinberir aðil-
ar hafa hér verið ósammála og það
hefur þýtt, að heldur lítið gerist í
þessum efnum.
Flestir Íslendingar þekkja söguna
um litlu gulu hænuna, sem fann
hveitifræ. Þegar hin dýrin í sögunni
voru beðin um að leggja sitt af mörk-
um til ræktunar og þróunar svöruðu
þau jafnan: „Ekki ég.“ – Hér ber að
hafa í huga, að menntun er í eðli sínu
mjög lík ræktun, og ég vil nú spyrja
sem áhugamaður um skólamál: Er
það viðeigandi, að opinberir aðilar
séu hér eins og hin dýrin í sögunni
um litlu gulu hænuna og segi einung-
is: „Ekki ég“? Síðan koma menn sér
fyrir í pólitískum skotgröfum og
framhaldið þekkja menn, þ.e. hversu
vitræn samskiptin eru.
Forvitnilegt væri að fá það leitt í
ljós hvort slík „pattstaða“ hafi tíðkast
erlendis með menningarþjóðum.
Hvernig er þessu háttað t.a.m. á
Norðurlöndum, Bretlandseyjum eða í
hinum þýskumælandi heimi? Eða er
þessi „gíslataka“ í menntamálum
bundin við Ísland?
Yngvi Pétursson, rektor MR, sagði
í skólaslitaræðu 30. maí sl., að fyrr-
greind deila ríkisins og Reykjavík-
urborgar væri óþolandi og hún hefði
óheppileg áhrif á framtíð skólahalds
og skipulag þess. Hann lýsti yfir
þungum áhyggjum af ófremdar-
ástandi í húsnæðismálum gömlu
framhaldsskólanna í Reykjavík og þá
ekki síst MR, en það hlytu að vera
fyrir hendi lágmarksviðmiðanir um
aðbúnað í kennsluhúsnæði fyrir nem-
endur í framhaldsskóla á 21. öldinni.
– Þetta eru athyglisverð orð manns,
sem gerþekkir hér til. Í þessu við-
fangi má benda á, að stjórnvöldum
ber að annast eftirlit með því, að
framhaldsskólar hafi fullnægjandi
aðstöðu, hvað varðar húsnæði og
búnað, sbr. 4. gr. laga um framhalds-
skóla, nr. 80/1996.
Fleiri skólamenn eru greinilega
langþreyttir á mismunun í aðbúnaði
framhaldsskóla hjá einstökum sveit-
arfélögum. Már Vilhjálmsson, rektor
MS, gagnrýndi hart í grein í Morg-
unblaðinu 20. febrúar sl. stefnuleysi
og sinnuleysi Reykjavíkurborgar í
málefnum framhaldsskólanna, sem
búi við þröngan kost. Þetta sé með
allt örðum hætti í nágrannasveit-
arfélögum. Már segir einnig, að full-
yrða megi, að skólameistarar í
Reykjavík séu orðnir þreyttir á að-
gerðarleysinu og þeir vilji sjá aðgerð-
ir í stað orða.
Og hér má spyrja: Eiga sum ís-
lensk ungmenni að gjalda þess í að-
búnaði og námsaðstæðum, að þau
stunda nám í framhaldsskóla í sveit-
arfélagi, þar sem forystan hefur vísað
til lögfræðiálita um engar skyldur í
þessum efnum? Og það á sama tíma
og önnur ungmenni njóta þess, að
skóli þeirra hefur notið velvildar
sveitarfélaga og ríkisvaldsins. Eru
t.a.m. einhver málefnaleg rök fyrir
því, að allt aðrar aðstæður eigi að
vera í Menntaskólanum í Reykjavík
en í Menntaskólanum á Akureyri?
Hér má benda á, að samræmd
stúdentspróf verða brátt lögð fyrir
nemendur framhaldsskólanna, sbr.
reglugerð nr. 196/2003 um fram-
kvæmd þeirra. Vonandi verða prófin
samin með myndarlegum hætti og í
fullu samræmi við aðalnámskrá. –
Hér vil ég benda á 1. greinina, en þar
segir m.a.: „Prófin eru lögð fyrir alla
nemendur ... á sama tíma, við sömu
eða sambærilegar aðstæður og með
sama hætti ...“ Ekkert er hér at-
hugavert við tíma og hátt, en spyrja
má um „sömu eða sambærilegar að-
stæður“.
Eins og hér hefur verið rakið eru
aðstæður ólíkar í einstökum skólum.
Ef leggja á fyrir samræmd próf þurfa
þá ekki að vera fyrir hendi sam-
ræmdar lágmarksaðstæður í ein-
stökum skólum?
Ég benti á í greinum í Morg-
unblaðinu 17. og 18. júlí 2002, að að-
stæður til náms og kennslu í MR
hefðu á liðnum árum og áratugum
verið með öllu óviðunandi og sumir
töluðu um hneyksli í þessu sambandi.
Þetta var rökstutt með dæmum og
nægir hér að vísa til þeirra. – Ég hef
oft komið í framhaldsskóla, bæði hér
á höfuðborgarsvæðinu og utan þess.
Það hefur verið ánægjulegt að sjá,
hvernig ýmsir framhaldsskólar hafa
verið efldir af stórhug og framfara-
vilja. Hér má t.d. benda á Fjölbrauta-
skólann í Garðabæ. En manni hefur
einnig runnið til rifja það tómlæti,
sem öðrum skólum hefur verið sýnt
og þar má nefna MR.
Það kom fram í fréttum nýlega, að
fyrir lægi „grunnur að samkomulagi“
ríkis og Reykjavíkurborgar og hún
hefði fallist á að greiða á næstu árum
300 milljónir króna í stofnkostnað
framhaldsskóla. Þetta er fagnaðar-
efni, en löng reynsla hefur þó kennt
manni að þakka ekki fyrirfram í þess-
um efnum. Má þó vera, að menn telji
ekki lengur við hæfi að segja: „Ekki
ég,“ þegar spurt er, hver vilji leggja
sitt af mörkum til að efla skólahald.
Ég tel það mikla gæfu að hafa get-
að unnið lengi með ungmennum í
gamla MR og reynt að koma þeim til
nokkurs þroska í íslenskum fræðum.
Það er ánægjulegt starf að lesa með
æskunni Völuspá, Hávamál, Eglu,
Njálu, Passíusálmana, Gunnars-
hólma og Íslandsklukkuna, svo að
dæmi séu nefnd. Á vinnustaðnum
hefur maður og eignast ýmsa trausta
vini og samstarfsmenn og fyrir þetta
allt ber að þakka af heilum hug. En
samt verð ég að segja, að ég skil ekki
þær námsaðstæður, sem æskunni
hefur verið boðið upp á í MR, jafnvel
áratugum saman.
Deilur ríkis og
borgar um
framhaldsskóla
Eftir Ólaf Oddsson
Höfundur er kennari.
ÞAÐ vakti athygli mína fyrir
um þremur vikum, að Skeglu-
björgin sunnan við Húsavík
(nokkru norðan við Laxárósa)
voru án skeglunnar. Fyrir réttum
70 árum var ég fyrst þarna með
föður mínum. Það
hefur verið venja í
marga áratugi að
ganga um þetta
svæði og skoða
fuglana og fjöl-
breytt líf þeirra í
bjarginu eða á
sjónum. Ég ætlaði að njóta góða
veðursins með syni og sonarsyni.
Sýna fuglamergðina og telja teg-
undirnar, bæði í bjarginu og á
sjónum. Mikil undur eiga sér stað.
Engin skegla sjáanleg, enginn
hettumáfur, fáeinir fýlar, fjórar
veiðibjöllur, einn skúmur og einn
kjói. Ein teista og nokkrir tugir
æðarblika og örfáar kollur. Eng-
inn svartfugl.
Ég tel, að þetta nálgist eins-
dæmi. Ef til vill hafi þetta komið
fyrir á ísaárunum. Ég veit það
ekki. Hvað veldur þessu? Nú dag-
inn eftir var farið á sjóinn á Salt-
víkina, skammt frá bjarginu. Þar
fengum við um 300 pund af þorski.
Ég gerði að öllum fiskunum, um
60 fiskum. Hvað kemur í ljós?
Brúnleit lifur, galtómur magi og
samanherptur, garnir sem streng-
ur. Mjög afturmjór fiskur. Sem
sagt afar lélegt fiskifar og und-
arlegt. Þetta staðfestir, að fisk-
urinn hefur hreinlega soltið í
margar vikur eða mánuði. Ég hefi
fréttir víðar frá Norðurlandi um
horaðan fisk og tóman. Án átu
lengi.
Enn eitt vorið kom engin loðna
að fjörunni eins og var hér áður
fyrr. Í marga áratugi treystu
menn á komu loðnunnar seint í
mars eða um miðjan apríl og fjar-
an var oft þakin af hrygndri loðnu.
Þá var góð lifur í voraflanum á
Skjálfanda. Nú er þetta allt
breytt. Engin vorloðna í nær 20
ár. Eða frá því sumarveiðar á
loðnu hófust úti fyrir Vestfjörðum
og Norðurlandi. Er beint samband
þarna á milli?
Við þurfum að fá svar við þessu.
Er nokkurt vit í því að veiða
loðnuna núna á Halanum? Hún er
oft mjög blönduð á þessu svæði.
Ég hefi aldrei fengið svar við
þessarri spurningu. Nú vil ég fá
svar. Þetta skiptir alla mjög
miklu.
Að lokum vil ég benda sem
flestum á að lesa góða og athygl-
isverða grein í Morgunblaðinu 25.
júní sl. eftir Viðar Helgason, fiski-
fræðing. Ég er mjög sammála
honum í meginatriðum. Við verð-
um að gefa náttúrunni frið til
tímgunar og uppeldis á þeim dýr-
um, sem við lifum af.
Hvar er skeglan?
Eftir Jón Ármann Héðinsson
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.
Í FYLGIBLAÐI með Morgunblaðinu hinn 31.5.2003 með fyrirsögninni
Reyklausi dagurinn er greinarstúfur sem heitir „Asbest drap engan, samt
bannað“.
Hér er á ferðinni alvarlegur misskilningur þar sem því
miður hafa nokkrir tugir einstaklinga á Íslandi látist vegna
sk. fleiðruþekjuæxlis. Fleiðruþekjuæxli má rekja til þess að
áratugum áður fékk viðkomandi í sig asbestþráð sem barst
niður öndunarveginn. Ástæðu þess að asbestþráðurinn komst
í einstaklinginn má í langflestum tilvikum rekja til vinnu við
asbest. Það hefur verið vitað lengi að asbest getur valdið
skaða. Þannig hefur það verið þekkt frá 1884 að þeir sem
vinna með asbest geta fengið skerta lungnastarfsemi. Í þeim
lungnasjúkdómi hafa asbestþræðir ert lungnavef og framkallað örvefjar-
myndun sem dregur úr starfsemi lungna. Þetta er mjög alvarlegur sjúkdóm-
ur og lífshættulegur þar sem fá ráð eru til lækninga. Frá 1935 hefur það ver-
ið þekkt að þeim, sem hafa orðið fyrir asbestmengun, er hættara við
lungnakrabba og frá 1955 hefur verið þekkt að asbest sem slíkt getur valdið
krabbameini. Þegar litið er til lungnakrabbameins er alkunna að reyk-
ingamenn eru í mikilli hættu á að fá lungnakrabba, en hafi menn bæði verið
reykingamenn og unnið við asbest og fengið asbestryk ofan í sig er hættan
margföld. Biðtími, þ.e. sá tími sem líður frá því að menn urðu fyrst útsettir
fyrir asbestmenguninni og þangað til þeir greinast með lungnakrabbamein
er talinn vera 15 til 30 ár. Biðtími m.t.t. fleiðruþekjuæxlis er hins vegar 40 ár.
Þetta þýðir að miklu skiptir að koma í veg fyrir að börn og yngra fólk séu ná-
lægt vinnustöðum þar sem unnið er með asbest.
Almennur innflutningur asbests er bannaður, en mikið magn er enn til af
asbesti í klæðningum eldri húsa, véla og annarra mannvirkja. Ekki er vitað
hve algengt þetta er en ljóst er að um verulegt magn er að ræða og dæmi eru
um að eigendum sé ekki kunnugt um að asbest sé í eignum þeirra. Þegar
kemur að viðhaldi þessara eldri mannvirkja er nauðsynlegt að kanna hvort
asbest er fyrir hendi. Ef asbestið er látið óhreyft er það talið hættulaust. Hins
vegar skapast hætta ef farið er að vinna með það. Þá ber að girða vinnusvæð-
ið af, tryggja að starfsmenn, sem þurfa að vinna verkið, hafi fengið til þess
viðeigandi þjálfun og noti réttar persónuhlífar. Með slíkum aðgerðum má
koma í veg fyrir frekara manntjón af völdum asbests. Miklu skiptir að vera
vakandi í baráttunni gegn atvinnusjúkdómum, bæði af völdum asbests og
annarra heilsuspillandi áhrifa. Slík aðgæsla dregur ekki úr gildi tóbaksvarna
og annarrar heilsuverndar á vinnustöðum. Upplýsingar um asbest má m.a.
finna á heimasíðu Vinnueftirlitsins, www.vinnueftirlit.is.
Atvinnusjúkdómar,
asbest og tóbak
Eftir Kristin Tómasson
Höfundur er yfirlæknir Vinnueftirlitsins.
Mörkinni 3, sími 588 0640.
Opið mán-fös kl.11-18 - lau kl. 11-15
Brúðkaupsgjafir
Br
úð
ar
gj
af
al
is
ta
r
www.casa.is

    



 


 


      


 !