Morgunblaðið - 27.06.2003, Qupperneq 28
28 FÖSTUDAGUR 27. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
STJÓRN Leikfélags Reykjavíkur er bæðiljúft og skylt að svara grein sex heiðurs-félaga Leikfélagsins, sem birtist í Morg-unblaðinu í fyrradag. Stjórn Leikfélagsins
tók þá stefnu að ekki skyldi fjalla um málefni svo fá-
menns félags frammi fyrir alþjóð, heldur afgreiða
þau á félagsfundum, og hefur verið svarafátt við
greinum leikfélagsmannanna Sigurðar Karlssonar,
sem reyndar er varaformaður félagsins, og Jóns
Hjartarsonar síðustu vikurnar. Þegar heiðursfélag-
ar lítils félags kveðja sér hljóðs í fjölmiðlum og deila
á stjórn sem starfar í umboði meirihluta fé-
lagsmanna, fær hún ekki lengur orða bundist. Við
viljum byrja á að vekja athygli á því að leiklistin hef-
ur blómstrað í Borgarleikhúsinu síðustu misserin
og mun gera það áfram, þó leikhúsinu verði þrengri
stakkur sniðinn. Átök þau er eiga sér stað innan LR
þessa dagana varða innri mál félagsins; fjárhag,
stjórnskipulag og breytingar sem stjórnin hefur
lagt til að verði gerðar á lögum félagsins.
Borgarleikhúsið á í fjárhagserfiðleikum. Fólk
kann að undra að svo sé þar sem starfsemin hefur
verið með miklum blóma og tugþúsundir gesta
heimsótt leikhúsið í vetur. Þrálátur fjárhagsvandi
leikhúsa og annarra listastofnana um allan heim
stafar af því að framleiðslutæknin í leikhúsinu
stendur í stað, þótt henni fleygi fram í öðrum grein-
um. Leiksýningar verða sífellt dýrari í samanburði
við afurðir annarra atvinnuvega, þar sem tækni-
framfarir hafa dregið mjög úr vinnuaflsþörf. Það
hefur lengi verið ljóst að starfsemi yrði ekki haldið
áfram í Borgarleikhúsinu, á sama hátt og hingað til,
nema með auknum fjárframlögum. Samningavið-
ræður við Reykjavíkurborg hafa staðið yfir í allan
vetur og í vor kom í ljós að framlög verða ekki auk-
in. Því var farið í erfiðar og sársaukafullar sparnað-
araðgerðir, fólki var sagt upp. Fólk er drifkraftur
leikhússins – listamenn og tæknimenn o.s.frv. – og
þegar þarf að spara, þarf að segja upp fólki. LR er
ágætlega rekið fyrirtæki og því var ekki hægt að
spara í rekstri á annan hátt. Stjórn LR hefur tekist
á við fjárhagsvandann og mun gera það áfram. Í
glímunni við fjárhaginn hefur LR hvað eftir annað
rekið sig á annan vanda: sem er stjórnskipulag LR,
innra skipulag mála leikfélagsins. Stjórn LR hefur
því lagt fyrir félagsmenn tillögur að breytingum á
samþykktum félagsins, tillögur sem miða að því að
gera LR hæfara til þess að reka leikhús í Borg-
arleikhúsinu innan þess fjárhagsramma sem leik-
húsinu er settur.
Stjórn vill sjá breytingar á félaginu
Breytingatillögur stjórnar hafa tvö meginmark-
mið:
1/ Að opna félagið öllu áhugafólki um leikhús og
leikhúsrekstur í Borgarleikhúsinu.
2/ Að launaðir starfsmenn LR sitji ekki í stjórn
félagsins.
Tilgangur LR er að vekja áhuga á góðri leiklist og
sýna sjónleiki í Reykjavík, og það er skoðun stjórn-
ar að félagið verði hæfara til þess ef félagar verði
fleiri og stjórnfyrirkomulag annað.
Félagar LR eru í dag liðlega 80 talsins. Inn-
gönguskilyrði í félagið eru mjög ströng: Rétt til inn-
göngu hafa:
a. listrænir starfsmenn sem fastráðnir eru hjá fé-
laginu.
b. listrænir starfsmenn sem lausráðnir hafa verið
hjá félaginu í a.m.k. tvö verkefni og ekki eru fast-
ráðnir hjá öðrum leiklistarstofnunum.
c. annað starfsfólk sem hefur verið fastráðið hjá
félaginu samfellt í a.m.k. 1 ár.
Af þessu má sjá að félagið er fyrst og fremst
starfsmannafélag Leikfélags Reykjavíkur. Um-
ræða um víð og þröng inntökuskilyrði hefur staðið
lengi og komið til álita í flestum þeim tilvikum þegar
lög félagsins hafa verið endurskoðuð. Ef grannt er
skoðað má sjá að lagagrunnur félagsins kveður á
um að LR sé borgaralegur félagsskapur um starf til
almenningsheilla; að vekja áhuga á leiklist og sýna
sjónleiki. Félagið starfar samkvæmt lögum um slík-
ar stofnanir og verði það lagt niður skulu eignir þess
renna í Kúlissusjóð sem er einn elsti sjóður sem til
er, almenningi og leiklist í landinu til heilla. Fé-
lagsstarf í LR hefur legið í láginni í mörg ár, félagið
hefur ekki verið virkt félag áhugamanna um leiklist,
heldur félag nokkurra núverandi og fyrrverandi
starfsmanna LR. Með opnun félagsins getum við
myndað lýðræðislegt borgaralegt félag um listræna
starfsemi; nefnilega leikhúsrekstur í Borgarleik-
húsinu, og það er von stjórnar að stærra félag reyn-
ist öflugur skjöldur um starfsemi félagsins.
Hitt meginmarkmiðið er að launaðir starfsmenn
LR sitji ekki í stjórn félagsins. Hjá
LR ríkir atvinnulýðræði, sem hefur
einnig verið kallað þátttökustjórn-
un, en þá er uppspretta valdsins hjá
starfsmönnum og þeir taka þátt í
stjórnun fyrirtækisins. Gallar þessa
fyrirkomulags eru margir, og LR
hefur rekist á þá flesta í gegnum
tíðina. Starfsmaður sem velst til
stjórnarstarfa verður yfirmaður yf-
irmanna sinna. Hann tekur þátt í að
ráða leikhússtjóra og fram-
kvæmdastjóra, hann er yfirmaður
þeirra á stjórnarfundum og hefur
þar áhrif á ákvarðanir er varða
hann sjálfan og nánustu samstarfs-
menn hans. Þekktir gallar við þetta
fyrirkomulag eru meðal annars
þessir:
1/ það getur skapast hagsmuna-
árekstur milli stjórnenda og starfs-
manna;
2/ ákvarðanataka getur orðið
hæg;
3/ starfsmenn skortir þekkingu
og/eða stjórnunarreynslu.
Við tökum dæmi: Framkvæmda-
stjóri kemur með tillögur að upp-
sögnum, en þær eru þæfðar í stjórn
vegna þess að stjórnin á erfitt með
að taka ákvörðun um uppsögn fé-
laga sinna. Við tökum annað dæmi:
Tveir af þremur stjórnarmönnum
eru í stórum hlutverkum í verkefni
sem til greina kemur að hætta við.
Geta þeir tekið hlutlausa ákvörðun
um það? Í öllum meginstofnunum
lýðveldisins er ólöglegt að hags-
munaaðilar höndli um ákvarðanir er varða eigin-
hagsmuni, eins og fram kemur í stjórnsýslulögum
frá 1993. Í þeim er kveðið á um „vanhæfi“ og þar
segir m.a. að maður sé óhæfur til að fjalla um mál:
„Ef að [einhverju] leyti eru fyrir hendi þær aðstæð-
ur sem eru fallnar til þess að draga óhlutdrægni
hans í efa með réttu.“ Einsog stjórnskipulaginu er
nú háttað, kemur það allt of oft upp að hægt sé að
draga óhlutdrægni stjórnarmanna LR í efa, og því
viljum við breyta.
Leikfélagið tæki til að búa til leikhús
Breytingatillögur stjórnar miða að því að styrkja
grundvöll og viðgang félags sem hundruð Reykvík-
inga hafa starfað fyrir á annað hundrað ár. Með
opnun félagsins vonumst við til að fleiri sem áhuga
hafa á leikhúsrekstri í Borgarleikhúsinu leggi okk-
ur lið og að okkur takist að eyða öllum gagnrýn-
isröddum um að félagið sé skjaldborg um hagsmuni
félagsmanna í fullu starfi hjá félaginu. Leikfélag
Reykjavíkur má ekki liggja undir þeim grun að vera
einkaeign nokkurra félaga, LR er menningarstofn-
un og tæki til þess að búa til leikhús. Við viljum veg
félagsins sem mestan: ekki félagsskaparins vegna,
heldur leiklistarinnar vegna, og teljum að breyting-
arnar sem við leggjum til séu félaginu nauðsynlegar
að svo stöddu. Sú framtíðarsýn er á engan hátt
áfellisdómur yfir þeim sem á öðrum tímum hafa
stjórnað félaginu og markað því stefnu. Heiðurs-
félagarnir minna á það í blaðagrein sinni að þeir hafi
fylgst með og komið að stjórn og stefnumörkun fé-
lagsins í rúmlega fimmtíu ár, eða frá 1947. Það er
þessum forvígismönnum auðvitað að þakka að í
Borgarleikhúsinu í dag er rekið jafn blómlegt leik-
hús og raun ber vitni. Heiðursfélagarnir segja að
fyrirkomulagið hafi hingað til gagnast LR vel og
hnýta í núverandi stjórn með því að segja „veldur
hver á heldur“.
Við drögum ekki í efa að lög LR gögnuðust félag-
inu vel á sínum tíma, og sést það til dæmis á farsæld
leikhússins undir stjórn heiðursfélaganna Vigdísar
Finnbogadóttur og Sveins Einarssonar. Okkar
skoðun er hins vegar sú að stjórnskipulagið henti
félaginu ekki lengur, og hafi í raun ekki gert það síð-
an LR hóf leikhúsrekstur í Borgarleikhúsinu. Okk-
ur finnst munur á því að fámennur félagsskapur
reki lítið leikhús í Iðnó eða stórfyrirtæki í Borg-
arleikhúsinu. Þar er reksturinn stærri og flóknari
og krefst annars stjórnarfyrirkomulags. En það er
ekki aðeins rekstur leikhússins sem hefur breyst,
heldur einnig faglegt umhverfi, og auðvitað sam-
félagið sjálft, sem gerir einfaldlega aðrar kröfur til
LR í dag. Þegar sú stefna LR var mótuð, sem við
teljum að tími sé kominn til að breyta, voru þeir at-
vinnuleikarar sem ekki voru fastráðnir hjá Þjóðleik-
húsinu félagar í Leikfélagi Reykjavíkur. Í dag eru
félagar í Félagi íslenskra leikara hátt í 400, þannig
að aðeins tíundi hluti þeirra er fastráðinn við leik-
hús landsins, og enn færri náttúrlega hafa rétt á
inngöngu í LR. Sömu sögu er að segja um vöxt ann-
arra fagfélaga atvinnumanna í leiklist. Og samfélag-
ið gerir aðrar kröfur: stjórnsýslulög, þar sem kveðið
er á um að hagsmunaaðilar taki ekki ákvarðanir í
málum er þá sjálfa varðar, voru til dæmis fest í lög
árið 1993.
Fámennur félagsskapur eða breið fylking?
Ágreiningurinn um breytingatillögurnar er hug-
myndafræðilegur: á LR að vera fámennur fé-
Morgunblaðinu hefur borist
eftirfarandi svar stjórnar
Leikfélags Reykjavíkur við
greinargerð heiðursfélaga
Leikfélagsins sem birtist í
Morgunblaðinu 25. júní 2003.
Jóhann G. Jó
Leikhús á t
MIKILVÆG RÁÐSTEFNA
UM LANDGRUNNSMÁL
Í Reykjavík stendur nú yfir al-þjóðleg ráðstefna á vegumHafréttarstofnunar Íslands
og Hafréttarstofnunar Háskólans
í Virginíu í Bandaríkjunum um af-
mörkun landgrunnsins. Ráðstefn-
an er sú fjölmennasta sem haldin
hefur verið um þessi mál og þar
koma saman ýmsir helztu sér-
fræðingar heims í landgrunns-
rannsóknum og hafrétti.
Það skiptir miklu máli fyrir ís-
lenzka hagsmuni að ráðstefna af
þessu tagi skuli haldin hér á landi.
Ísland hefur gert víðtækt tilkall
til landgrunnsréttinda á
Hatton-Rockall-svæðinu, á
Reykjaneshrygg og í Síldarsmug-
unni. Á ráðstefnunni eru m.a. til
umræðu nýtingarmöguleikar auð-
linda á landgrunninu, sem margar
hverjar eru lítt eða ekki kannaðar,
en gætu nýtzt í framtíðinni.
Eftir því sem meira kemur fram
um hugsanlega nýtingarmöguleika
á landgrunnssvæðum verður ljós-
ara hvílíka framsýni Eyjólfur
Konráð Jónsson alþingismaður
sýndi er hann hóf á sínum tíma
baráttu fyrir því að Ísland gerði
tilkall til landgrunnsréttinda utan
efnahagslögsögunnar. Sú barátta
átti í upphafi stundum takmark-
aðan hljómgrunn en er nú við-
urkenndur þáttur í utanríkis-
stefnu Íslands.
Hafrétturinn er enn í mótun að
því er varðar afmörkun land-
grunnsins og Landgrunnsnefnd
Sameinuðu þjóðanna, sem ber að
taka ákvarðanir um afmörkun
landgrunnsins á grundvelli grein-
argerða frá strandríkjunum, hefur
enn ekki hafið það ferli. Það er
talsverður akkur í því að flestir
meðlimir landgrunnsnefndarinnar
skuli koma hingað til lands og
kynnast frá fyrstu hendi sjónar-
miðum og skoðunum Íslands um
ýmis álitamál varðandi afmörkun
landgrunnsins.
Lítið ríki eins og Ísland á mikið
undir því að alþjóðalög séu skýr
og eftir þeim sé farið. Með sam-
ræðum fræðimanna, bæði úr raun-
vísindum og lögfræði, sem fram
fara á ráðstefnunni í Reykjavík,
má gera ráð fyrir að sameiginleg-
ur skilningur á ákvæðum hafrétt-
arsamnings Sameinuðu þjóðanna
eflist og ágreiningsmálum fækki.
Ísland hefur átt færa sérfræð-
inga í hafrétti sem notið hafa al-
þjóðlegrar viðurkenningar. John
Norton Moore, forstöðumaður
Hafréttarstofnunar Virginíuhá-
skóla, nefnir í Morgunblaðinu í
gær þá Hans G. Andersen og Guð-
mund Eiríksson, en tekur jafn-
framt fram að hin nýja Hafrétt-
arstofnun Íslands geti orðið
áhrifamikil á alþjóðlegum vett-
vangi. Það skiptir máli, eins og
Tómas H. Heiðar, forstöðumaður
stofnunarinnar, bendir á í Morg-
unblaðinu í gær, að Ísland geri sig
gildandi á sviði landgrunnsmála
og efli ímynd sína sem ríkis, sem á
raunverulegt tilkall til land-
grunnsréttinda utan 200 sjómílna.
Ráðstefnan í Reykjavík stuðlar að
því.
SIÐFERÐILEG SKYLDA
Í öllu barnastarfi er mikilvægt aðvandað sé vel til ráðninga á
starfsfólki. Í því felst að bakgrunn-
ur þess sé kannaður, m.a. með því að
afla upplýsinga um hugsanlegan
sakaferil, farið sé yfir starfsferil og
leitað meðmæla. Þetta hlýtur að
teljast siðferðileg skylda þeirra sem
halda úti slíkri starfsemi, bæði
gagnvart börnum og foreldrum.
Í nýjum barnaverndarlögum sem
tóku gildi í fyrra er barnayfirvöld-
um, skólum, ýmsum stofnunum,
sumardvalarheimilum o.fl. veitt
heimild til að leita upplýsinga um
hvort tiltekinn maður hafi hlotið
dóm fyrir kynferðisbrot. En fram
kemur hjá Guðjóni Bjarnasyni, sál-
fræðingi og deildarstjóra hjá Barna-
verndarstofu, að þessum ákvæðum
laganna hafi lítið verið beitt.
Nýverið kom fram að maður, sem
játað hefur að eiga stærsta safn
barnakláms sem fundist hefur hér á
landi, varð uppvís að ósæmilegri
kynferðislegri hegðun gagnvart
drengjum í einni af deildum KFUM
í Reykjavík veturinn 1988 til 1989.
Jafnframt að ekki var leitað með-
mæla áður en honum var falið að
sinna fermingarfræðslu hjá Óháða
söfnuðinum undanfarna tvo vetur.
Þó var vitneskja til staðar um að
hann hefði verið viðloðandi starf
KFUM.
Nú stendur til að breyta vinnu-
brögðum Óháða safnaðarins þannig
að bakgrunnur manna verði kann-
aður, en ekki gengið út frá því að
þeim sé treystandi eins og hingað
til. Ástæða er til að skora á aðra sem
halda úti barnastarfi að gera slíkt
hið sama. Það er ekki vantraust á
umsækjendur, þó bakgrunnur
þeirra sé kannaður; það ber enginn
innrætið utan á sér. Þetta eiga að
vera stöðluð vinnubrögð, enda til
þess fallin að tryggja öryggi og vel-
ferð barnanna.
Það þarf vart að orðlengja hversu
mikilvægt er að traust ríki milli for-
eldra og stofnana, skóla, heimila og
annarra sem sinna barnagæslu. Ef
alvarlegur trúnaðarbrestur verður
þar á milli hefur það ömurlegar af-
leiðingar. Ekki aðeins að foreldrar
veigri sér við að nýta slíka þjónustu,
sem myndi þrengja að fjölskyldum,
heldur einnig að stöðug tortryggni
ríki milli þessara aðila og starfsum-
hverfið verði öllum sem að því koma
nær óbærilegt.