Morgunblaðið - 27.06.2003, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. JÚNÍ 2003 29
-
m
r
:
-
i
r
ð
í
a
-
ð
a
-
-
i
g
a
-
g
,
-
r
t
a
-
i
-
r
í
-
ð
g
r
-
d
r
r
i
-
-
r
-
i
r
,
-
l
ð
-
-
u
g
-
á
-
-
ð
í
g
-
-
lagsskapur atvinnumanna sem ræður leikhússtjóra
til þess starfa undir sinni stjórn? Eða á LR að vera
breið fylking áhugamanna um leiklist, sem ræður
leikhússtjóra til þess að fara með listræna stjórn
Borgarleikhússins? Það er skoðun okkar að stjórn
eigi að ráða stjórnendur til að sjá um rekstur leik-
hússins, fjárhagslegan og listrænan, veita stjórn-
endum eftirlit og aðhald, en ekki skipta sér af dag-
legum rekstri eða einstökum ákvörðunum. Það
getur reynst þrautin þyngri einsog fyrirkomulagi er
nú háttað, þar sem einstakar ákvarðanir geta varð-
að hagsmuni stjórnarmanna beint eða óbeint. Upp-
sagnir eldri starfsmanna LR nýverið hafa verið
gagnrýndar, og því haldið fram að siðlaust sé af
stjórn félagsins að segja upp eldri félögum sínum.
Til þess að bregðast við fjárhagsvanda varð að
fækka starfsmönnum Borgarleikhússins, stjórnin
gaf þau fyrirmæli, en tók ekki afstöðu til einstakra
uppsagna. Þar með var stjórnin ekki að víkjast und-
an ábyrgð. Það er leikhússtjóra og framkvæmda-
stjóra að stjórna mannahaldi frá degi til dags og
ákveða hverjir eru í vinnu og hverjir ekki. Þeir eru
ráðnir til þess. Auðvitað er það í algerri neyð sem
fækka þarf fólki, það er fólkið sem býr til leikhúsið,
en LR er því miður sá stakkur sniðinn að þurfa að
draga saman seglin að svo stöddu.
Lýðræði í orði og á borði
Í blaðagrein sinni minnast heiðursfélagarnir á
spurningar, sem þeir lögðu fram á aðalfundi félags-
ins en fengu ekki svör við. Skrifleg svör við spurn-
ingunum voru póstlögð til heiðursfélaganna í gær
og verða einnig send öðrum félagsmönnum, þeim til
upplýsingar. Ein sú spurning sem frú Vigdís Finn-
bogadóttir bar fram var svohljóðandi: Er það lýð-
ræði, sem er hornsteinn lýðveldisins, að starfsmenn
félagsins megi ekki vera í stjórn félagsins? Við
spyrjum á móti: er það lýðræði að inngönguskilyrði
í félag sem starfar í almannaþágu séu jafnströng og
raunin er nú? Við teljum svo ekki vera, og því leggj-
um við til að félagið verði opnað. Í öllum megin-
stofnunum lýðveldisins er ólöglegt að hagsmuna-
aðilar höndli um ákvarðanir er varða
eiginhagsmuni, einsog stjórnsýslulögin frá 1993
kveða á um, og því leggjum við til að starfsmenn LR
sitji ekki í stjórn félagsins. Hér eru einmitt nefnd
meginmarkmið breytingatillagna okkar.
Á fundum LR verður félagsmönnum mjög tíð-
rætt um lýðræðið, vegna þess atvinnulýðræðis sem
ríkt hefur hjá LR. Við erum ekki jafnviss um að
þetta stjórnskipulag, atvinnulýðræðið, sé fullkom-
lega lýðræðislegt; menn þurfa að uppfylla afar
ströng skilyrði til þess að fá að taka þátt í þessu litla
lýðveldi sem LR er. Á áðurnefndum fundi bar vara-
formaður félagsins, Sigurður Karlsson, sem deilt
hefur hart á stjórnina sem hann er varaformaður í
og sem starfar í umboði meirihluta félagsmanna,
upp dagskrárbreytingatillögu þess efnis að fresta
bæri atkvæðagreiðslu um títt nefndar breytinga-
tillögur á lögum félagsins. Það gerði hann áður en
nokkrar umræður um breytingatillögurnar höfðu
farið fram, en eftir að þrír heiðursfélagar stigu í
pontu einn af öðrum og héldu góðar vakningaræður.
Tillaga Sigurðar var á þá leið að skipa skyldi nýja
þriggja manna nefnd til þess að fara yfir tillögurnar
öðru sinni, áður en þær yrðu bornar undir fé-
lagsfund. Fundurinn samþykkti tillögu Sigurðar
með eins atkvæðis mun, og er það ekki í frásögur
færandi nema af því að í tillögunni var tekið fram
hvernig endurskoðunarnefndin
skyldi skipuð. Formaður skyldi
vera einn heiðursfélaganna sex,
annar skyldi vera „einn af fyrrum
forystumönnum félagsins úr hópi
eldri félaga“, en sá þriðji tilnefndur
af stjórn. Þótti mörgum lýðræðis-
hugmyndin þarna farin fyrir lítið
og risu upp til að mótmæla, því fyr-
irfram var ákveðið að meirihluti
nefndarinnar skyldi skipaður eldri
félögum. Annar þeirra heiðurs-
félagi, hinn ekki einungis eldri fé-
lagi, heldur „fyrrum forystumaður
félagsins“ og þrengdist hópurinn
þá til muna. Þegar til þess er litið,
að umræður um opnun félagsins
hafa lengi verið ræddar í röðum fé-
lagsmanna, og virðast eiga meiri
stuðning hjá yngri kynslóðum held-
ur en þeim eldri, verður þessi til-
laga að skipan nefndarinnar enn
kostulegri. Eftir nokkrar umræður
um hvað menn þyrftu að hafa verið
félagar lengi til þess að teljast
„eldri félagar“ samþykkti fundur-
inn að kjósa milli tveggja slíkra.
Kosningin fór þó á þá leið að yf-
irlýstur stuðningsmaður tillagna
stjórnarinnar fékk brautargengi.
Hver má ekki vera með?
Heiðursfélagarnir gerðu að um-
talsefni í blaðagrein sinni í fyrra-
dag, að með opnun félagsins væri
hætta á að það kæmist í vondar
hendur. Okkar skoðun er sú að LR
sé á of fárra höndum, þess vegna
viljum við opna félagið. Auðvitað eru til margar leið-
ir til þess að opna félagið: Ættum við að opna það
fyrir listamönnum eingöngu? Hjá félaginu starfar
fjöldi fólks sem ekki eru listamenn, mega þeir
ganga í félagið? Hvað með áhorfendur, sem eiga
ekki lítinn hlut í sögu félagsins og viðgangi, mega
þeir ganga í félagið? En um leið og þessum spurn-
ingum er velt upp, hvernig skilyrði eigi að setja fyrir
inngöngu í félagið, kviknar auðvitað stóra spurn-
ingin: af hverju þarf að takmarka aðild að félaginu,
hver má EKKI ganga í Leikfélag Reykjavíkur? Og
af hverju ekki? Við viljum opna LR fyrir þeim sem
vilja veita stefnumiði félagsins liðsinni, en yfirlýstur
tilgangur félagsins er „að vekja áhuga á góðri leik-
list og sýna sjónleiki í Reykjavík“, og tekið er fram í
lögum félagsins að þessu ákvæði verði ekki breytt.
Stendur okkur virkilega hætta af nýjum fé-
lagsmönnum? LR er sjálfseignarstofnun sem rekur
leikhús og er ekki hægt að breyta í gróðafyrirtæki.
Akkur félagsins er í fyrsta lagi saga þess og í öðru
lagi samkomulag við Reykjavíkurborg um leikhús-
rekstur í Borgarleikhúsi og því hlýtur það að vera
hagur félagsmanna að velja stjórn, og stjórnarinnar
að velja stjórnendur, sem standa vörð um þessa
mikilvægu sérstöðu. Reykjavíkurborg styrkir leik-
húsrekstur í Borgarleikhúsinu af því að LR rekur
þar listræna stefnu, sem þarf opinbers stuðnings
við. Ótrúlegt verður því að teljast að fjöldahreyfing
áhugamanna um leiklist muni flykkjast í félagið til
þess að kúvenda þeirri menningarstefnu sem LR
hefur leitast við að fylgja í 106 ár, og sem er grunn-
forsenda starfsemi LR í Borgarleikhúsinu, einsog
heiðursfélagar óttast í blaðagrein sinni.
Heiðursfélagar nefndu í grein sinni að formaður
menningarmálanefndar borgarinnar hefði í út-
varpsviðtali sagt að borginni kæmi ekki til hugar að
blanda sér í innri mál Leikfélagsins. Það er satt og
rétt, enda er það ekki á valdi borgarinnar að skipta
sér af innri málum félagsins. Hins vegar hefur borg-
arstjóri margoft lýst yfir ánægju með þetta frum-
kvæði félagsins sjálfs, að taka innri mál til rækilegr-
ar endurskoðunar.
Fortíð, nútíð, framtíð
Það er hugmyndafræðilegur ágreiningur innan
LR, um eðli félagsins og framtíðarsýn, stjórn fé-
lagsins leggur til að félagið verði opnað og aðrir en
starfsmenn félagsins fengnir til að sitja í stjórn
þess. Við teljum þessar breytingar nauðsynlegar
fyrir framgang félagsins og endurnýjun, og lítum til
þeirra tíma þegar fjölmargir aðrir unnendur leik-
listar en starfsmenn LR voru félagsmenn og félagið
lá ekki undir þeim grun að vera þröngt hagsmuna-
félag starfsmanna félagsins. Okkur finnst óverjandi
að liggja undir þeim grun. Að því sögðu viljum við
enn og aftur taka fram, að í þessu felst ekki áfell-
isdómur yfir fyrrum forystumönnum félagsins eða
yfirlýsing um að grunurinn hafi átt við rök að styðj-
ast. Það listræna starf, sem félagið hefur staðið fyr-
ir í yfir hundrað ár, er grunnurinn sem félagið bygg-
ir á. Heiðursfélagarnir og margir fleiri eldri félagar
eiga heiðurinn af því. Það er því einlæg von okkar að
sú nefnd sem fara á yfir tillögur stjórnar verði vett-
vangur skoðanaskipta, og fundnar verði leiðir til
þess að gera veg Leikfélags Reykjavíkur áfram sem
mestan.
Jóhann G. Jóhannsson
Marta Nordal
Theodór Júlíusson
óhannsson Marta Nordal Theodór Júlíusson
tímamótum
Í FORYSTUGREIN Morgunblaðsins ígær er fjallað um framtíð hefðbundinslaganáms hér á landi. Vegna þess að þarer vikið að afstöðu lagadeildar Háskóla
Íslands til þess máls er rétt að árétta að deild-
in er ekki á móti því að lögfræði sé kennd við
aðra háskóla hér á landi. Hins vegar hefur hún
lagt áherslu á að tryggja þurfi gæði hefðbund-
ins laganáms og auk þess fjárhaglegt jafnræði
milli þeirra háskóla sem bjóða upp á kennslu í
lögfræði.
Til þess að skýra afstöðu lagadeildar Há-
skóla Íslands tel ég rétt að birta hér á eftir út-
drátt úr umsögn deildarinnar um fyrirliggj-
andi frumvarp til breytinga á
lögmannalögum sem hún sendi
allsherjarnefnd Alþingis í apríl
sl. (Vegna þess að um er að ræða
útdrátt hefur textanum lítillega
verið breytt. Jafnframt hefur
millifyrirsögnum verið skotið
inn í hann.)
Strangar námskröfur
við lagadeild HÍ
Þótt ekki hafi verið gerðar í
lögum sérstakar efniskröfur til
laganáms við lagadeild Háskóla
Íslands hefur deildin tekið mið
af þeim námsgreinum og náms-
kröfum sem gerðar hafa verið til
hefðbundins laganáms í Dan-
mörku og reyndar annars stað-
ar á Norðurlöndum.
Í Danmörku mun það tíðkast að þeir einir fá
að hefja hefðbundið laganám við
Kaupmannahafnarháskóla og Árósaháskóla
sem hlotið hafa allháa einkunn á stúdents-
prófi. Lagadeild Háskóla Íslands hefur ekki
gert slíkar kröfur, heldur geta allir, sem lokið
hafa stúdentsprófi eða sambærilegu prófi,
hafið nám við deildina. Á hinn bóginn hafa ver-
ið gerðar tiltölulega strangar námskröfur við
lagadeild. Þannig er gerð krafa um lágmarks-
einkunnina 7,0 í almennri lögfræði og skyldum
grunngreinum á fyrsta misseri námsins og
síðan lágmarkseinkunnina 6,0 í öðrum náms-
greinum við deildina, meðan flestar aðrar
deildir háskólans gera kröfu um lágmarksein-
kunnina 5,0 á einkunna-skalanum 0-10. Þessar
ströngu námskröfur hafa m.a. leitt til þess að
árlega hafa á bilinu 40-60 lögfræðingar út-
skrifast frá lagadeild hin síðari ár. Þetta munu
vera álíka margir eða ívið fleiri lögfræðingar
en útskrifast hafa í Danmörku síðustu árin,
miðað við íbúatölu. Eftir því sem næst verður
komist hafa lögfræðingar, sem útskrifast hafa
frá lagadeild Háskóla Íslands, staðist fyllilega
samanburð við erlenda lögfræðinga, hvort
sem er í námi eða starfi erlendis.
Meiri áhersla lögð á magn en gæði
Samkvæmt núgildandi lögum um háskóla
er menntamálaráðherra ekki veitt bein heim-
ild til þess að setja reglur um inntak náms og
námskröfur í einstökum fræðigreinum. Hér á
landi hafa heldur ekki verið settar neinar sam-
ræmdar reglur um það efni og á það jafnt við
lögfræði sem aðrar greinar. Þessu er öðru vísi
farið á öðrum Norðurlöndum, t.d. í Dan-
mörku, þar sem settar hafa verið ítarlegar
reglur um háskólanám í hefðbundinni lög-
fræði. Þar er m.a. kveðið á um þær grunn-
greinar, sem kenndar skulu, og þær náms-
kröfur, sem gera skal. Einungis tveir háskólar
í Danmörku, Kaupmannahafnarháskóli og Ár-
ósaháskóli, hafa heimild danska menntamála-
ráðuneytisins til þess að útskrifa embættis-
genga lögfræðinga þar í landi.
Öfugt við það, sem gert hefur verið á öðrum
Norðurlöndum og víðast hvar í Evrópu, virð-
ist svo sem menntamálayfirvöld hér á landi
hafi tekið þá ákvörðun að láta þá háskóla, sem
hlotið hafa almenna viðurkenningu mennta-
málaráðuneytisins, sjálfráða um það hvaða
námsgreinar og námskröfur eru lagðar til
grundvallar prófum í lögfræði, hvort sem er
BA-prófi eða embættis- eða meistaraprófi.
Þótt lagadeild Háskóla Íslands telji æskilegt
að háskólar njóti sem mests sjálfræðis, er eðli-
legt að því sjálfræði séu settar skorður með
tilliti til gæða kennslu og þar með náms, eins
og reyndar er gengið út frá í núgildandi lögum
um háskóla.
Í sjálfu sér er engin ástæða til að ætla annað
en að íslenskir háskólar muni leitast við að
gera vissar lágmarkskröfur um gæði kennslu
og náms, þ.m.t. náms í hefðbundinni lögfræði.
Hins vegar er sennilegt að þær kröfur verði
aðrar og minni en gerðar hafa verið hingað til
á þessu sviði háskólanáms hér á landi. Ástæð-
an er ekki síst sú að fjárframlög til háskóla-
kennslu miðast við þær námseiningar sem
þreyttar eru. Ef gerðar væru t.d. sambæri-
legar námskröfur við lagadeild Háskóla Ís-
lands og gerðar eru í flestum öðrum deildum
háskólans myndu 100-120 laganemar standast
próf við deildina á fyrsta ári í stað 50-60 sem
þýddi að útskrifuðum lögfræðingum frá deild-
inni myndi fjölga um á að giska helming frá
því sem verið hefur. Vegna þess að þreyttum
einingum fjölgaði allverulega myndu fjár-
framlög til deildarinnar aukast að sama skapi
án þess að útgjöld ykjust í sama mæli. Fjár-
hagur hennar myndi því batna til muna.
Sérstaða laganáms í samanburði
við viðskiptafræðinám
Nám í hefðbundinni lögfræði hefur haft þá
sérstöðu í samanburði við annað
nám í félagsvísindum, ekki að-
eins hér á landi, heldur á öðrum
Norðurlöndum og víðast hvar í
Evópu, að gerðar hafa verið
strangari kröfur til þeirra, sem
stundað hafa laganám, heldur
en annað nám, sem fellur undir
félagsvísindi í rýmri merkingu,
þ.m.t. nám í viðskiptafræði.
Jafnframt hafa verið gerðar ít-
arlegri kröfur um inntak náms í
hefðbundinni lögfræði en tíðk-
ast hefur í öðrum greinum.
Ástæðan er sú að hefðbundið
laganám felst, öðrum þræði, í
undirbúningi undir störf lög-
manna og dómara, þar sem gerð
hefur verið krafa um víðtæka
þekkingu á sviði lögfræði, þ. á m. á tilteknum
grunngreinum hennar. Þetta þýðir að nám í
viðskiptafræði er miklum mun fjölbreyttara
að eðli og inntaki en nám í hefðbundinni lög-
fræði, enda er boðið upp á viðskiptafræðinám
(og nú á síðari árum nám í svonefndri við-
skiptalögfræði) í fjölmörgum háskólum á
Norðurlöndum, meðan aðeins er mögulegt að
stunda hefðbundið laganám við tvo háskóla í
Danmörku, þrjá í Noregi, fimm í Svíþjóð og
þrjá í Finnlandi.
Æskilegra að gera kröfur
„fyrirfram“ en „eftir á“
Ef áfram á að gera sömu eða sambærilegar
kröfur til almennrar þekkingar lögmanna á
sviði lögfræði og gerðar eru samkvæmt nú-
gildandi lögum má segja að einkum komi tvær
leiðir til greina. Sú fyrri er að gera strangar og
samræmdar lágmarkskröfur til hins hefð-
bundna háskólanáms í lögfræði, þannig að því
megi treysta að þeir, er útskrifast sem lög-
fræðingar úr háskóla, hafi aflað sér þessarar
menntunar. Þessi aðferð er sú, sem viðhöfð
hefur verið hér á landi, svo og á öðrum Norð-
urlöndum og reyndar í flestum öðrum Evr-
ópuríkjum. Síðari leiðin er að efna til sérstaks
prófs fyrir verðandi lögmenn, að loknu há-
skólaprófi í lögfræði, til þess að ganga úr
skugga um að þeir hafi yfir að ráða þeirri al-
mennu þekkingu á lögfræði sem til þarf. Sú
aðferð tíðkast í Bandaríkjunum og nokkrum
öðrum ríkjum.
Séu þessar tvær leiðir eru bornar saman
hefur fyrri leiðin, þ.e. að gera strangar og
samræmdar lágmarkskröfur til háskólanáms í
hefðbundinni lögfræði, ýmsa kosti umfram þá
síðari. Í fyrsta lagi hefur það ótvíræðan kost
fyrir þá, sem stunda laganám, að fá sem fyrst
úr því skorið hvort þeir hafi aflað sér tilskil-
innar menntunar til þess að öðlast lögmanns-
réttindi. Að öðrum kosti þyrftu þeir fyrst að
ljúka fimm ára háskólanámi í lögfræði og síð-
an sérstöku prófi, þar sem m.a. yrði reynt á
kunnáttu þeirra í ýmsum grunngreinum lög-
fræðinnar sem þeir hefðu e.t.v. lagt stund á
nokkrum árum áður. Slíkt tvöfalt kerfi yrði í
senn tímafrekara og kostnaðarsamara en það
fyrirkomulag sem nú gildir. Í öðru lagi er
tryggt, með þeirri skipan, sem gilt hefur hér á
landi og á öðrum Norðurlöndum, að þeir, sem
lokið hafa háskólaprófi í lögfræði, hafi tileink-
að sér tiltekna grunnmenntun á því sviði. Slíkt
er mikilvægt vegna þess að lögfræðingar
sinna ekki einungis lögmanns- og dómara-
störfum, heldur hefur verið sóst eftir þeim í
önnur störf, jafnt af hinu opinbera sem einka-
fyrirtækjum.
Sá ágalli er á fyrirliggjandi frumvarpi til
breytinga á lögmannalögum, að þar er gengið
út frá því að gerðar séu tilteknar kröfur til há-
skólanáms í hefðbundinni lögfræði. Slíkt er
hins vegar ekki tryggt, eins og gerð er grein
fyrir hér að framan. Því þyrfti að breyta frum-
varpinu ef ætlunin er að leggja það að nýju
fyrir Alþingi.
Höfundur er forseti lagadeildar
Háskóla Íslands.
Eiríkur Tómasson
Tryggja þarf
gæði laganáms
Eftir Eirík Tómasson