Morgunblaðið - 29.06.2003, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 29. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SÍÐASTA sólarhringinn sem ég var 46ára átti ég í ógurlegu sálarstríði viðhugmyndina sem dúkkaði upp afturog gerðist verulega áleitin;Þetta að ég færi á götuna hvort sem
mér væri það þvert um geð eða ljúft og skylt. –
Ég byrjaði aftur að sjá það fyrir mér þegar ég
minntist notuðu dömubindanna sem ég hef
stundum gengið framhjá, bæði hér fyrir utan,
annars staðar og þar sem ég bjó áður og hafði þá
aldrei neina skýringu á þessum dömubindum.
Svo þegar það rann upp fyrir mér að útigangs-
konur færu líka á blæðingar, byrjaði ég líka að
sjá fleiri hliðar þess að vera á götunni.
Núna eftir sólarhring og þegar ég er orðin
árinu eldri og ekki dauð enn, man ég í raun ekki
allt sem ég hugsaði en það var margt bæði
byggt á því sem ég hef séð og frétt en ég bætti
við ýmsu í huganum sem gæti gerst og í marga
klukkutíma kvaldist ég með fólkinu á götunni og
barðist við tilfinninguna hvort ég ætti þetta skil-
ið, hvort aðrir vildu mér þetta eða fór svo að
hugleiða hvort ég í raun vildi þetta. Og þó ég
bæði í einlægni og hefði áður gert – að þetta
kæmi aldrei fyrir mig – þá leið mér satt að segja
nógu bölvanlega til að leggja í – þora að hugsa út
í þennan möguleika – getur verið að ég vilji fara
á götuna af fúsum og frjálsum vilja? Verst var
tilfinningin við þá tilhugsun ef ég yrði rekin,
borin út og neydd til að verða flækingur það sem
eftir væri. Smátt og smátt komu ein og ein hug-
mynd um hvernig ég yrði að reyna að bjarga
mér, lifa af – og ekki til að leita mér aðstoðar aft-
ur, heldur til að lifa af og komast upp á lag með
að njóta götulífsins – ef það er hægt – en að-
allega að lifa af götulífið – ég sá fyrir mér hætt-
urnar og hið ótalmarga óþekkta sem ég gæti
kannski ekki varað mig á. Í raun leið mér of illa
til að ég gæti fundið á mér að ég gæti gert eitt-
hvað gagn á götunni.
Svo komu heilmargar og langar og enn lengri
vangaveltur og í huganum var þetta hræðilegt
og mér leið í raun of illa til að átta mig á – sem ég
geri núna – að fyrst hugur minn einn gat ekki af-
borið þetta þá hefði ég heldur ekki líkamlega
burði til þessa hvað þá að ég væri yfirleitt mann-
eskja í að vera heimilislaus.
En ég hætti samt ekki að hugsa. ---
– AÐ LIFA AF GÖTULÍF –
Loks fór ég að herða upp hugann þegar mér
datt líka í hug að ég gæti tekið þá ákvörðun að
fara sjálfviljug á götuna – yfirgefa heimilislíf
mitt og láta geyma búslóðina mína og vera á
götunni í a.m.k. 3–4 mánuði yfir sumartímann.
Og ég gæti fengið sjónvarpsstöð til að fylgja
mér eftir í þessa glæfraför. Hver væri tilgang-
urinn? – enginn sérstakur og ég segði til að
byrja með ég byggist ekki við neinu. En af því
að velferðarkerfið hér stendur ekki undir nafni
fyrir hina fátæku, umkomulausu og sjúku og
getur aðgerðarlaust látið viðgangast að hópur
fólks deyi drottni sínum undir berum himni eins
og dýr þá væri ekki alveg úr vegi að vekja at-
hygli á því í eitt skipti fyrir öll með svona heim-
ildarmynd. Ég mátti til með að hugsa út í þetta
vel og líka nógu skýrt og ég gat það á meðan ég
ýtti því frá um tíma sem laut að tillitssemi við
ástvini, ættingja og mína eigin hagsmuni aðra.
Þetta væri í raun ekki mikið mál í nokkra daga
eða yfir helgi … en þegar til lengri tíma væri lit-
ið … já … þá – Og ég semdi við sjónvarpsstöð-
ina auðvitað um greiðslur fyrir hverja mynda-
töku og viðtal.
Ég setti mig inn í aðstæðurnar af heilum hug
og mér óx ásmegin í huganum og mér fór að líða
betur með þetta en hina tilhugsunina um að ég
yrði neydd til að fara á götuna. Einhvern veginn
fannst mér að hlutskiptið yrði allt léttara ef ég
kysi þetta yfir mig sjálf. Ekkert mál að pakka og
ganga frá, geyma og eiga svo hvergi heima hefði
maður einhverja tryggingu fyrir að geta af eigin
rammleik krafsað sig upp úr díkinu – hefði mað-
ur örlitla von um að einhvers staðar í einhverju
húsi einhvers staðar í bænum væri manni, sem
flækingi, tekið opnum örmum, varla og ég get
vel séð niðurlæginguna fyrir mér sem fylgir því
að verða að hverfa aftur á brott úr hlýju húsi eft-
ir að hafa fengið næturgistingu, morgunverð og
bað – það að mega eiga sig, ganga örlögum sín-
um á vald. Gera sig ánægðan með smáskammt
af mannúð sem í raun ekki var til annars en að
svala forvitni og hugleysi gestgjafans. Konur á
götunni fara líka á blæðingar. Og þó fólkið þar
vilji ylja sér í félagsskap hvers annars er ekki
víst að það eigi eftir hinar fínustu taugar sem
þarf til að byggja upp ástarsam-
band hvað þá að það hafi nokkurn
þann styrk andlega sem nauðsyn-
legur er til byggja þetta svokall-
aða „hversdagslíf meðaljónsins“.
Fer einhver á götuna af því
hann/hún – þau, vilja það? Á göt-
unni ríkir frumskógarlögmál og
það varð ekki til að ástæðulausu.
Það snýst ekki bara um eiturlyf,
afbrot og vændi eða það að fólk
hafi farið eitthvað verr út úr
djamminu en Jón í næsta húsi.
Það fór einfaldlega verr út úr vel-
ferðarkerfinu okkar „þessu fína“
hér, sem í raun er aðeins fínt á
þann hátt innbyrðis að það skart-
ar snobbuðum fræðingum sem í
raun vita ekkert hvað félagsleg
aðstoð eða starfssemi á að ganga út á. Og sumir
hverjir innan þessa velferðakerfis eru bara að
vinna fyrir hann Jón í næsta húsi en alls ekki lít-
ilmagnann. Og þykist vera að hjálpa þegar það í
mörgum tilfellum leggur líf einstaklinga, barna,
hjóna, fjölskyldna og eldri borgara í rúst á einn
eða annan hátt af því að fræðingarnir eru ekki
hæfir.
Ég hugsaði um hvað ég tæki með mér, sællaminninga … ekkert með í gröfina … ogþetta „það sem ekki bugar þig gerir þig
sterkan“ – gæti verið inngangsorðið eða öllu
heldur útgangspunkturinn í því skyni að láta á
það reyna í – verkefninu að komast af á Íslandi –
og líka til að afsanna þetta bull. Bakpoki, nokkr-
ir smáhlutir, lítið af fötum – ekkert pláss fyrir
þau – nætursvefn. Þetta gæti verið hættulegt, já
vissulega og gæti verið einhvers virði fyrir ein-
hvern. Götustrákur dröslast ekki með neinn far-
angur og það eru ástæður fyrir því. Bursta
tennur, hafa nærfataskipti, baða sig – nætur-
svefn sem gæti kostað þig það litla sem þú átt
eftir og myndirnar af börnunum þínum, þegar
um er að ræða fullorðið fólk á götunni. Væri ráð
að hafa með sér verndargrip, kross, sálmabók
eða Biblíu? Gæti guð verið trygging fyrir að
engu yrði stolið af manni rétt á meðan maður
annað hvort fær að baða sig eða fara til læknis
eða rétt á meðan maður sefur? Mátti reyna á
hugmyndina. Skyldu Securitas og Öryggismið-
stöð Íslands vilja tryggja bakpoka, vasa og nær-
föt … þjónar ekki hagsmunum fyrirtækja,
banka og trygginganna og Félagsþjónustunnar.
Taka lyfin sín – heilsan er víst í tísku ekki satt,
vantar ekki áróðurinn. Líta vel út, hreinlæti,
hollusta og umfram allt rétt hugarfar og ekki
gleyma að vera jákvæður, svo geta poppgoðin –
fyrirmyndir unga fólksins – blaðrað um t.d. –
da … da … da … – „Reglulegan svefn“ – Og
annað eftir ýmist AA-kerfinu og/eða líka hins
heilbrigðiskerfisins á meðan þeir ekki þurfa
lengur að vera hræddir um að neinu sé stolið af
þeim sjálfum rétt á meðan þeir sofa af því að í
raun eru þeir á fullum launum við að stela frá
þeim sem minnimáttar eru, fá borgað fyrir allt
sitt blaður þótt þeir meini ekkert sem þeir segja
og hafa auk þess örugglega nóg af liði fyrir sig
til að beinlínis gera börn og unglinga að ógæfu-
sömu óreglufólki, af því að poppurunum tókst
sjálfum í den, að sleppa á óheiðarlegan hátt, við
að lenda í ræsinu. Nú sofa þeir rólegir og gefa
skít í (eins og þeir alltaf hafa gert) hvort þetta
unga fólk er á leiðinni á götuna.
Nei, ég mun ekki láta Biblíuna
nægja mér sem kodda haldandi í
trú, von og kærleika – bakpokann
minn – hvort ég vaki eða sef – Vit-
andi betur að í lífinu er ekki enda-
laus miskunn þó svo guð sé góður
og hreysti á sál og líkama er líka
gott mál, en það getur því miður
varla kallast annað en viðleitni
heilbrigðiskerfisins en ekki út-
skriftareinkunn upp á 8,5 þegar
aðstoð við þá sem í raun þurfa þess
þarf að víkja fyrir því snobbi sem
hér tröllríður öllu. Mér er ekki
sama um samferðafólk mitt og
þótti ákaflega sárt þegar það kom
fram í frétt að geðsjúkir þyrftu í
hópum að aðhafast og sofa utan-
dyra allan ársins hring og meira að segja á þeim
stöðum þar sem ég veit að sumir sviftu sig lífi.
Það eru ekki allir geðsjúklingar óreglufólk eða
afbrotafólk en því miður þá bitna fordómar Jóns
ekki bara á þeim heldur eru það fordómar
þeirra á milli sem einnig eru þeim sjálfum fjötur
um fót.
Þegar heilbrigðiskerfið í samvinnu við fé-
lagslega kerfið stendur saman og á móti ein-
staklingum sem kannski skera sig úr – þeirra
hugmyndafræðilegu áætlunum – og vinna í því
að koma manni á kaldan klaka, þrátt fyrir að
geta ekki sakað mann um óreglu, afbrot, óskil-
vísi hvað þá óhlýðni. Þá finna þeir bara upp á að
ljúga upp á fólk til að koma því í klípu – standa
saman – en hafa ekki vit á að kenna, í öllum
þessum prógrömmum og þerapíum hvernig hin-
ir veiku gætu mögulega staðið saman. Og það er
líka þess vegna sem allt fer út í sukk og svínarí
og þetta finnst fræðingunum svo gaman enda
lifa þeir á okkar eymd. Bókstaflega gera sér mat
úr garnaflækjum fátækra.
Hverjum kæmi það vel að ég færi á götuna,og segjum þá ef ég fengi ekki sjónvarps-þáttargerðarmann/-konu til að fylgja
mér – ef ég gæfist upp fyrir þeim aðdróttunum,
niðurlægingu og aðferðum sem ég hef þegar
orðið fyrir, af hálfu velferðarkerfisins? Aðferð-
um þeirra til að rústa mínu einfalda öryrkjalífi.
Hver myndi græða á því, hver mundi njóta þess,
hverjir myndu ekki skemmta sér mest af því að
það vill svo til að þó ég hafi allar götur farið að
læknisráðum í nægum mæli (að mínu mati) þá
hef ég aldrei viljað láta kerfið mata mig og helst
ekki viljað láta það móta mig heldur. Sem sagt
óþekk, af því að ég fer ekki nákvæmlega eftir
því sem fræðingarnir telja að ég eigi að gera,
segja, fara, gera ekki, fara ekki, hvort ég yf-
irleitt á að snúa fram eða aftur – enda hef ég á
þessari löngu þurfalingsgöngu minni kennt
þeim mun meir en þeir hafa kennt mér – mig
langar ekkert í milljónirnar þeirra og ekki í Jón-
ana þeirra eða lífið hans Jóns. Sem síst af öllu er
til fyrirmyndar. Og það eru fleiri öryrkjar sem
hafa getað frætt hina hámenntuðu meira en þeir
fengu nokkru sinni endurgoldið frá þeim eða
þeirra líkum, og mín saga er ekki einsdæmi.
Enginn græðir á því að ég fari á götuna. Burtséð
frá gróðatali þá yrði það því miður ekki heldur
efni í skemmtiþátt og í raun þó ég hafi fengið þá
hugmynd með þessu að segja frá ýmsu gagn-
legu til að krydda lélegan heimildaþátt þá vissi
ég að þetta er ekki, hefur ekki verið og mun ekki
verða minn vilji – því reyndin er sú að þó ég hafi
húsnæði og örorkubætur þá hef ég nú lengi átt
og á enn fullt í fangi með að halda lífi frá degi til
dags enda eru það vissir þættir sem beinlínis
vinna gegn því að ég muni fá að lifa mikið leng-
ur.
Kannski eru það einhverjir þarna úti/inni sem
telja mig óæskilega – eða að ég er hreint út sagt
að trufla útsýnið hans Jóns. Það verður þá bara
að hafa það – eða vill Jón kannski bara fá að
keyra yfir mig liggjandi á götunni á jeppanum
sínum. Sem sagt óvinurinn er í RALLÝ-
AKSTRI en það er ekki sama og ALLÝ-
AKSTUR.
Mig langar svolítið að segja „drop dead
idiots“, það er ekki beint eftirsóknarvert að
hlusta á ráð einhverra sálfræðinga eða annarra
gúrúa um eitthvert JÁKVÆÐISHUGAR-
FARSFRAMKOMUOGTALSMÁTABLAA-
AAAÐÐUUURR. Þegar maður hefur það oft
þurft, meira að segja – já – NOTA BENE … að
neita sér um góðgerðaraðstoð eftir að hafa feng-
ið sama sem ekki neitt frá velferðarkerfinu.
Svo er klykkt út með – „Hafa ekki allir verið
góðir við þig?“ – og „hefur þú það ekki gott?!“
Eða „hvað höfum við gert þér?!“ – Jú hafandi
verið þolandi eineltis svo gott sem ALLA ÆVI !
– nógu lengi til að vita að ENGUM HÓPUM ER
TREYSTANDI ! Og ég ætla ekki að splæsa
meiri orku í þetta í bili – EINELTI ER BAN-
VÆNT – svo lái mér einhver að ég hafi lagt út í
þann háskaleik um stund að hafa ætlað mér
sjálfviljug út í opinn dauðann – sem gatan er, og
yrði eflaust ekki bara mér.
Reglulegur svefn ha?! Já reglulega „ylfrjór
og góður“ … , smákría eftir dauðastríð – „Hvort
ég vaki eða sef … “ Kann hámenntað fólk ekki
að skammast sín, ekki agnarögn til að læra utan
að eitt lítið brot úr ljóði eða sögu eftir Nób-
elskáldið okkar. Eða önnur skáld – þeim er svo
mikið sama um allan lærdóm og sömuleiðis
stjórnmálamönnum og í raun ættu þeir ekki að
voga sér að vera sívitnandi í þjóðskáldin okkar í
tíma og ótíma, þó iðulega bara þegar eitthvað
mikið stendur til. Jú takk hef það gott, en er líka
nógu vel upp alin til að kvarta ekki í tíma og
ótíma eins og sumir eða þylja einhvern bölmóð
frammi fyrir alþjóð eins og þeir gera sem hafa
allt til alls og eru hreint út sagt ekki til fyr-
irmyndar nema síður sé. Ég hef aldrei stefnt á
götuna og ekki heldur í þær kreðsur sem aðrir
ætluðust til að ég dembdi mér í.
Svo rann upp afmælisdagurinn minn – ekk-ert sérstakt með það – nema dagur upp álíf og dauða. Orðin árinu eldri og ekki
dauð enn – súrefni eða súrt í efni. –
Þegar gestirnir komu og ég var umvafin
blómum, ást og hlýju þá fann ég á ný að ég hafði
líka tekið lyfin mín og að það var gott að finna
enn áhrif lyfjanna sinna þegar ástvinir sátu hjá
manni. Og allt var á ný allt í lagi og enginn
minntist einu orði á að ég ætti að fara út – hvað
þá út á götu eða að ég mætti ekki lengur eiga
heima hér eða að ég ætti þetta eða hitt – allt
gekk sinn vanagang – minn dásamlegi afmælis-
dagur – að sumri til. Mikið er ég lánsöm. Ég er
enn innanhúss með nóg súrefni. Og til í slaginn.
Daginn – og kominn einn dagur enn.
Afkomuaðferðafræði
Yfirgefur einhver heimilislíf sitt
og fer sjálfviljugur á götuna?
Aðalheiður Sigurbjörnsdóttir veltir
fyrir sér lífinu á götunni og þeim
erfiðleikum sem því fylgja.
Aðalheiður
Sigurbjörnsdóttir
Morgunblaðið/Golli
Nætursvefn og hvílustaður er aðeins eitt fjölmargra áhyggjuefna þeirra sem heimilislausir eru. Myndin er sviðsett.
Höfundur er skáld og málari.