Morgunblaðið - 29.06.2003, Blaðsíða 26

LISTIR
26 SUNNUDAGUR 29. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BRÚÐUBÍLLINN hlýtur að vera
það birtingarform brúðuleikhúss
sem flestir núlifandi Íslendingar hafa
séð. Helga Steffensen hefur verið svo
ötul að breiða út þetta listform að hún
hefur ekki látið sér þennan vettvang
nægja heldur hefur líka starfrækt
Leikbrúðuland, auk þess sem margir
minnast þess er hún sá um Stundina
okkar í Ríkissjónvarpinu um skeið.
Ætla mætti að gætti stöðnunar eft-
ir öll þessi ár en öðru nær. Helga hef-
ur alltaf leitast við að endurnýja sýn-
ingarnar í samvinnu við ýmsa
sviðslistamenn og tekist þannig að
hafa sýningarnar ávallt ferskar jafn-
framt því að halda í fasta liði. Lilli er
þannig um tveggja áratuga gamall en
Dúskur nokkru yngri. Þessar aðal-
persónur halda sínu striki og sínum
persónueinkennum hvað sem á dyn-
ur. Nú hefur bæst í hópinn slóttugur
blárefur, sem svipar að lunderni og í
háttum til úlfsins sem hefur skelft
margan ungan brúðuleikhúsunnand-
ann í gegnum tíðina.
Þema sumarsýningar Brúðubílsins
í ár er vináttan og ýmsar hliðar henn-
ar. Helga leitar fanga í þekktum
barnabókum og þannig er sagan af
Stubbi sett í leikrænan búning. Mið
er tekið af myndskreytingu Grete
Janus Nielsen er útlit brúðanna er
hannað. Þátturinn fjallar um Stubb
sem er hafður útundan af bræðrum
sínum vegna þess hve hann er lítill.
Málin leysast á farsælan en óvæntan
hátt og bræðurnir verða allir vinir.
Stubbur kom út í flokknum
Skemmtilegu smábarnabækurnar
sem margir muna sjálfsagt eftir og
hlýtur að hafa mótað íslenskt sam-
félag á sinn hátt. Að minnsta kosti
hafa tveir titlar úr þeim flokki orðið
að nafni á kaffihúsum við Hafnar-
stræti á Akureyri, Græni hatturinn
og Bláa kannan.
Annað dæmi um hvernig Helga
sækir atriði aftur í barnamenningu
fyrri ára og endurnýjar þau er leik-
þátturinn sem hún spinnur í kringum
lagið Lok, lok og læs og allt í stáli sem
Ómar Ragnarsson gerði vinsælt á
sínum tíma. Þetta er einföld saga um
deilur milli tveggja vina sem unnið er
úr með því að styðja sig við texta
lagsins.
Stuttur þáttur um vináttu Tannar
og Jaxls við Tannbursta er vonandi
líklegri til að hafa tilætluð áhrif að
hvetja börn til að hirða tennurnar
betur en Karíus og Baktus sem virð-
ist hafa þveröfug áhrif en höfundur
ætlaði.
Eftirminnilegasti þátturinn fjallar
svo um samskipti Lilla við Blárefinn.
Blárefurinn er nefnilega skemmti-
lega áberandi fígúra, áberandi á lit-
inn, frek og ófyrirleitin. Lilli má sín
lítils þegar refurinn veiðir hann í háf,
enda veit hann ekki hvernig vina er
aflað á annan máta. Ógnin sem stafar
af stærðarmismun er undirstrikuð
með skemmtilegri notkun leikmuna,
háfs og búrs.
Þessar ólíku myndir sem dregnar
eru upp af eðli vináttunnar gefa sýn-
ingunni heildstæðara yfirbragð en
undirritaður minnist að hafa séð í
fyrri sýningum Brúðubílsins. Leik-
stjórn Sigrúnar Eddu Björnsdóttur á
hljóðupptöku er fyrirtak, raddir per-
sónanna eru skýrar og fjölbreyttar
enda fimm leikarar sem ljá brúðun-
um raddir sínar, auk Sigrúnar Eddu
sem er sjálf á við fimm til viðbótar.
Hvergi var dauður punktur í sýn-
ingunni og undravert hve fáar hend-
ur geta lagt saman í hraða og fjöl-
breytta sýningu. Það var áberandi
hve áhorfendur tóku vel við sér þegar
Vigdís Másdóttir tiplaði fram í bún-
ingi Dúsks og Blárefsins; þessi notk-
un Helgu Steffensen á þeim mögu-
leika að brjótast út úr þeim þröngu
skorðum sem bakhlið Brúðubílsins
setur sýningunni og senda leikara út
á meðal áhorfenda virkar alltaf jafn-
vel enda búningurinn vel hannaður
og liturinn æpandi.
Þetta er fjölbreytt og litrík sýning
sem snýst um eitt sterkt meginþema.
Kunnugleg vinnubrögð Helgu Steff-
ensen koma kannski ekki beint á
óvart en það er undravert hve vel
henni tekst að skapa grípandi sýn-
ingar við þær þröngu aðstæður sem
Brúðubíllinn markar henni.
Að veiða sér vin
LEIKLIST
Brúðubíllinn
Höfundur handrits, brúðugerð og -hönnun
og leikstjórn: Helga Steffensen. Leik-
stjóri hljóðupptöku: Sigrún Edda Björns-
dóttir. Höfundur Stubbs: Bengt Nielsen.
Endursögn Stubbs á íslensku: Vilbergur
Júlíusson. Myndskreyting Stubbs: Greta
Janus Nielsen. Höfundar vísna: Ómar
Ragnarsson, Sigríður Hannesdóttir, Þur-
íður Sigurðardóttir o.fl. Tónlistar- og upp-
tökustjóri: Vilhjálmur Guðjónsson. Bún-
ingar: Ingibjörg Jónsdóttir.
Brúðuhreyfingar: Helga Steffensen og
Vigdís Másdóttir. Tæknimaður og
íhlaupabrúðuhreyfingamaður: Birgir Ís-
leifur Gunnarsson. Raddir í hljóðupptöku:
Aðalsteinn Bergdal, Edda Heiðrún Back-
man, Felix Bergsson, Helga Steffensen
og Þórhallur Sigurðsson (Laddi). Mánu-
dagur 23. júní.
VINIR
Sveinn Haraldsson
BYGGÐASAFN Hafnarfjarðar býð-
ur nú í sumar upp á nýtt yfirbragð
sýningar í Sívertsens-húsi, elsta
húsi Hafnarfjarðar. Það eru heim-
ilisfaðirinn, Bjarni Sívertsen, kona
hans, Rannveig, og sonur þeirra,
Sigurður, ásamt vinnukonunni, sem
nú bjóða gesti velkomna, en dótt-
irin Járngerður Júlía er að heiman.
„Nýjar sýningargínur frá Eng-
landi gefa sýningunni nýtt viðmót
og má með sanni segja að Bjarni
Sívertsen sé kominn heim frá Lund-
únum. Í húsinu er enn fremur að
finna margvíslegan fróðleik um
Bjarna og fjölskyldu hans. Þá er á
sýningunni nýgert skipslíkan af
fyrsta þilskipi Bjarna, Havnefjords
Pröven,“ segir í fréttatilkynningu.
Sívertsens-húsið að Vesturgötu 6
er gert upp í upprunalegri mynd,
húsið er byggt á árunum 1803–1805
af Bjarna Sívertsen sem var á sinni
tíð einn mesti athafnamaður í Hafn-
arfirði, rak útgerð, verslun og
skipasmíðastöð í bænum. Húsið er
opið fyrir gesti alla daga í sumar
frá kl. 13–17.
Sívertsenshúsið
opið í sumar
UPPGREFTRI sem staðiðhefur yfir á kirkjurústumí Reykholti lauk á föstu-daginn var. „Við höfum
aðallega verið að rannsaka kirkju-
rústina gömlu sem vitað var um
sunnan við gömlu kirkjuna sem
stendur enn þá og er nýbúið að gera
upp. Sú kirkja var byggð 1886–7, en
áður stóð hún þar sem við erum að
rannsaka. Við létum gera viðnáms-
og segulmælingar í kirkjugarðinum
áður en við byrjuðum og þykjumst
nokkuð viss um að það hafi ekki stað-
ið kirkja annars staðar í kirkjugarð-
inum heldur en þar sem við erum að
rannsaka. Við vonumst því til að
finna elstu minjar um kirkju undir
grunninum sem við erum í núna,“
segir Guðrún Sveinbjarnardóttir
fornleifafræðingur sem stýrir verk-
efninu, en rannsóknin er styrkt af
Kristnihátíðarsjóði og er samvinnu-
verkefni Þjóðminjasafnsins og Forn-
leifastofnunar Íslands.
Að sögn Guðrúnar var gerð for-
könnun síðasta sumar og áætlað er
að uppgröftur í kirkjutóftinni muni
standa yfir næstu tvö sumur. Kirkjan
í Reykholti er að því leytinu merkileg
að hún var sóknarkirkja, en sókn-
arkirkjur urðu miðstöðvar hver í
sinni sveit á tólftu öld. Þetta er í
fyrsta sinn sem sóknarkirkja er graf-
in upp hér á landi svo það gætu kom-
ið fram einhverjar nýjar upplýsingar
um kirkjubyggingarstíl. Við munum
auk þess fara út fyrir landsteinana
og bera saman við það sem er þekkt í
t.d. Noregi á sama tíma. Tilgang-
urinn með verkefninu er meðal ann-
ars sá að fá einhverja hugmynd um
hvernig svona kirkjur litu út sam-
anborið við aðrar tegundir af
kirkjum sem við þekkjum og komast
að því hvenær fyrst var reist kirkja í
Reykholti. Fyrstu heimildir sem við
höfum um kirkju hérna er frá því síð-
ast á tólftu öld, en við erum nokkuð
viss um að það var kirkja hérna fyrr
sökum þess að Reykholt var orðin
kirkjumiðstöð, svokallaður staður,
þegar í byrjun tólftu aldar, eða árið
1118,“ segir Guðrún.
Ekki er enn vitað nákvæmlega
hversu mikið hefur varðveist af elstu
grunnunum en samkvæmt Guðrúnu
virðist hafa verið byggt meira og
minna á sama stað og því sé viðbúið
að eldri grunnar hafi eitthvað rask-
ast við seinni umsvif. „Nú þegar höf-
um við fundið merki um þrjú, jafnvel
fjögur byggingaskeið kirkjunnar. Í
elsta byggingaskeiðinu virðast vegg-
irnir sýna að hún hafi staðið aðeins
sunnar heldur en þessi síðasta, þann-
ig að henni hefur verið hnikað aðeins
til. En við munum bara fikra okkur
niður úr þessum minjum smám sam-
an og reyna að átta okkur á grunn-
fleti mismunandi byggingaskeiða og
vonandi finna einhver merki um
elstu kirkju,“ segir Guðrún. Nokkuð
hefur fundist af gripum við rann-
sóknina. Má þar nefna brot úr ljósa-
krónu og veggörmum, bókarspensl,
koparbrot sem líklega er hluti af bók-
arspjaldi, perlur og reykjarpípu úr
postulíni með upphleyptri mynd af
Kristjáni IX Danakonungi framan á.
Á undanförnum árum hefur Guð-
rún stýrt rannsóknum á bæjarstæð-
inu í Reykholti og er þeirri vinnu að
ljúka nú í sumar. „Ýmislegt athygl-
isvert hefur komið í ljós, en það sem
mér finnst einna merkilegast eru
merki um notkun hveraorkunnar á
miðöldum. Ég er að vinna að því að
komast í samstarf við jarðfræðinga
sem eru sérfræðingar í hveravirkni
svo hægt sé að átta sig á því hvernig
kerfið hefur virkað. Í fyrra fundum
við m.a. leiðslu sem liggur að húsi
sem að öllum líkindum var baðhús,“
segir Guðrún.
Ein af rannsóknarspurningunum í
tengslum við uppgröftinn snýr að því
af hverju kirkjan var reist í Reyk-
holti en ekki á landnámsbænum
Breiðabólsstað, en samkvæmt heim-
ildum hafði Reykholt tekið við for-
ystuhlutverkinu í sveitinni af Breiða-
bólsstað þegar á tólftu öld. „Við
höfum áhuga á að kanna af hverju
Reykholt tók við sem miðstöð sveit-
arinnar. Þannig væri áhugavert að
geta staðfest hvort hafi verið reist á
undan, kirkjan eða bærinn. Sam-
kvæmt Landnámu er vitað að hér var
laug frá upphafi, en sett hefur verið
fram sú tilgáta að aðlaðandi hafi ver-
ið að hafa kirkju þar sem einnig var
hægt að fara í laug. Það gæti verið
ein ástæðan fyrir því að kirkjan var
reist hér,“ segir Guðrún.
Vistkerfi fortíðarinnar könnuð
Á síðustu vikum hafa nokkrir forn-
vistfræðingar frá Bretlandi verið
staddir í Reykholti í þeim tilgangi að
rannsaka gróðurfar og aðrar að-
stæður allt frá því fyrir landnám og
fram á miðaldir. Tengist sú vinna
bæði Reykholtsrannsókninni en
einnig stóru verkefni sem nær til alls
Norður-Atlantshafssvæðisins og
fram fer í Færeyjum og á Grænlandi
auk Íslands. „Þetta eru náttúruvís-
indamenn sem taka sýni úr jarð-
lögum til þess að skoða vistkerfið aft-
ur í tímann. Það er hægt að gera það
með því að skoða bæði plöntu- og
skordýraleifar. Þessar leifar segja
okkur heilmikið um hvernig ástandið
var, hvernig gróðurfarinu var háttað,
hvernig veðrið var og hvernig fólkið
fór með landið. Við aldursgreiningu
sýnanna er annars vegar stuðst við
tímasett gjóskulög og hins vegar kol-
efnisaldursgreiningar. Markmið
rannsóknarinnar er m.a. að kanna
hvernig land bregst við fyrstu búsetu
manna, hvernig maðurinn notar
landið og hvernig landgæðin þróast í
höndum hans. Einnig verður skoðað
hvaða áhrif loftslagsbreytingar gætu
hugsanlega haft á þróunina. Það er
t.d. hægt að skoða gömul tún og sjá
hvernig þau voru ræktuð og hvað var
gert til þess að bæta þau. Með rann-
sókninni á vistkerfinu hér í Reykholti
til forna er mögulega hægt að fá
skýrari hugmynd um aðstæðurnar
hér áður fyrr, hvernig landið var og
hvernig það stuðlaði að því að Reyk-
holt varð svona ríkur staður á mið-
öldum, t.d. þegar Snorri Sturluson
bjó hér,“ segir Guðrún, en að hennar
sögn er að vissu marki hægt að
greina milli áhrifanna sem stöfuðu af
veðráttunni annars vegar og mann-
fólkinu hins vegar.
Sóknarkirkja
grafin upp í
fyrsta sinn
á Íslandi
Séð yfir kirkjutóftina í lok uppgraftar.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Guðrún Sveinbjarnardóttir forn-
leifafræðingur.