Morgunblaðið - 30.06.2003, Blaðsíða 16

16 MÁNUDAGUR 30. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
S
AMSKIPTI Íslands og Þýska-
lands hafa í gegnum tíðina
einkennst af nánd og hlýju.
Hvernig sjáið þér fyrir yður að
samskipti ríkjanna muni
þróast í framtíðinni?
„Vináttutengsl Íslands og Þýskalands
eru náin og eiga sér langa sögu. Menn-
ingarleg og viðskiptaleg tengsl þjóð-
anna eiga sér aldalanga sögu. Í hugum
margra Þjóðverja var Ísland löngum
dularfullt og söguríkt land elds og íss.
Nú koma landsmenn mínir gjarnan til
Íslands til að eiga þar eftirminnilega
orlofsdaga. Það gleður mig einnig að
margir Íslendingar sæki Þýskaland
heim til að sækja þar nám, vinna sem
listamenn eða stunda viðskipti. Tengsl
Íslands og Þýskalands eru jafnframt
hluti af tengslum Evrópu yfir Atlants-
hafið. Ísland tengist Evrópusamband-
inu og þar með Þýskalandi nánum
böndum með samningnum um Evr-
ópska efnahagssvæðið og bæði ríkin
eru bandamenn innan NATO. Ég lít því
svo á að einnig í framtíðinni muni ríkin
eiga gjöfult samstarf. Áhersla Íslend-
inga á tækni framtíðarinnar og styrkur
þeirra á sviði þjónustuviðskipta gerir
Ísland jafnframt að áhugaverðum sam-
starfsaðila fyrir Þýskaland.“
Þýskaland hefur í gegnum tíðina verið
helsta efnahagsveldi Evrópu. Á undan-
förnum árum hafa Þjóðverjar hins vegar
gengið í gegnum tímabil efnahagslegrar
stöðnunar. Margir sérfræðingar telja að
eina leiðin út úr þeirri sjálfheldu sé að
gera róttæka uppstokkun á vinnumark-
aði landsins og auka frelsi í hagkerfinu.
Á sama tíma virðist ljóst að ekki er póli-
tísk samstaða um þá leið. Er til staðar
lausn á þessum vanda sem er efnahags-
lega, skynsamlega en jafnframt pólitískt
framkvæmanleg?
„Staða Þýskalands er mjög sterk í
efnahagslegu, tæknilegu og jafnframt
félagslegu tilliti og margir öfunda okk-
ur af þessari sterku stöðu. Mér sýnist
jafnframt sem að stóru stjórn-
málaflokkarnir séu í flestum grundvall-
aratriðum sammála þegar kemur að
mótun stefnunnar í efnahagsmálum:
Þegar við breytum efnahagslífinu vilj-
um við ekki glata þeim félagslegu um-
bótum er áttu sér stað á nítjándu öld-
inni heldur halda áfram að byggja á
þeim. Með því er átt við: Ríkið mun
áfram bera ábyrgð á því að vernda fólk
gegn hinum stóru áföllum í lífinu þar
sem því verður við komið. Undir það
heyra veikindi, atvinnuleysi og lífeyrir.
Hér verðum við – í nafni velferðar al-
mennings – að setja hömlulausri frjáls-
hyggju mörk. Þetta snýst því enn og
aftur um að finna rétta jafnvægið á
milli tækifæra markaðarins og þeirra-
möguleika sem hann býður upp á og
þess öryggi, sem við viljum hafa í sam-
félaginu fyrir tilstilli ríkisvaldsins.“
Bandaríkin og Þýskaland deildu hart
vegna Íraksmálsins. Er hætta á að sú
deila muni hafa langvarandi áhrif á
samskipti Þýskalands og Bandaríkjanna?
„Vinátta Bandaríkjanna og Þýska-
lands er einhver mikilvægasti horn-
steinn þýskrar utanríkisstefnu. Þýska-
land stendur í mikilli þakkarskuld við
Bandaríkin og hefur ávallt verði traust-
ur bandamaður Bandaríkjanna. Vinir
og bandamenn verða hins vegar einnig
að geta haft ólíka afstöðu til pólitískra
málefna á sviði utanríkismála. Það
gerðist í Íraksdeilunni þar sem mörg
ríki í Evrópu voru ekki sammála af-
stöðu Bandaríkjanna. Í millitíðinni hafa
mál þróast í Írak. Evrópumenn og
Bandaríkjamenn vilja nú stuðla sameig-
inlega að því að íraska þjóðin búi við
viðunandi aðstæður í framtíðinni og
geti beitt sjálfsákvörðunarrétti sínum í
lýðræðislegu réttarríki. Í öllum helstu
málum framtíðarinnar mun samband
Evrópu og Bandaríkjanna ráða úrslit-
um og ég er sannfærður um að Þýska-
land og Bandaríkin munu þar eiga sam-
starf í anda hins gamla sambands.“
Skoðanir voru mjög skiptar í Íraksmál-
inu jafnt innan Evrópu sem sitt hvorum
megin Atlantshafsins. Er það til marks
um að ríki Vesturlanda séu í grundvall-
aratriðum klofin í viðhorfi sínu til heims-
mála og mati
okkur steðja?
„Ég er san
hafi það afl s
þannig að hú
Bandaríkjann
heimsmálum
treysta frið í
legt réttlæti
stöðugleika.
Evrópusam
tímabil umsk
fjölga á næstu
nýju aðildarr
Austur-Evróp
bandið að ná
miðli sínum o
Ísland hjartan
sem samstarfs
Johannes Rau, forseti Þýskalands, ásamt Gerhard Schröd
Rau sór embættiseið sem forseti. Þetta var jafnframt síðas
Johannes Rau Þýskalands-
forseti kemur í opinbera
heimsókn til Íslands
á morgun. Rau, sem tók
við embætti árið 1999,
svaraði spurningum
Morgunblaðsins í tilefni
heimsóknarinnar.
JOHANNES Rau er fæddur 16. janúar 1931 í Wuppert
Barmen. Hann ólst upp í trúrækinni fjölskyldu og var
ur í ungmennahreyfingu mótmælendakirkna Þýzkalan
Á sjötta og sjöunda áratugnum starfaði hann við krist
bókaforlag í heimaborg sinni, Wuppertal. Hann var í s
samtaka mótmælendakirkna Rínarhéraða Þýzkalands
angelische Synode) 1965–1999.
Fyrstu skrefin í stjórnmálum steig hann árið 1952, e
hann gerðist félagi í Gesamtdeutsche Volkspartei, flok
sem hafði það framar öðru á stefnuskránni að vinna a
endursameiningu Þýzkalands. Pólitískum læriföður sí
Gustav Heinemann, síðar forseta Vestur-Þýzkalands,
fylgdi Rau inn í Jafnaðarmannaflokk Þýzkalands, SPD
ið 1957.
Rau var kjörinn borgarfulltrúi í Wuppertal árið 196
Hann var þar borgarstjóri 1969–1970. Árið 1958 var R
fyrst kjörinn á þing sambandslandsins Nordrhein-Wes
falen. Níu árum síðar varð hann þingflokksformaður o
ið 1970 var hann skipaður ráðherra vísinda- og rannsó
mála í stjórn sambandslandsins. Árið 1968 varð Rau
fulltrúi heimahéraðs síns í miðstjórn SPD, en úr henni
Trúaður landsfað
UTANRÍKISMÁLANEFND
OG VARNARMÁL
Síðustu daga hafa sjónvarpsstöðv-arnar og Ríkisútvarpið hljóðvarpbirt fréttir um framgang viðræðna
á milli bandarískra og íslenzkra stjórn-
valda um framtíð varnarstöðvarinnar á
Keflavíkurflugvelli. Í kjölfar þeirra
frétta hafa komið fram þau sjónarmið
hjá stjórnarandstæðingum í utanríkis-
málanefnd, að ríkisstjórnin hafi leynt
upplýsingum fyrir nefndinni og jafnvel
brotið lög með því að hafa ekki nægilegt
samráð við nefndina. Í Morgunblaðinu í
gær var frá því sagt, að AFP-fréttastof-
an hefði sent frá sér frétt á laugardags-
morgun þess efnis, að „uppnám“ væri í
íslenzkum stjórnmálum vegna þessara
mála og að upp væri komið „pólitískt
hneyksli“ á Íslandi vegna þess, að rík-
isstjórnin hefði þagað um tilkynningu,
sem henni hefði borizt nokkrum dögum
fyrir kosningar frá Bandaríkjastjórn.
Þessi frétt AFP-fréttastofunnar birtist
svo víða á Norðurlöndum um helgina.
Þessar umræður undirstrika mikil-
vægi þess, að skoða mál af þessu tagi í
sögulegu samhengi. Það hefur legið fyrir
í áratug, að innan bandaríska stjórnkerf-
isins væri áhugi á því að flytja orustuþot-
urnar, sem hafa verið á Keflavíkurflug-
velli, þaðan ásamt því, sem þeim fylgir,
þ.á m. flugbjörgunarsveitina.
Þessi sjónarmið bandarískra stjórn-
valda leiddu til þess, að orustuþotunum
var fækkað úr tólf í fjórar með samn-
ingum í ársbyrjun 1994.
Þegar þær umræður stóðu yfir var því
líka haldið fram á Alþingi, að þáverandi
ríkisstjórn, sem Guðmundur Árni Stef-
ánsson, sem nú á sæti í utanríkismála-
nefnd Alþingis fyrir Samfylkinguna,
hafði átt aðild að, hefði brotið lög með
því að hafa ekki nægilegt samráð við ut-
anríkismálanefnd. Sá sem þeim ásökun-
um hélt uppi á þeim tíma var Ólafur
Ragnar Grímsson, þáverandi formaður
Alþýðubandalagsins en nú forseti Ís-
lands.
Í umræðum um þessi mál á árunum
1993 og 1994 kom skýrt fram, að innan
bandaríska stjórnkerfisins væru svo
ólíkar skoðanir á þeim tíma um framtíð
varnarstöðvarinnar, að erfitt væri að
átta sig á hver væri hin raunverulega
stefna Bandaríkjastjórnar. Á þeim tíma
var Morgunblaðið gagnrýnt fyrir rangan
fréttaflutning af málinu, m.a. vegna
þess, að þessi margvíslegu sjónarmið
innan bandaríska kerfisins endurspegl-
uðust í fréttum blaðsins.
Þær umræður, sem nú standa yfir um
fyrirkomulag varna á Keflavíkurflug-
velli, eru í beinu samhengi við umræður,
sem fram hafa farið á milli fulltrúa þess-
ara þjóða með nokkrum hléum í áratug.
Þótt raddir hafi komið upp um það í
bandaríska stjórnkerfinu í kjölfar loka
kalda stríðsins, að flytja ætti allar or-
ustuþoturnar á brott hefur niðurstaðan
orðið sú, að fjórar þeirra hafa verið hér
síðan ásamt björgunarsveit og með því
taldar vera hér lágmarksvarnir.
Viðræður á milli bandarískra og ís-
lenzkra stjórnvalda um endurnýjun bók-
unar við varnarsamninginn hafa dregizt
misserum saman og ekki við íslenzk
stjórnvöld að sakast enda ljóst að það
tekur hinar mismunandi valdamiðstöðv-
ar í Washington langan tíma að samhæfa
skoðanir sínar og afstöðu.
Þær viðræður, sem nú eru hafnar,
snúast um það sama og fyrir áratug og
jafnan síðan, hvort flytja eigi allar or-
ustuþoturnar á brott ásamt björgunar-
sveit eða ekki. Við hvað á að miða í þeim
viðræðum? Það er ekki hægt að taka mið
af því, sem sagt er í einu ráðuneyti í
Washington í dag og í öðru á morgun.
Eina viðmiðunin og eini grundvöllurinn,
sem þessar viðræður geta farið fram á,
er bréf Bush Bandaríkjaforseta til Dav-
íðs Oddssonar, forsætisráðherra Ís-
lands. Það er eini grundvöllur þessara
viðræðna af hálfu Bandaríkjamanna,
sem hægt er að taka mark á, enda er þar
um að ræða bréf frá æðsta manni banda-
ríska stjórnkerfisins. Þetta bréf hefur
ekki verið birt en samkvæmt því, sem
fram hefur komið hjá íslenzkum ráðherr-
um, eru engir úrslitakostir af hálfu
Bandaríkjamanna í því. Þetta bréf hefur
verið kynnt í utanríkismálanefnd Alþing-
is svo sem vera ber og fulltrúar stjórn-
arandstöðunnar hafa því sama aðgang að
því og ríkisstjórnin. Hið sama á við um
svarbréf forsætisráðherra Íslands.
Tvennt hefur gerzt á einum áratug frá
því að Bandaríkjamenn hófu umræður af
sinni hálfu um að draga saman seglin á
Keflavíkurflugvelli. Í fyrsta lagi hefur
dregið mjög úr þeirri óvissu, sem þá var
um framtíð lýðræðis í Rússlandi. Sam-
starf Rússa og Atlantshafsbandalags-
þjóðanna er orðið mjög náið.
Í öðru lagi er ný ógn til staðar af hálfu
einræðisríkja, sem vinna að því að koma
sér upp gereyðingarvopnum, og frá al-
þjóðlegum hryðjuverkasamtökum.
Af þessum sökum er það sjónarmið ís-
lenzkra stjórnvalda að hér verði enn að
vera lágmarksvarnir.
Viðræður íslenzkra og bandarískra
stjórnvalda nú snúast um sömu grund-
vallaratriðin og þær hafa snúizt um með
hléum í áratug. Þetta ætti að vera öllum
ljóst, og þar á meðal bæði þingmönnum
og fjölmiðlum.
Hver er upplýsingaskylda ríkisstjórn-
ar gagnvart Alþingi í þessum efnum? Í
grundvallarriti Ólafs heitins Jóhannes-
sonar um Stjórnskipun Íslands segir um
það efni:
„Utanríkismálanefnd starfar einnig á
milli þinga og skal ráðuneytið ávallt bera
undir hana utanríkismál, sem fyrir koma
á milli þinga … Utanríkismálanefnd á
því heimtingu á, að ríkisstjórnin og þá
fyrst og fremst utanríkisráðherra, hafi
við hana samráð um afgreiðslu allra
meiriháttar utanríkismála.“
Framtíð öryggismála okkar Íslend-
inga er tvímælalaust „meiriháttar“ utan-
ríkismál en hvað felst í þessu samráði?
Ber utanríkisráðherra skylda til að
skýra nefndinni frá öllum samtölum, sem
hann á við fulltrúa erlendra ríkja um mál
sem þetta, eða er eðlilegt að túlka lögin
þannig að hann hljóti að bera undir
nefndina meginlínur í framvindu mála
sem þessara?
Síðarnefnda túlkunin hlýtur að verða
ofan á vegna þess að ella yrði utanríkis-
málanefnd allt að því að vera í fastri
vinnu í utanríkisráðuneytinu eins og
samskiptum þjóða er nú háttað.
Þeirri upplýsingaskyldu gagnvart ut-
anríkismálanefnd hefur Halldór Ás-
grímsson utanríkisráðherra augljóslega
sinnt af sinni hálfu.
Efni þessa máls liggur opinberlega
fyrir og íslenzkur almenningur getur
gert upp hug sinn um það á grundvelli
þeirra upplýsinga, sem fyrir liggja.
Það væri meira gagn að því, að stjórn-
málamenn í öllum flokkum eyddu kröft-
um sínum í að ræða grundvallaratriði ör-
yggismála þjóðarinnar en í annars konar
tilgangslaust stagl.
Ekki hefur verið hægt að skilja tals-
menn Samfylkingarinnar fram að þessu
á annan veg en þann, að hún styðji ríkis-
stjórnina í þeirri afstöðu, sem hún hefur
tekið til málsins. Er það misskilningur?
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.