Morgunblaðið - 02.07.2003, Qupperneq 22
22 MIÐVIKUDAGUR 2. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÞEGAR Willard Fiske sigldi norður fyrir Ís-land árið 1879 sá hann til lands í Grímsey ogspurði skipverja hvaða eyja þetta væri.Sögðu menn honum þá frá byggðinni í
Grímsey og heillaðist hann mjög af þeirri þrautseigju
sem fólst í því að búa á svo lítilli og afskekktri eyju
norður við heimskautsbaug. Ekki síður varð Fiske
upprifinn af þeirri staðreynd að stórt hlutfall eyj-
arskeggja kunni að tefla. Hann
lenti þó ekki í Grímsey, heldur hélt
heim til Bandaríkjanna.
Hrakfallasaga ljósmyndara
Forvitni Fiske um þessa harð-
geru eyjarskeggja leiddi til þess að
hann sendi ljósmyndara til Íslands
til þess að taka ljósmyndir og
koma sérstaklega við í Grímsey til
að safna myndum til heimildar um
lífið á eyjunni. Það gekk þó ekki áfallalaust fyrir sig,
því ljósmyndarinn, Howell að nafni, drukknaði í Hér-
aðsvötnum í Skagafirði 1901. Leitaði Fiske þá til Ei-
ríks Þorbergssonar, ljósmyndara í Húsavík, sem fór
til Grímseyjar í júní 1902 og tók um 40 myndir.
Myndirnar uppgötvuðust þegar verið var að vinna
að bók um sögu Grímseyjar og íbúa hennar. Vitað var
um bréf frá séra Matthíasi Eggertssyni til Willard
Fiske þar sem séra Matthías hafði skrifað texta við
myndir Eiríks þar sem fólk var nafngreint og stöðum
og athöfnum lýst.
Á myndunum má sjá fjölda merkilegra hluta. Til
dæmis eru myndir af öllum körlum, konum, stúlkum
og drengjum sem kunnu að tefla. Einnig má sjá
myndir af bjargsigi og horfnum kennileitum í lands-
lagi eyjunnar og lendingunni í Sandvík, þar sem
greina má bátinn Farsæl, sem einnig var þekktur sem
Grímseyjarskipið.
Helgi Daníelsson bókaútgefandi og fyrrum yfirlög-
regluþjónn, sem vinnur að bók um Grímsey og ábú-
endur hennar, segir örlög Eiríks Þorbergssonar ljó
myndara og ljósmyndabúnaðar hans einnig hafa ve
sagna verð. „Eiríkur varð gjaldþrota, missti allan lj
myndabúnaðinn og flutti til Bandaríkjanna árið 19
Búnaðinn eignaðist þá Þórarinn Stefánsson, bóksa
Húsavík, sem tók hann upp í skuld Eiríks. Þórarinn
var ekki lærður ljósmyndari en hafði ýmsa ljósmyn
ara í þjónustu sinni. Hann auglýsti meðal annars ef
ljósmyndara og þeirri auglýsingu svaraði kona sem
var menntaður ljósmyndari. Þessari konu, Sigríði
Ingvarsdóttur, giftist Þórarinn síðar. Það má segja
margar merkilegar sögur fléttist inn í Fiske-sögun
Taflborðin frægu
Fiske lét ekki sitja við myndatökur, en sendi Grí
eyingum góðar gjafir, þar á meðal taflborð og tafl-
menn á hvert heimili í Grímsey og tólf þúsund dolla
sjóð sem nýttur var til þess að reisa bókasafn auk
fleiri þarfaverka fyrir samfélagið í Grímsey. „Tafl-
borðin góðu voru öll talin glötuð,“ segir Helgi, en b
ir við að þó hafi hann á endanum haft upp á einu taf
borðanna. „Og það sem meira er, þetta skákborð er
talið hafa verið í eigu Ingvars Guðmundssonar, fræ
asta skákmanns eyjarinnar, sem kunnur var fyrir a
gefa jafnan drottninguna í forgjöf en tapaði þó aldr
skák svo vitað væri. Grímseyingar reistu Fiske síð
fallegan minnisvarða sem í er taflborð, enda þótti þ
svo sannarlega við hæfi.
Einnig er þarna að finna myndir af gömlu kirkju
og myndir innan úr bæ sem fór í eyði nokkrum áru
seinna. Þarna er um að ræða ómetanlegar heimildi
um sögu eyjunnar.“
Ljósmyndir Fiskes fengust að láni frá Fiske-
safninu í Cornell-háskóla í Bandaríkjunum. Munu
þær allar prýða bók um Grímsey, sem Helgi, ásam
öðrum, vinnur að og kemur út með haustinu hjá Ak
fjallsútgáfunni. Þar er um að ræða ábúatal frá 1890
2003 með mörg hundruð mynda af íbúum, bæjum o
landslagi Grímseyjar.
Lendingin í Sandvík var höfn Grímseyjar þangað til vélbátar tóku við af þilskipum og árabátum. Á strö
Aldargamlar
ljósmyndir
frá Grímsey
Grímseyingar hafa lengi staðið í þakkarskuld við banda-
ríska skákmeistarann og fræðimanninn Willard Fiske,
sem telst án efa mesti velgjörðarmaður Grímseyinga fyrr
og síðar. Nýlega kom fram í dagsljósið fjöldi ljósmynda
sem Fiske lét taka í Grímsey fyrir rúmri öld, eða árið 190
Willard Fiske
VIÐHORF TIL VÆNDIS
Greint var frá því hér í blaðinu í gærað kirkjan í Grikklandi hefði
gagnrýnt borgaryfirvöld í Aþenu fyrir
að leggja fram tillögu um að rýmka
löggjöf varðandi vændi á þeim tíma
sem Ólympíuleikarnir verða þar árið
2004. Kirkjan telur að með tillögunni
séu borgaryfirvöld að efla kynlífsiðn-
aðinn í borginni og að hún þjóni sem
auglýsing fyrir kynlífsferðamennsku.
Afstaða kirkjunnar í Grikklandi
hljómar á sömu lund og þær gagnrýn-
israddir sem heyrst hafa að undan-
förnu hér á landi vegna þess máls, en
þær komu fram í kjölfar þess að Mata
Kaloudak vakti athygli á málefninu á
evrópskri ráðstefnu um mansal sem
haldin var á Nordica hóteli fyrir
skömmu. Hún sagði mansal vera vax-
andi vandamál í Grikklandi þar sem
mikið væri um ferðamannastaði. „Að-
ferðirnar sem dólgarnir beita minna á
fangabúðir. Hópnauðganir, ofbeldi,
hungur, raflost og hýðingar. Konur
eru jafnvel múraðar inni,“ sagði Kal-
oudak á ráðstefnunni.
Samkvæmt upplýsingum sem hægt
er að finna á heimasíðu Mannréttinda-
vaktarinnar „Human Rights Watch“
er mansal skilgreint sem eitt alvarleg-
asta brot á mannréttindum sem hægt
er að finna. Það kemur þó ekki í veg
fyrir að það eigi sér stað enda er eft-
irspurnin eftir kynlífsþjónustu, ekki
síst í tengslum við ferðamennsku, svo
mikil að ábatinn af verslun með konur
er gríðarlegur. Mannréttindavaktin
bendir á að Grikkland er það land sem
fær lægstu einkunn í fyrstu skýrslu
bandarískra yfirvalda um mansal er út
kom fyrir tveimur árum, en einkunnin
var gefin fyrir viðleitni til að standast
lágmarkskröfur í baráttunni við man-
sal og vörn fórnarlamba þess. Þegar
árið 1999 var Grikkland komið á lista
Öryggis- og samvinnustofnunar Evr-
ópu sem eitt þeirra landa er hvað
flestar konur eru seldar til og í skýrslu
er Evrópuþingið gaf út í mars 2000
kom fram að verslun með konur til
Grikklands hafi aukist gífurlega árin
þar á undan. Mannréttindavaktin vek-
ur ennfremur athygli á því að nefnd á
vegum Sameinuðu þjóðanna er vinnur
gegn pyndingum mæltist til þess í maí
2001 að Grikkland gerði ráðstafanir
„til að hindra og refsa fyrir verslun
með konur og önnur ofbeldisverk
gegn konum“.
Ákvörðun framkvæmdastjórnar
Íþrótta- og ólympíusambands Íslands,
sem einnig var greint frá í blaðinu í
gær, um að skýra Alþjóðaólympíu-
nefndinni og ólympíunefnd Grikk-
lands frá þessari umræðu hér á landi
er mikils virði, ekki síst ef vanþóknun
er lýst á þessari þróun mála í
tengslum við alþjóðlega íþróttavið-
burði. Framboð á kynlífsþjónustu
markast einvörðungu af eftirspurn og
viðhorf borgaryfirvalda í Aþenu eru
síst til þess fallin að stemma stigu við
eftirspurninni og um leið þeim skelfi-
legu mannréttindabrotum er fylgja
vændi. Fordæming stórra hreyfinga,
svo sem íþróttahreyfinga, á vændi er
hins vegar uppbyggilegt fordæmi er
vonandi vekur þá er kaupa sér líkama
kvenna í afþreyingarskyni til umhugs-
unar um siðferðisgildi sín sem og
stjórnvöld til umhugsunar um stefnu-
mótun. Því eins og framkvæmdastjórn
Íþrótta- og ólympíusambandsins
sagði í yfirlýsingu sinni í gær eiga „Ól-
ympíuleikar ekki að vera skálkaskjól
fyrir slíka kynlífsstarfsemi […sem] er
í rauninni í fullri mótsögn við tilgang
leikjanna, sem eru skilaboð um
hreysti, heilbrigði, frið og jafnrétti
kynjanna“.
SKREF Í RÉTTA ÁTT
Þrátt fyrir að reynslan sýni aðhættulegt sé að gera sér ofmiklar vonir er ljóst að þróunin
í Mið-Austurlöndum gefur meiri til-
efni til bjartsýni en ástæða hefur verið
til um langt skeið. Á síðustu dögum
hafa fjölmörg samtök Palestínumanna
lýst því yfir að þau muni virða þriggja
mánaða vopnahlé. Meðal þeirra eru
Al-Aqsa-samtökin, Íslamska Jihad og
Hamas, sem staðið hafa á bak við fjöl-
margar sjálfsmorðsárásir í Ísrael á
síðustu misserum. Þá hafa Ísraelar
hafið brottflutning frá Gaza-svæðinu
sem þeir hernámu á ný er uppreisn
Palestínumanna hófst fyrir rúmum
tveimur árum.
Í gær áttu Ariel Sharon, forsætis-
ráðherra Ísraels, og Mahmoud Abbas,
forsætisráðherra Palestínumanna,
fund og að honum loknum lýstu þeir
því yfir að þeir vildu báðir vinna að því
að ná friðsamlegu samkomulagi og að
engin óvild ríkti á milli þjóðanna
tveggja er byggja landið helga. Það
þykir sjálfgefið að leiðtogar þjóða sýni
hver öðrum kurteisi er þeir hittast. Sú
regla hefur ekki ávallt verið í gildi er
leiðtogar Ísraela og Palestínumanna
hafa átt fundi. Innileg handabönd,
bros og yfirlýsingar um gagnkvæma
virðingu á fundi Sharon og Abbas gefa
því tilefni til aukinnar bjartsýni og eru
vonandi tákn um að hægt verði að
byggja upp traust á milli þessara
þjóða.
Þessir mikilvægu áfangar hafa fyrst
og fremst náðst fyrir tilstuðlan
Bandaríkjanna sem að loknu stríðinu í
Írak hafa beitt sér af fullu afli fyrir því
að koma á friði milli Ísraela og Palest-
ínumanna. Með skömmu millibili hafa
George W. Bush Bandaríkjaforseti,
Colin Powell utanríkisráðherra og
Condoleezza Rice þjóðaröryggisráð-
gjafi heimsótt Mið-Austurlönd og átt
viðræður við deiluaðila.
Það hefur ávallt verið ljóst að friður
á þessum slóðum væri tálsýn ein án
aðkomu Bandaríkjanna. Sagan sýnir
hins vegar jafnframt að þó svo að
Bandaríkin beiti sér af fullu afli er
ekki tryggt að samkomulag náist. Þau
skref sem nú hafa verið tekin eru mik-
ilvæg og nauðsynleg ef unnt á að vera
að halda áfram. Þau eru hins vegar
einungis lítil skref á langri leið. Enn á
eftir að hefja viðræður og ná sam-
komulagi um erfiðustu deilumálin.
Þar má nefna framtíðarlandamæri
Ísraels og Palestínu, landnemabyggð-
ir gyðinga á svæðum Palestínumanna
og framtíð Jerúsalem. Jafnframt er
ljóst að ef Ísraelar telja að öryggi
þeirra sé ekki að fullu tryggt munu
þeir ekki fallast á neitt samkomulag.
Þróunin er í rétta átt. Leiðin er hins
vegar löng og verður eflaust torfarin.