Morgunblaðið - 02.07.2003, Page 26
MINNINGAR
26 MIÐVIKUDAGUR 2. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Sigurður SturlaTryggvason
fæddist á Grundar-
stíg 4 í Reykjavík 6.
júní 1930. Hann lést á
Elliheimilinu Grund
3. júní síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
hjónin Sigríður Sig-
urðardóttir, húsmóð-
ir og listmálari, f. 23.
júlí 1904, d. 22. maí
1971, og Tryggvi
Magnússon, teiknari
og hagyrðingur, f. 6.
júní 1900, d. í sept.
1960. Sturla stundaði
bókbandsnám í Iðnskólanum í
Reykjavík og í Bókfelli; lauk því
30. sept. 1952 og tók sveinspróf
sama ár. Jafnframt stundaði hann
nám í fiðluleik við
Tónlistarskólann í
Reykjavík hjá Birni
Ólafssyni, konsert-
meistara.
Sturla var lágfiðlu-
leikari í Sinfóníu-
hljómsveit Íslands
1963–1980, en hafði í
nokkur ár áður verið
lausráðinn við hljóm-
sveitina. Jafnframt
vann hann að bók-
bandi í Bókfelli, síðar
í Sveinabókbandinu
og loks í Prentsmiðj-
unni Odda á meðan
starfskraftar leyfðu. Útför Sturlu
var gerð frá Fossvogskapellu 12.
júní síðastliðinn. Jarðsett var í
Fossvogskirkjugarði.
Í konserthléi í Þjóðleikhúsinu var
ég kynntur fyrir Sturlu Tryggvasyni,
og það var ungt og upprennandi tón-
skáld sem það gerði, Leifur Þórarins-
son. Þetta var haustið 1950. Reyndar
hafði ég tekið eftir honum áður, á
kaffihúsinu Miðgarði við Óðinstorg,
oft nefnt Kommakaffi. Þar sat hann
stundum með Angantý Guðmunds-
syni bókbindara, syni Guðmundar
skólaskálds. Einhver sagði mér
hverra manna hann væri og að hann
legði stund á nám í bókbandi og fiðlu-
leik. Þetta var fallegur og sviphreinn
piltur, og þó var eins og mikil alvara
væri í svip hans. Ég man ekki eftir því
að hafa séð þá Angantý hlæja. Og þeir
sátu alltaf einir.
En Sturla sótti einnig Hressingar-
skálann í Austurstræti, og þar varð
ég fljótt málkunnugur honum eftir að
búið var að kynna okkur hátíðlega í
Þjóðleikhúsinu. Mér féll strax vel við
hann, og áhugamál okkar voru svipuð,
stjórnmálaskoðanir okkar þær sömu.
Kalda stríðið var farið að setja mark
sitt á okkur einsog flesta aðra.
Um þessar mundir klúkti steinbær
við sunnanvert Óðinstorg og gengið
inn frá Óðinsgötunni. Þar var Sturla
til húsa í skjóli Elínborgar föðursyst-
ur sinnar, og þangað bauð hann hann
mér heim í hlýlega vistarveru, sem
skreytt var myndum eftir Tryggva.
Elínborg Magnúsdóttir var sauma-
kona, en vann jafnframt í fataaf-
greiðslu Þjóðleikhússins. Sturla hafði
við orð, að þetta hefði hún komizt
næst leiklistinni, en hana hefði langað
til að verða leikkona þegar hún var
ung.
Þetta haust átti ég heima vestast á
Grenimel; hafði engan síma, og gestir
áttu það til að koma fyrirvaralaust.
Eitt kvöld í slagveðurs rigningu
hringir dyrabjallan, og þar er Sturla
kominn; hafði ekki heimsótt mig fyrr.
Hann hélt á fiðlukassanum og kvaðst
kominn til að spila á fiðluna, en ég léki
undir á orgelið mitt. Ég tók að sjálf-
sögðu vel í það, og mig minnir við höf-
um spilað uppúr Íslenzku söngvasafni
sem kallað var Fjárlögin, því það voru
myndir af búfé utan á kápunni. Ekki
endurtókum við slíka konserta, en
áttum síðar eftir að hlusta mikið á
göfuga tónlist af upptrekktum ferða-
grammófón.
Hæfileikar Sturlu voru bundnir við
músíkina eina. Kveðskap og myndlist
lét hann eiga sig, og voru þær list-
greinar þó nærtækar foreldrum hans.
En á tónlistarsviðinu naut hann sín.
Dr. Páll Ísólfsson viðhafði þau um-
mæli við móður hans, að hann hefði
svo fullkomna tónheyrn að fágætt
væri.
Að vissu leyti má segja að Sturla
hafi verið maður skapfastur. Þegar ég
kynntist honum virtist hann að vísu
nokkuð áhrifagjarn og bjóst ekki við
illu af neinum. Hann vildi öðrum vel
og var hjálpfús þeim sem bágt áttu,
eftir því sem efni hans leyfðu. En
skapfesta hans gat einnig komið fram
í þrjózku, sem stundum gat farið í
taugarnar á manni, en átti þó eftir að
bjarga lífi hans.
Ekki eru allir viðhlæjendur vinir.
Einn var sá, sem Sturla virtist hafa
ómælda ánægju af fyrst í stað, en átti
eftir að breytast í skæðasta óvin hans,
sem hann átti í baráttu við um ára-
tuga skeið. Það var Bakkus.
Barátta Sturlu við Bakkus virtist
lengi vel harla vonlaus, og sífellt seig
á ógæfuhlið. Við vinir hans studdum
hann ekki sem skyldi. Það verður að
segjast eins og er. En fimmtugur að
aldri hlaut hann að hlíta þeim skil-
málum sem honum voru settir: að
fara í áfengismeðferð eða missa vinn-
una ella. Hann valdi fyrri kostinn, og
nú kom í ljós að hann gat virkjað
þrjózkuna sér til góðs. Eftir miðjan
desember 1980 kom ekki víndropi
innfyrir hans varir, og nokkrum árum
síðar hætti hann líka að reykja. Þá lá
við, að mér þætti hann orðinn einum
um of heilagur.
En reglusemin og sigurinn á Bakk-
usi báru líka góðan árangur, og við
tóku beztu árin í lífi hans. Hann eign-
aðist íbúð, lærði á bíl og ferðaðist víðs-
vegar um landið. Jafnframt tók hann
upp sambúð með fornvini sínum, Ás-
geiri Beinteinssyni píanóleikara, og
stóð sú sambúð unz Ásgeir lézt, langt
fyrir aldur fram, vorið 1992.
Í utanlandsferðir fór Sturla nokkr-
um sinnum, fyrst á friðar- og æsku-
lýðsmót í Moskvu sumarið 1957 og
sigldi þaðan heim frá Murmansk. Þá
dvaldist hann um nokkurra vikna
skeið í Kaupmannahöfn síðsumars
1961. Til New York fór hann sumarið
1992 og til Lundúna ári síðar. Aldrei
kom honum þó til hugar að setjast að
erlendis. Hann unni Íslandi og öllu
sem íslenzkt var; var þjóðernissinni í
orðsins beztu merkingu.
Mörg voru þau kvöldin sem við
Sturla vörðum í það að hlusta á tón-
list, og stundum var þá kíkt í glas,
einkum ef Ásgeir var með. En þau
voru líka mörg kvöldin sem við létum
tónlistina eiga sig að mestu, en lásum
ljóð hvor fyrir annan. Þá var Ásgeir
yfirleitt hvergi nærri, því hann hafði
lítinn áhuga á ljóðum. Smekkur
Sturlu á kveðskap var nokkuð gam-
aldags, eftirlætisskáld hans flest frá
nítjándu öldinni. Auk Jónasar voru
það einkum Bólu-Hjálmar og Grímur
Thomsen. Lengi verður mér minnis-
stæð nýjársnóttin 1954. Ég heimsótti
Sturlu í herbergi hans við Drápuhlíð,
og fyrr en varði var ég farinn að lesa
Búa rímur Andríðssonar eftir Grím.
Það varð langur lestur og svo áhrifa-
mikill kveðskapurinn, að ég varð hvað
eftir annað að gefa staðar við lestur-
inn, því ég vatnaði músum og mátti
ekki mæla. Einhvernveginn tókst
mér þó að ljúka þessu af. Og orðin
hans Gríms „hurfu út í himinblá-
mann“ eins og Gröndal orðaði það í
Heljarslóðarorrustu.
Af skáldum tuttugustu aldar fannst
mér hann hafa einkum mætur á þeim
frændum sínum Stefáni frá Hvítadal
og Steini Steinarr, og af yngri skáld-
um frænku sinni Nínu Björk Árna-
dóttur. En ekki má gleyma því, að
hann mat Tómas Guðmundsson einn-
ig mikils, ekki aðeins sem skáld, held-
ur líka sem mann. Hann hafði kynnst
Tómasi barn að aldri og dvalizt um
skeið á heimili hans um það leyti sem
foreldrar hans voru að slíta samvistir.
Þá var það einn dag, að skáldið strauk
piltungnum um ljósan kollinn og sagði
blíðlega: „Þú ert fallegur drengur.“
Það voru ekki margir sem töluðu svo
hlýtt til hans um þær mundir, og
þessum orðum skáldsins gleymdi
Sturla aldrei.
Geta má þess, að árið 1993 kostaði
Sturla útgáfu á svonefndum „Ésúrím-
um“, sem faðir hans orti í bríaríi og á
kenderíum einhverntíma á kreppuár-
unum og lauk aldrei við. Rímur þess-
ar voru útgefnar í 60 eintökum til
gjafa, og Sturla gaf mér nr. 22.
Svo var það sem ósköpin dundu yf-
ir, haustið 1997.
Sturla var á ferð einn í bíl sínum, á
leið upp í Mosfellsbæ til að heimsækja
Þórdísi systur sína. Þetta var í ljósa-
skiptunum, færðin góð, en líklega
hálkublettir á veginum. Og er nú ekki
að orðlengja það, að bíllinn fór í hálf-
hring og Sturla missti stjórn á hon-
um. Ekki vildi betur til en svo, að ann-
ar bíll kom á eftir á mikilli ferð og
hratt bíl Sturlu fram af vegbrúninni
þar sem hann lá skorðaður. Það þurfti
liðsmenn með klippur til að ná Sturlu
meðvitundarlausum úr flakinu.
Næsta árið dvaldist hann á Reykja-
lundi og svo um skeið á endurhæfing-
ardeild, en komst aldrei til fullrar
heilsu aftur. Honum var ekki óhætt
að aka bíl, og það sem verra var: hann
gat ekki búið einn lengur og séð um
sig sjálfur. Hann var stöðugt að falla í
yfirlið, fyrirvaralaust, og gat þá enga
björg sér veitt. Honum var þá komið
fyrir í kjallaraherbergi á Minni-
Grund þar sem hann naut góðrar að-
hlynningar. Langtímaminnið hafði
hann aftur fengið, en skammtíma-
minnið var mjög stopult. En nú var
það lífsseiglan og kannski líka þrjózk-
an sem kom honum enn til hjálpar.
Hann tók nú að æfa sig af kappi á lág-
fiðluna, tók þátt í Sinfóníuhljómsveit
áhugamanna, sem æfði í kjallara Nes-
kirkju undir stjórn Ingvars Jónasson-
ar og hélt konserta öðru hverju. Þetta
veitti Sturlu ómælda ánægju, og hann
ól þá von í brjósti að geta komizt til
fullrar heilsu aftur. Svo átti þó ekki
eftir að fara. Við eitt yfirliðið lenti
hann illa á einhverri hvassri brún og
rifbrotnaði. Hann var fluttur á
sjúkradeild gömlu Grundar og átti
ekki afturkvæmt þaðan.
Eftir að þangað kom virtist hann
missa áhuga á flestu og minni hans
fór hrakandi. Þegar lausnin kom var
hún mikil náðargjöf. Stundaglas hans
var runnið út.
Á sólbjörtum morgni fimmtudag-
inn 12. júní var útför hans gerð frá
Fossvogskapellu að viðstöddu fjöl-
menni. Hópur strokhljóðfæraleikara
lék fagurt verk, kór söng og leikið var
á orgel. Séra Jón Bjarman flutti lík-
ræðuna. Sá sem þetta ritar og hefur
heyrt margar líkræður um dagana
minnist þess ekki að hafa heyrt
áhrifameiri ræðu. Séra Jón byggði
hana á leitinni að hinum eina sanna
tóni, þeim tóni sem kemur frá hjart-
anu og nær að enduróma í öðrum
mannlegum hjörtum.
Það var fagurt veður og bjart, og
kyrrlát var stundin við gröfina.
Hinztu orðin sem presturinn mælti
yfir kistunni voru tilvitnun í 17. Pass-
íusálm Hallgríms Péturssonar, um
leirpottarans akur:
Hér þegar verður hold
hulið í jarðar mold,
sálin hrygðarlaust hvílir,
henni guðs miskunn skýlir.
Ókvíðinn er ég nú,
af því ég hef þá trú:
miskunn guðs sálu mína
mun taka’ í vöktun sína.
Hverninn sem holdið fer
hér þegar lífið þver,
Jesú, í umsjón þinni
óhætt er sálu minni.
Ég lofa, lausnarinn, þig
sem leystir úr útlegð mig.
Hvíld næ ég náðarspakri
nú í miskunnar akri.
Þú gafst mér akurinn þinn,
þér gef ég aftur minn.
Ást þína á ég ríka,
eigðu mitt hjartað líka.
Hveitikorn þekktu þitt,
þá upprís holdið mitt,
í bindini barna þinna
blessun láttu mig finna.
Við vorum fá, sem fylgdum kist-
unni alla leið að gröfinni. En þegar
presturinn hafði flutt síðustu sálma-
versin gengum við hvert af öðru að
leiðinu og gerðum krossmark. Það
var hinzta kveðjan.
Elías Mar.
STURLA
TRYGGVASON
K
arlmennirnir
streyma inn; ýmist
eru þeir einir eða í
litlum hópum. Ald-
ur þeirra er mis-
munandi; flestir þeirra þó lík-
lega í kringum fimmtugt. Sumir
ganga ákveðnir að barborðinu,
kaupa dýra drykki, jafnvel
kampavín. Vita greinilega hvað
þeir vilja. Aðrir eru óákveðnari,
líta svolítið skömmustulega í
kringum sig, setjast niður og
bíða þess sem verða vill.
Fyrirgefiði, ég gleymdi að
segja hvar ég er. Ég er semsé
stödd á nektardansstað í
Reykjavík; súlustað...eða hvern-
ig á ég annars að orða þetta? Jú,
stað þar sem karlar (og að þessu
sinni ég) horfa á konur sveifla
sér berbrjósta á vel pússuðum
súlum. Afskaplega sérkennileg
sjón svo ekki
sé fastara að
orði kveðið.
Ég ætla þó að
gera eina til-
raun til að
lýsa henni:
Konurnar hoppa semsé upp og
grípa um súluna með annarri
hendinni og láta sig svo síga
hægt og rólega niður; þær
reyndustu fetta sig eitthvað og
bretta á leiðinni. Og þessa at-
höfn endurtaka þær aftur og aft-
ur. Og aftur.
Mér skilst að þessi iðja hafi
einhvern tíma verið kennd við
listdans. En það undrar mig
ekki, verð ég að viðurkenna, að
það starfsheiti skyldi hafa verið
lagt niður í þessum bransa. All-
tént finnst mér súluklifrið eða
súlusigið eiga lítið sameiginlegt
með dansi, hvað þá listdansi,
þótt það sé vissulega ákveðið af-
rek – og kannski list – að hanga
svona á súlunum. Ég tek þó
fram að ég reyndi af öllum
mætti að koma með „opnum
huga“ inn á þennan stað.
Áður en lengra er haldið má
ég líka til með að taka fram að
ég er hérna eingöngu fyrir for-
vitni sakir. Og til að sýna sann-
girni geri ég mér fulla grein fyr-
ir því að margir karlmenn eru
hérna eflaust á nákvæmlega
sömu forsendum. Mig hefur
m.ö.o. lengi langað til að vita
hvað fram fer á stöðum sem
þessum. (Sömu sögu má örugg-
lega segja um margan karl-
manninn.) Mig langar semsé að
vita hvað það er sem karlmenn
sækjast eftir á svona stöðum,
þ.e. (til að halda sanngirninni)
þeir hinir sem eru hérna af öðr-
um ástæðum en forvitninni einni
saman.
Jú, ég veit, ég er ekki karl-
maður, og þar með á ég erfiðara
með að setja mig inn í reynslu-
heim karla á súlustöðum, en ég
get að minnsta kosti gert heið-
arlega tilraun til að skilja þetta
sem allra best með því að sjá,
heyra og skynja.
En svo ég haldi áfram þar
sem frá var horfið þá er ég
stödd hjá súlunum, þar sem við-
komandi meyjar sýna hæfni
sína. Allt í kring fylgjast karl-
menn með; athygli þeirra er öll
á sviðinu og því sem þar fer
fram. Nokkrir karlmenn láta lít-
ið fyrir sér fara, sitja lúpulegir í
sófunum í kring, en aðrir eru yf-
irlætisfullir, standa gleiðir og
leyna ekki áhuga sínum. Senni-
lega alvanir menn.
Enginn mælir þó orð af vörum
eða þar til ofurölvaður gestur,
rekur upp óhljóð, stekkur upp
að súludömunni og reynir að
troða krumpuðum fimmhundruð
króna seðli ofan í nærbuxurnar
hennar. (Kannski aleigan hans –
hver veit? Og kannski það eina
sem stúlkan fær út úr kvöldinu
– hver veit?) Nokkrir aðrir mis-
drukknir gestir fara að fordæmi
hins ofurglaða. Dyravörður
dregur einn þeirra niður af svið-
inu eftir að hann hafði reynt að
taka utan um dömuna – án leyfis
– að því er mér skilst.
Eftir drykklanga stund hættir
sýningarstúlkan súlutilburð-
unum og athygli mín beinist að
barnum þar sem stakir karl-
menn standa og horfa leitandi í
kringum sig. Súlumeyja gengur
upp að einum þeirra og þegar
hann er búinn að panta drykk-
inn tekur hún utan um hann og
þau setjast við næsta borð.
Karlinn hellir í glösin og þau
ræðast við. Hann virðist í góðum
málum, í bili a.m.k., enda búinn
að greiða fyrir athyglina næstu
mínúturnar. Sömu sögu er varla
hægt að segja af ungum karli
við enda barborðsins; vísakort-
inu var nefnilega hafnað og þar
með draumi hans um aðkeypta
aðdáun kvenna þetta kvöldið.
Hann fær líka þar með „bara“
að horfa en ekki snerta.
Ungi karlinn lítur vonlausum
augum á fyrrnefnda parið, sem
nú stendur upp og gengur upp á
þriðju hæð…Bíðið við var ekki
búið að banna einkadans í
Reykjavík? Nokkru seinna kem-
ur karlinn einn niður. Mér berst
til eyrna að hann hafi eytt (eða
varið – eftir því hvernig á það er
litið) einhverjum þúsundköllum
síðustu mínúturnar. Ennfremur
frétti ég að honum hafi staðið
kynlíf til boða gegn ákveðnu
gjaldi. Þá sögu fékk ég þó ekki
staðfesta.
En hvað um það; mér er farið
að leiðast, enda umhverfið hálf-
dapurlegt. Gestir eru orðnir
drukknari og eftir því sem líður
á kvöldið verður ruddaskapurinn
meiri. Einhver rífur harkalega í
eina súlukonuna og vinirnir
hlæja. Ekki er að sjá að stúlk-
unni sé hlátur í huga.
Mér verður ósjálfrátt hugsað
til frásagnar Ingvars Arnar Sig-
hvatssonar, af þroskasögu sinni
sem klámneytanda, sem birtist í
nýjasta hefti 19. júní – blaðs
Kvenréttindafélags Íslands en
þar segir hann um reynslu sína
af súlustöðum: „Þær stúlkur,
sem gáfu sig á tal við mig,
reyndu jú að vera glaðar og
skemmtilegar, en bak við grím-
una [...] blasti við tómleiki og
ógleði. Þarna var enginn glaður,
nema stöku gestur sem naut
tímabundinna vinsælda sinna, á
meðan buddan entist.“
Ég sé heldur ekki neina gleði
á súlustaðnum. Heldur ekki
neina fegurð, mannlega virðingu
eða reisn. Ég sé bara brostnar
vonir og kvenlíkama í afkáraleg-
um aðstæðum; leikföng í augum
þeirra sem á horfa. Ég sé einn
anga kynlífsiðnaðarins, sem því
miður þrífst í Reykjavík.
Hvar er
fegurðin?
„Alltént finnst mér súluklifrið
eða súlusigið eiga lítið
sameiginlegt með dansi…“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is