Morgunblaðið - 05.07.2003, Blaðsíða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JÚLÍ 2003 11
L
ENNART Meri, fyrrverandi for-
seti Eistlands, segir að Eist-
lendingar geti verið stoltir af
sögu sinni og þeim árangri sem
þeir hafi náð á sl. þrettán árum
eða frá því þeir lýstu yfir sjálfstæði árið
1991 og losuðu sig undan oki Sovétríkjanna.
Hann leggur þó áherslu á að enn sé nokkuð
í land að Eistland standi jafnfætis löndum á
borð við Finnland, Svíþjóð og Danmörku í
efnahagslegu tilliti. „En ef þú berð saman
Eistland fyrir þrettán árum og Eistland í
dag þá sérðu að um tvö ólík lönd er að
ræða,“ útskýrir hann. „Við höfum byggt upp
meira í Eistlandi á sl. tíu árum en við höfum
byggt upp nokkru sinni áður í sögu lands-
ins.“ Meri tekur nokkur dæmi um stöðu
landsins í dag, m.a. bendir hann á að í Eist-
landi séu hlutfallslega jafnmargir bílar og í
Frakklandi. „Skólar okkar eru tölvutengdir
Netinu, sem þýðir að Eistlendingar vita
ekki lengur hvað landamæri eru í raun og
veru. Þá þýðum við ógrynni erlendra bóka
yfir á eistneska tungu og lifum í samfélagi
með öðrum Evrópuþjóðum.“
Meri segir að þegar Eistland hafi öðlast
sjálfstæði sitt hafi þjóðin gert sér grein fyr-
ir því að hún þyrfti að vinna hratt. „Við
skildum að Eistland hafði misst af mörgum
tækifærum á meðan á fimmtíu ára valda-
tíma Sovétríkjanna stóð.“ Meri segir að áð-
ur en Eistland var innlimað í Sovétríkin,
með samningi Stalíns og Hitlers árið 1939,
hafi t.d. lífsgæðin verið svipuð í Eistlandi og
í nágrannaríkinu Finnlandi. En eftir að
sjálfstæði Eistlands hafði verið lýst yfir
1991 hafi verið ljóst að það var langt á eftir
öðrum löndum Evrópu í þessum efnum. „Við
vorum fátækt land,“ segir hann.
Meri varð utanríkisráðherra í Eistlandi
eftir fyrstu frjálsu kosningarnar þar í landi,
árið 1991 en ári síðar var hann kjörinn for-
seti landsins. Meri segir að fyrstu árin eftir
sjálfstæðið hafi ekki verið auðveldur tími.
„Við byrjuðum á því erfiða verkefni að
einkavæða allan okkar atvinnuveg, sömu-
leiðis landbúnaðinn. Þá var þeim eignum,
þeim húsum, sem Sovétmenn höfðu tekið
skilað aftur til fyrri eigenda. Þetta var ekki
auðvelt en þetta var fljótlegasta leiðin til að
ná opnu markaðshagkerfi.“ Meri segir að
fyrir vikið hafi Eistlandi verið fyrstu
Eystrasaltslandanna boðin innganga í Evr-
ópusambandið (ESB). Síðar var öllum ríkj-
unum þremur boðin aðild að NATO.
Meri lagði einmitt mikla áherslu á það í
forsetatíð sinni að styrkja tengsl Eistlands
við ESB og NATO. Þegar blaðamaður spyr
Meri út í þetta segir hann: „Auðvitað lagði
ég mikla áherslu á þetta. Með því að vera
aðili að þessum tvennum samtökum er
framtíð Eistlands ekki einasta tryggð held-
ur einnig framtíð nágrannaríkja okkar, þar
á meðal Rússa.“ Hann segir m.a. að með að-
ild Eistlands að þessum samtökum sé Rúss-
land þar af leiðandi með landamæri að ESB
og NATO.
Fimm ár í Síberíu
Meri hefur lengst af búið í höfuðborg
Eistlands, Tallinn. Þegar hann var ungur
drengur, þ.e. fyrir seinni heimsstyrjöldina,
bjó hann þó einnig í Frakklandi og Þýska-
landi, þar sem faðir hans, Georg Meri, var
eistneskur ríkiserindreki. „Í seinni heims-
styrjöldinni vorum við fjölskyldan hins veg-
ar, eins og svo margar aðrar fjölskyldur,
send í fangabúðir í Síberíu. Þá var ég tólf
ára.“ Meri greinir frá því að hann hafi verið
sendur í búðir með móður sinni, Alice, og
bróður sínum en faðir hans hafi verið fluttur
á allt annan stað. Lengi vel vissu þau því
ekki um afdrif Georgs Meri; hvar hann væri
eða hvort hann væri á lífi. Faðir hans og
þau öll komust þó lífs af úr útlegðinni og
fluttu aftur til Tallinn eftir fimm ára veru í
Síberíu „En við vorum heppin,“ útskýrir
Meri, „því flestir þeirra sem fluttir voru til
Síberíu dóu þar úr hungri og erfiðisvinnu.“
Meri segir að hann hafi unnið í skógunum
í Síberíu og segir að þessi tími hafi verið
einn besti skóli sem hann hafi sótt. „Þarna
var ég í nánum samskiptum við íbúa Rúss-
lands,“ útskýrir hann og heldur áfram. „Þú
skalt aldrei setja samasemmerki á milli
rússnesks almennings og kommúnismans.
Almenningur þjáðist á margan hátt, m.a.
vegna þess að hann hafði tapað sínum eign-
um; bændurnir höfðu tapað húsum sínum og
unnu á samyrkjubúum.“
Meri segir einnig að vegna dvalarinnar í
Síberíu hafi hann skilið nauðsyn þess að
menn lifi í sátt og samlyndi við erfiða nátt-
úru. „Ég veit t.d. hvað það þýðir að búa við
fimmtíu stiga frost,“ segir hann. „Ég veit
einnig hvað hungur þýðir; hvað það þýðir að
hafa ekkert að bíta og brenna. Og ég veit
líka hvað það er erfitt fyrir börn að fá ekki
sinn sykur,“ bætir hann við og brosir.
Reynsla Meri af dvölinni í Síberíu átti eft-
ir að hafa áhrif á störf hans síðar meir. Eft-
ir að hann hafði lokið háskólanámi í sagn-
fræði hóf hann störf hjá leikhúsinu í Tallinn.
Þar vann hann m.a. við að kynna sér leik-
húsverk og koma þeim á framfæri við leik-
stjóra. Þegar Meri starfaði við leikhúsið
byrjaði hann að skrifa m.a. um þjóðsögur og
hefðir og var því efni t.d. útvarpað í Eist-
landi og í Finnlandi. Meri hélt áfram á þess-
ari braut og skrifaði m.a. bækur um smá-
þjóðir austur í Síberíu sem höfðu varðveitt
sína eigin menningu, tungumál og hefðir.
Hann einblíndi ekki síst á tungumál þessara
þjóða og fann þjóðir sem töluðu tungumál
sem var af sama meiði og eistneska og
finnska. „Það var líka eitthvað í mér sem
fannst áhugavert að vita hvernig lítil sam-
félög í Síberíu gætu haldið í sitt tungumál
og menningu þrátt fyrir að vera hluti af
Sovétríkjunum þar sem höfuðmálið var
rússneska.“
Meri fór fyrir mörgum rannsóknarhópum
sem könnuðu þessi svæði í Síberíu; afrakst-
ur þeirrar vinnu voru ekki bara heimildar-
bækur heldur einnig heimildarmyndir. Ein
þessara heimildarmynda hlaut alþjóðleg
heimildarmyndaverðlaun, á hátíð, sem hald-
in var í New York í kringum 1980.
Meri segir að í myndunum hafi hann
reynt að sýna fólk eins og það var; hvernig
það tókst á við hversdagslífið og hvaða
væntingar það hefði til framtíðarinnar. „Ég
reyndi að lýsa hugsunarhætti fólksins,
söngvum þess og trú.“
Meri segir að smám saman hafi leiðtogar
hans í Eistlandi fengið meiri áhuga á örlög-
um þessara þjóða í Síberíu sem héldu í sitt
tungumál og menningu þrátt fyrir að vera
undir ofurvald Sovétríkjanna settar. Þessar
þjóðir höfðu þannig ákveðna skírskotun til
aðstæðna Eistlendinga. „Af þeim sökum
höfðu bækur mínar og myndir ákveðna póli-
tíska þýðingu fyrir eistneska lesendur og
áhorfendur.“
Islandia Väljak
Meri segir að hann hafi hafið formleg af-
skipti af stjórnmálum í kringum 1987 þegar
menn fóru að átta sig á því að Sovétríkin
gætu ekki leyst þau efnahagslegu vandamál
sem við var að glíma í Sovétríkjunum og
leppríkjum þess á þessum árum. Hið sov-
éska efnahagskerfi var m.ö.o., að sögn Meri,
að ganga sér til húðar. Allt kapp hafi verið
lagt á að sýna og styrkja hernaðarmátt Sov-
étríkjanna en það hafi komið niður á lífs-
gæðum almennings. Meri segir að á þessum
sama tíma hafi hann ákveðið að taka þátt í
stjórnmálum með það að markmiði að end-
urreisa sjálfstæði Eistlands. Hann tók m.a.
þátt í því verkefni að styðja unga Eistlend-
inga til náms í öðrum löndum en þeir höfðu
um leið þá skyldu að kynna og halda á loft
hagsmunum Eistlands á erlendum vettvangi
og minna á að Eistlendingar vildu sjálfstæði
sitt aftur.
Til að gera langa sögu stutta lýstu
Eystrasaltsríkin yfir fullu sjálfstæði sínu í
lok sumars árið 1991 og varð Ísland fyrsta
ríki heims til að koma á ný stjórnmála-
sambandi við ríkin þrjú. Meri rifjar það upp
þegar hann og starfsbræður hans í Lett-
landi og Litháen auk Jóns Baldvins Hanni-
balssonar, þáverandi utanríkisráðherra, rit-
uðu undir samningana um
stjórnmálasambandið í Höfða að morgni 26.
ágúst 1991. Meri segir að Eistlendingar hafi
ekki gleymt þessu göfuglyndi ríkisstjórnar
Íslands og almennings og bendir á í því
skyni að torg í miðborg Tallinn beri heitið
Íslandstorgið eða: Islandia Väljak.
Meri kom hingað til lands í vikunni til að
vera viðstaddur opnunarhátíð Rannsóknar-
seturs um smáríki við Háskóla Íslands.
Meri var einn þeirra sem fluttu ávarp við
opnunina. Hann sagði þar að við ættum að
gera meira fyrir lítil samfélög sem enn
hefðu ekki öðlast sitt eigið ríki. Þegar blaða-
maður innti hann eftir því hvað hægt væri
að gera lagði Meri m.a. áherslu á mikilvægi
þess að við þekktum menningu lítilla landa.
„Við eigum að vita að það eru til mismun-
andi leiðir til að lifa lífinu; allar hefðir og öll
tungumál hafa sinn eigin rétt til að þróast.
Jafnvel lýðræðið getur verið mismunandi.
Við eigum til dæmis ekki að trúa því að hið
evrópska eða hið ameríska lýðræði sé hið
eina form lýðræðis sem hentar öllum ríkj-
um.“
Að lokum innir blaðamaður Meri eftir því
hvort hann sé hættur afskiptum af stjórn-
málum. „Ég lauk síðara kjörtímabili mínu
sem forseti Eistlands í lok ársins 2001,“
segir hann, „svo nú gef ég mér meiri tíma
til að lesa fleiri bækur og búa mig undir að
skrifa bók um gamlar hefðir í lífi nútíma-
manna.“ Meri minnir okkur á að þótt við lif-
um í nútíðinni þá komi þekking okkar frá
fortíðinni. „Það getur verið jákvæð þekking
og það getur verið neikvæð þekking. Og við
verðum alltaf að vera tilbúin til að taka rétt-
ar ákvarðanir.“
Lennart Meri, fyrrverandi forseti Eistlands, sótti smáríkjaráðstefnu á Íslandi
Lennart Meri, fyrrverandi forseti Eistlands,
segir Eistlendinga ekki hafa gleymt því að Ísland
var fyrsta ríkið sem viðurkenndi sjálfstæði Eystra-
saltsríkjanna árið 1991. Arna Schram ræddi við
Meri en hann kom hingað til lands til að vera við-
staddur opnunarhátíð Rannsóknarseturs um
smáríki við Háskóla Íslands.
Allar hefðir og
tungumál hafa
rétt til að þróast
arna@mbl.is
Morgunblaðið/Sverrir
Lennart Meri, fyrrverandi forseti Eistlands.
HÆSTIRÉTTUR hefur hnekkt
ákvörðun Héraðsdóms í Reykjavík
vegna gæsluvarðhalds yfir Banda-
ríkjamanni sem er í haldi vegna hníf-
stungumáls í Hafnarstræti í Reykja-
vík og framlengdi varðhaldið um
tvær vikur. Ríkissaksóknari hefur
sent utanríkismálaráðuneytinu bréf
þar sem varnarliðinu er synjað um
lögsögu í málinu eftir að embættið
fór fyrir málavexti og fordæmi í slík-
um málum.
Lögreglan í Reykjavík vildi upp-
haflega fá tveggja vikna gæsluvarð-
hald yfir manninum en Héraðsdóm-
ur úrskurðaði hann í einnar viku
varðhald sem þá hefði runnið út í
dag. Hæstiréttur tók hins vegar mið
af kröfum lögreglunnar og úrskurð-
aði manninn í gæsluvarðhald til 9.
júlí.
Sem kunnugt er óskaði varnarliðið
á Keflavíkurvelli eftir lögsögu yfir
manninum þannig að réttarhöldin
færu fram fyrir bandarískum her-
dómstóli. Ríkissaksóknari féllst ekki
á það.
Að sögn Sturlu Sigurjónssonar,
skrifstofustjóra varnarmálaskrif-
stofu, er utanríkisráðuneytið skýrt í
sinni afstöðu að varnarsamningurinn
segi til um að fallast eigi á kröfur
varnarliðsins. „Það er á verksviði
utanríkisráðuneytisins að túlka og
framkvæma varnarsamninginn en
ekki á verksviði ríkissaksóknara,
ekki frekar en með aðra milliríkja-
samninga,“ segir Sturla.
Ríkissaksóknari af-
salar ekki lögsögu
Hæstiréttur fjallar um hnífsstungumálið
FÉLAGSDÓMUR hefur sýknað
Hrafnistu af kröfu Félags íslenskra
hjúkrunarfræðinga, FÍH. Krafan
var á þá leið að stofnunin viður-
kenndi ákvæði um nýtt framgangs-
kerfi í aðlögunarsamningi FÍH við
Hrafnistu á þann hátt að hjúkrunar-
deildarstjórar ættu rétt á launa-
hækkun samkvæmt kerfinu frá 1.
febrúar 1999 í stað þess að kerfið
hafi tekið gildi 1. september sama ár.
Frá þessu er greint í vefriti BHM,
Bandalags háskólamanna. Þar lýsa
Helga Birna Ingimundardóttir, hag-
fræðingur FÍH, og Gísli Tryggva-
son, framkvæmdastjóri BHM og lög-
maður bæði yfir vonbrigðum með
niðurstöðuna. Gísli segir að dómur-
inn virði að vettugi sjálfstæðan
samningsrétt Hrafnistu og FÍH
gagnvart Hrafnistu.
Félags-
dómur sýknar
Hrafnistu
ÖKUMENN sem draga fellihýsi
aftan í bifreiðum sínum og sjá ekki
aftur fyrir fellihýsið með speglum
mega búast við því að verða stöðv-
aðir og sektaðir fyrir það alveg eins
og önnur umferðarlagbrot, segir
Jón F. Bjartmarz, yfirlögreglu-
þjónn.
„Þetta er eitt af þeim áherslu-
atriðum sem lögreglustjórarnir
eru með,“ segir Jón. „Umferðar-
deildin okkar er að vinna úti á þjóð-
vegunum í samvinnu við þá og þar
er þetta eitt af því sem menn eru að
taka á. Haft er eftirlit með hraða,
beltanotkun, framúrakstri, ölvun-
arakstri og einnig með búnaði
tengdum tjaldvögnum og fellihýs-
um.“
Samkvæmt 9. greinar reglu-
gerðar um gerð og búnað þá þarf
ökumaður bifreiðar sem dregur til
dæmis fellihýsi að sjá vel meðfram
báðum hliðum þess. Ekki er nóg að
sjá yfir fellihýsið í baksýnisspegli.
Heimilt er að sekta þá sem aka
með fellihýsi án þess að sjá vel aft-
ur fyrir bílinn um 5.000 kr. sam-
kvæmt upplýsingum frá Lögregl-
unni í Reykjavík.
Samtals eru skráð 8.121 fellihýsi
og tjaldvagnar hér á landi sam-
kvæmt tölum Umferðarstofu frá
27. júní sl. Það lætur nærri að í um-
ferð sé eitt fellihýsi eða tjaldvagn á
hverja 18 bíla. Á tímabilinu janúar
til maí í ár voru nýskráðir 89 vagn-
ar, en voru 111 á sama tíma í fyrra.
Fellihýsi án viðbótarspegla
Ökumenn mega búast
við 5.000 króna sekt