Morgunblaðið - 05.07.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JÚLÍ 2003 29
m varnar-
miður ekki
meira hef-
u ljós sú
ðið burt.
er hins
kingar-
triðum lýst
en yfirlýs-
æmis hafa
rsætisráð-
ök þörf á
muni sína í
g ber að
efnubreyt-
innar að
su van-
byggir á í
þeir sem
hver gæti
skilgrein-
um
ð mála hef-
nars vegar
ægilega
vegar að
ar opinber-
uðvitað sú,
viðræðum
ákveðinn
ð öryggis-
og varnarhagsmunum. Málum er oft svo háttað, að það
getur hleypt viðræðunum í uppnám ef einstök atriði í
samskiptum ríkisstjórna, t.d. þegar einhver tiltekin
skilaboð ganga á milli, verða að bitbeini í stjórnmála-
umræðum frá degi til dags. Fram hefur komið, að utan-
ríkismálanefnd hefur tvívegis verið kölluð saman á síð-
ustu vikum til að gera grein fyrir stöðu mála og afstöðu
ríkisstjórnarinnar og verður ekki annað séð en að með
því hafi ríkisstjórnin fyllilega uppfyllt skyldur sínar um
samráð á þeim vettvangi.
Hitt gagnrýnisatriðið, þ.e. að ekki hafi verið greint
opinberlega frá nýrri stöðu í þessum viðræðum fyrir al-
þingiskosningarnar í vor, á sér líka eðlilega skýringu.
Ríkisstjórnin mat það svo, að á þeim tímapunkti væru
málin á afar viðkvæmu stigi, ýmislegt þyrfti að skýra
nánar varðandi afstöðu Bandaríkjastjórnar áður en for-
sendur væru til að fara með málin í opinbera umræðu
og það gæti spillt fyrir samningshagsmunum Íslendinga
að efna til pólitískra umræðna um málin í hita kosninga-
baráttunnar. Staðan til að ræða málin með opinskáum
hætti er allt önnur í dag, tveimur mánuðum eftir kosn-
ingar. Á þeim tíma hefur Bandaríkjaforseti sent for-
sætisráðherra Íslands formlegt
erindi um málið og forsætisráð-
herra svarað. Viðræðunefndir
ríkjanna hafa sest að samninga-
borði og málin eru því komin í allt
annan og formlegri farveg heldur
en áður. Eðli málsins samkvæmt
hafa stjórnvöld ekki getað greint
opinberlega frá öllum þáttum
þessara viðræðna, en nú eru hins
vegar komnar miklu betri for-
sendur fyrir opinberum umræðum heldur en voru fyrir
hendi í byrjun maí og engin leið er að halda því fram að
einhverjir hagsmunir hafa farið forgörðum vegna þess
að trúnaður hafi ríkt í þennan tíma um nýja stöðu mála.
Málflutningur stjórnarandstöðunnar um að ríkis-
stjórnarflokkarnir hafi verið að gæta pólitískra hags-
muna sinna með því að leyna upplýsingum fram yfir
kosningar er ekki trúverðugur, enda bendir allt til þess
að það hefði styrkt stjórnarflokkana á síðustu dögum
kosningabaráttu að fá fram umræður um þetta mál.
Ekkert bendir til annars en að mikill meirihluti
landsmanna styðji áframhaldandi varnarsamstarf við
Bandaríkin og full ástæða er til að ætla að mun fleiri
hefðu treyst stjórnarflokkunum til að leysa farsællega
úr viðkvæmum málum í þeim samskiptum heldur en t.d.
vinstristjórn með aðild Samfylkingar, Vinstri grænna
og einhvers þriðja flokks, en eins og menn muna bentu
skoðanakannanir til þess skömmu fyrir kosningar að
raunhæf hætta væri á slíku stjórnarsamstarfi.
rnarmálum
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavíkurkjördæmi suður.
’ Málflutningur stjórnarandstöðunnar um aðríkisstjórnarflokkarnir hafi verið að gæta póli-
tískra hagsmuna sinna með því að leyna upplýs-
ingum fram yfir kosningar er ekki trúverðugur,
enda bendir allt til þess að það hefði styrkt
stjórnarflokkana á síðustu dögum kosningabar-
áttu að fá fram umræður um þetta mál. ‘
rá hagsmunum lyfjaframleiðenda í
n í Morgunblaðinu sl. þriðjudag, þar
orið lof á nýjungagirni Íslendinga í
um og því mótmælt harðlega að
n lyfjanotkun landsmanna sé nei-
óun. Af sýnilegri hógværð gaf dós-
rein undirritaðs um þessi mál þá
að hún hefði verið „harðorð“, en um
r ónákvæm og grunnhyggin“ og
vitnisburður væntanlega einnig um
sem voga sér að efast um réttmæti
yfjaframleiðendur maki krókinn á
um og skattgreiðendum í sífellt
æli. Þarf auðvitað ekki að koma á
lyfjafyrirtækin sjái ofsjónum yfir
mræðu, þar sem þau vilja auðvitað
st að lyfjakostnaður aukist út í það
ga, en hitt er sorglegra að fræði-
Háskóla Íslands skuli taka undir í
um.
klega vekur óneitanlega nokkrar
hversu frjálslega dósent við svo
a stofnun virðist fara með opinberar
rðist sem svo að reglugerðir um
þátttöku almannatrygginga hafi
ist nægilega til skila upp í Háskóla,
ums staðar er farið hreinlega rangt
annars staðar ekki af nægilegri ná-
Dósentinn segir þannig að B-merkt lyf
hafi hækkað úr 16 í 65% fyrir almenna neyt-
endur en úr 8 í 50% fyrir lífeyrisþega. Fyrir
E-merkt lyf hafi hækkunin á sama tíma verið
úr 30 í 80% fyrir almenna neytendur og úr
12,5% í 50% fyrir lífeyrisþega. Þarna virðast
prósentur teknar út úr samhengi við gólf og
þök og útkoman verður eftir því. Til skýr-
ingar skal tekið fram að samkvæmt reglu-
gerð er greiðsluþátttöku almannatrygginga í
kostnaði vegna E- og B-merktra lyfja háttað
þannig að sjúklingur greiðir ákveðna upp-
hæð í verði lyfs (gólf) og síðan tiltekna pró-
sentu í verði þess upp að tiltekinni upphæð
(þak). Tryggingastofnun ríkisins greiðir það
sem á vantar á fullt smásöluverð eða viðmið-
unarverð.
Þessar upplýsingar eru víða aðgengilegar,
t.d. á heimasíðu Tryggingastofnunar ríkisins
og þar kemur einnig fram, að greiðsluþátt-
taka lífeyrisþega í B-merktum lyfjum er um
18% á síðasta ári (ekki 50% eins og dósentinn
heldur fram) og 23% í E-merktum lyfjum
(ekki 50% eins og dósentinn heldur fram).
Einnig kemur þar fram, að greiðsluþátttaka
almennra greiðenda er á síðasta ári 41% í B-
merktum lyfjum (ekki 65% eins og dósentinn
heldur fram) og 54% í E-merktum lyfjum
(ekki 80% eins og dósentinn heldur fram).
Viðbrögð Samtaka verslunarinnar og
þessa tiltekna dósents hafa þó sem betur fer
ekki verið lýsandi fyrir viðbrögð þeirra sem
best þekkja til þessa málaflokks. Læknar
virðast t.d. taka umræðunni vel og þeirri
gagnrýni að ef til vill sé ávísað ótæpilega á ný
og dýr lyf þegar önnur jafngóð og ódýrari
standa til boða. Þannig hefur forysta
Læknafélags Íslands tekið undir þau sjónar-
mið að ræða þurfi ástæður hins stóraukna
lyfjakostnaðar og hefur m.a. fallist á að taka
þátt í starfshópi heilbrigðisráðherra um
sparnað og hagræðingu í innkaupum lyfja,
lyfjavali og réttri notkun þeirra. Starfshópn-
um er m.a. ætlað að stuðla að sameiginlegum
innkaupum og útboðum á vegum Ríkiskaupa
á þeim lyfjum sem valin eru á sameiginlegan
lyfjalista. Semja reglur um lyfjakynna og
aðra sölumenn, um takmarkaðan aðgang
þeirra að starfsfólki heilbrigðisstofnana og
heimildir þeirra í starfi.
Ljóst er að miklar væntingar eru gerðar
til stýrihópsins, sem á að skila áfangaskýrslu
til ráðherra fyrir 1. október nk. Það er löngu
tímabært að lyfjakostnaður hér á landi sé
skoðaður ofan í kjölinn og leitað verði stefnu-
markandi leiða til þess að halda honum í
skefjum til framtíðar. Það hafa fjölmargar
aðrar þjóðir gert með góðum árangri, t.d.
Nýsjálendingar, sem haldið hafa lyfjakostn-
aði nánast í stað á síðasta áratug meðan hann
hefur þrefaldast hjá okkur Íslendingum.
Þáttur lækna í þessu starfi verður aldrei
ofmetinn, því þeir eru vörslumenn almanna-
fjár og þeir einu sem ávísa lyfjum. Þeirra er
því að vega og meta fyrirliggjandi kosti við
lyfjagjöf; hvort vísi eigi á eldri og ódýrari lyf
eða nýrri og margfalt dýrari.
Þetta er vandasamt hlutverk og ekki bæt-
ir úr skák, sá gríðarlegi þrýstingur sem er á
lækna frá lyfjafyrirtækjunum og raunar á
stundum sjúklingum einnig. Á forsíðu nýs
heftis hins virta breska tímarits British
Medical Journal eru samskipti lækna og
lyfjafyrirtækja einmitt gerð að umtalsefni í
25 síðna úttekt og forsíðan helguð efninu,
þar sem birt er skopmynd af læknastéttinni
sem svínum, sitjandi við háborð og hámandi í
sig góðgæti lyfjakynnisins. Í ritstjórnar-
grein blaðsins eru færð fyrir því rök, að
hagsmunir lækna, lyfjafyrirtækja og einkum
þó sjúklinga felist í meiri fjarlægð milli
lækna og lyfjafyrirtækja og læknar verði
sérstaklega að taka sig á í þeim efnum. Þar
er þeirri spurningu m.a. velt upp, hvers
vegna sú staða sé eiginlega komin upp að
læknar ætlist til þess (eða hafi vanist því) að
upplýsingar, rannsóknir, kennsla, aðgangur
að ráðstefnum og heilu vísindastofnanirnar
séu á ábyrgð og forræði lyfjafyrirtækjanna?
„Bæði læknar og lyfjafyrirtækin gera sér
grein fyrir því að eitthvað óheilbrigt felst í
þessu sambandi, en virðast ekki ná að hemja
sig,“ segir einnig í forystugreininni.
En hér verða menn hreinlega að ná að
hemja sig. Læknar, lyfjaframleiðendur og
lyfsalar. Og ekki síður þeir sjúklingar sem
telja hverja einustu heimsókn til læknis eiga
að enda á því að fá afhentan lyfseðil. Við höf-
um ekki efni á því að líta framhjá þessari
þróun lengur. Að sjálfsögðu þurfum við að
styðja áfram við bakið á framþróun nýrra
lyfja sem sannanlega eru betri en hin eldri
og auðvitað eigum við að bjóða sjúklingum
upp á bestu fáanlegu meðferð við meinum
sínum. En það er ekki þar með sagt, að eðli-
legt sé að lyfjanotkun og lyfjakostnaður
hækki upp úr öllu valdi ár frá ári án þess að
nokkuð sé aðhafst í málinu. Það er engin
skynsemi í því.
Peningarnir okkar þurfa og eiga að fara í
lyf sem við raunverulega þurfum á að halda
og heilbrigðisþjónustu sem stendur undir sí-
auknum kröfum okkar og væntingum.
aður
margfaldast?


 


 



 

 




 

    
 

!"

   
#$

%& 


'! 

(  

)"



*"
 

+"

 

,


Höfundur er varaþingmaður og skrifstofustjóri
Framsóknarflokksins.
H
erstöðvaandstæð-
ingar um allt
land kætast
þessa dagana
enda lítur allt út
fyrir að bandaríska hernáms-
liðið sem hér hefur dvalið í
meira en hálfa öld sé á heim-
leið. Ef svo fer að herinn fer
verður það þó ekki vegna þess
að íslensk stjórnvöld hendi
honum út með þeim orðum að
friðelskandi þjóðir hafi ekkert
með her að gera. Fremur verð-
ur það þannig að hermennirnir
flýja undan grátbólgnum ís-
lenskum ráðamönnum sem
bera sig illa undan varn-
arleysinu, atvinnuástandinu og
því að nú sé enginn til að
bjarga nauðstöddum rjúpna-
skyttum af hálendinu.
Þannig hefur umræðan um
bandaríska herinn að minnsta
kosti verið undanfarna daga.
Sagðar eru fréttir af því
hversu mikið það eigi eftir að
kosta Íslendinga að reka sjálfir
og einir alþjóðaflugvöllinn í
Keflavík, hversu atvinnu-
ástandið eigi eftir að versna,
hversu mörgum mannslífum
björgunarþyrlur hersins hafi
bjargað hingað til og svo, síð-
ast en ekki síst, hversu auðvelt
skotmark við Íslendingar verð-
um nú.
Vissulega kostar það að reka
flugvöll og stjórnvöld verða að
axla þá ábyrgð, rétt eins og
þau verða að sjá sóma sinn í
því að styrkja Landhelgisgæsl-
una myndarlega með því að
kaupa fleiri björgunarþyrlur
og stuðla að sterku og stöðugu
atvinnuástandi. Hvað sem öll-
um herjum líður þá er þetta
fyrst og fremst hlutverk ís-
lenskra stjórnvalda, ekki
bandarískra, og ekki þýðir að
væla yfir því.
Hvað það síðasttalda varðar,
þ.e. að við Íslendingar verðum
nú auðvelt skotmark, er það
merkileg og hálfdularfull rök-
semdafærsla. Hvar hafa
hryðjuverkamenn látið til skar-
ar skríða? Í Bandaríkjunum
sjálfum eins og frægt er orðið
og svo víða um heim þar sem
einmitt er mikið um bandarísk
umsvif. Nefna má sem dæmi
Kenýa, Sádi-Arabíu og fleiri
ríki. Samkvæmt tölfræðilegum
líkum virðast Íslendingar þeim
mun óhultari eftir því sem
færri bandarískar herstöðvar
eru í næsta nágrenni.
En þessum rökum er stund-
um svarað með því að þó að
bandarísk herstöð auki jafnvel
líkur á hryðjuverkaárás sé
samt ekki hægt að vera her-
laus. Engin lönd séu alveg her-
laus og þess vegna flykkist
hingað alls konar árásarmenn,
bara til að æfa sig, ef enginn
er herinn.
Þessum rökum má svara
með tvennu. Annars vegar eru
flestar þjóðir heims hervæddar
þannig að þessu er erfitt að
komast að nema láta á það
reyna.
Hins vegar er a.m.k. til eitt
dæmi um herlausa þjóð sem
eigi að síður hefur ekki mátt
þola árásir nágranna sinna né
annarra og það er Costa Rica
en forseti landsins, Oscar Ari-
as Sanchez, hlaut einmitt frið-
arverðlaun Nóbels árið 1987.
Íslendingar ættu því fremur
að líta til Costa Rica fremur en
að reyna að halda dauðahaldi í
bandaríska herinn eða að
stofna eigin her sem væri fátt
annað en að sóun á peningum
sem viturlegra væri að veita til
brýnni verkefna, s.s. mennta-
kerfisins og heilbrigðiskerf-
isins.
En þessi rök koma auðvitað
ekki á óvart úr munni vinstri-
græns friðarsinna. Það kom
ekki heldur á óvart að lesa
hugleiðingar Björns Bjarna-
sonar um málið sem birtust
hér í þessu sama blaði þriðju-
daginn 1. júlí. Þar fer Björn
mikinn og reynir að spyrða
saman Vinstrihreyfinguna-
grænt framboð og Samfylk-
inguna sem öfl í friðarhreyf-
ingunni og rökstyður það ann-
ars vegar með því að
Vinstri-grænir hafi það á
stefnuskrá sinni að Ísland
standi utan hernaðarbandalaga
og að í landinu sé enginn her
og hins vegar með því að ýms-
ir forkólfar innan Samfylking-
arinnar, s.s. Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, Össur Skarphéð-
insson, Margrét Frímanns-
dóttir og Guðmundur Árni
Stefánsson hafi einhvern tíma í
starfi sínu lagt málstað her-
stöðvaandstæðinga lið.
Ekki þekki ég hversu mikið
liðsinni herstöðvaandstæðingar
hafa fengið af þessu fólki í
gegnum tíðina, en Björn hlýtur
að vita sínu viti í þessum
efnum, þó að hann virðist
stundum hafa tilhneig-
ingu til að gera engan
greinarmun á öllum þeim
sem halda fram öðrum
sjónarmiðum en hans eig-
in.
Allir hljóta þeir að telj-
ast andstæðingar hersins
í huga Björns. Hann hlýt-
ur hins vegar að vita það
að á stefnu Samfylking-
arinnar og Vinstrihreyf-
ingarinnar-græns framboðs er
reginmunur í þessum efnum og
í raun er það þessi munur sem
hefur verið vendipunktur fyrir
marga vinstrimenn. Stað-
reyndin er sú að framganga
Samfylkingarinnar í málefnum
bandaríska hersins hlýtur að
vera mörgum vinstrimönnum
og friðarsinnum nokkurt
hryggðarefni.
Samfylkingarmenn kvarta
sáran yfir því að þeir hafi ekki
verið hafðir með í ráðum í um-
ræðum við bandarísk stjórn-
völd og þeir hafi ekki verið
upplýstir um gang mála. Nú er
það vissulega rétt að stjórn-
völd hafa nú sem endranær
gerst sek um gerræðisleg
vinnubrögð og reynt að hrista
af sér stjórnarandstöðuna með
því að kynna til að mynda mál-
ið ekki í utanríkismálanefnd
Alþingis fyrr en seint og illa.
Þessi vinnubrögð eru ámælis-
verð og yfir þeim er rétt að
kvarta.
Gallinn er að Samfylkingin
vildi fá að taka þátt í umræð-
unum eingöngu formsins vegna
og vill halda í herinn, a.m.k.
einhvern her, rétt eins og
stjórnarflokkarnir. Við í
Vinstrihreyfingunni-grænu
framboði viljum hins vegar
senda bandarískum stjórnvöld-
um önnur skilaboð. Við viljum
segja við þau: Geriði svo vel,
takið herinn ykkar og farið í
friði.
Öll framsýn stjórnmálaöfl
verða að fylgjast með tímanum
í stað þess að ríghalda í
óbreytt ástand, fyrst og fremst
vegna hræðslu við að hugsa á
nýjum brautum. Þetta skilur
Vinstrihreyfingin-grænt fram-
boð, ólíkt öðrum íslenskum
stjórnmálaflokkum.
Farið í friði
Eftir Katrínu Jakobsdóttur
’ Staðreyndin er súað framganga Samfylk-
ingarinnar í málefnum
bandaríska hersins
hlýtur að vera mörgum
vinstrimönnum og
friðarsinnum nokkurt
hryggðarefni. ‘
Höfundur er formaður
Ungra vinstrigrænna.