Morgunblaðið - 06.07.2003, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 6. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
F
IMM ár eru nú liðin
síðan endanleg
ákvörðun var tekin
um það af hálfu ís-
lenskra stjórnvalda
að fara í fyrsta skipti
í framboð vegna sæt-
is í öryggisráði Sam-
einuðu þjóðanna. Er ákvörðunin til
marks um þann vilja Íslendinga að
taka virkari þátt í alþjóðasamstarfi
og axla aukna ábyrgð á þeim vett-
vangi. Ekki er hins vegar sjálfgefið
að ríki nái kjöri í öryggisráðið, sam-
keppni er um að fá að taka þar sæti
og stundum þarf að kjósa á milli
ríkja. Ef til kosninga kemur þurfa
ríki jafnan að leggja út í kostn-
aðarsama kosningabaráttu.
Sem kunnugt er eiga fimmtán ríki
aðild að öryggisráðinu á hverjum
tíma. Þar af eru fimm fastafulltrúar
með neitunarvald – Frakkland,
Bandaríkin, Bretland, Kína og Rúss-
land – en kosið er um hina fulltrúana
tíu á tveggja ára fresti, til tveggja
ára setu í senn. Skulu þrír fulltrú-
anna ætíð koma frá ríkjum Afríku,
tveir frá Asíu, einn frá Austur-
Evrópuríkjum, tveir frá rómönsku
Ameríku og Karíbahafsríkjum og
loks tveir frá Vesturlandahópnum,
sem nefndur er WEOG.
Þýskaland og Spánn tóku sæti í
öryggisráðinu um síðustu áramót
sem fulltrúar WEOG-ríkjanna og
voru ein í framboði þannig að ekki
kom til slags um aðild þeirra í þetta
sinn. Næst verður kosið haustið
2004 og hafa Danmörk og Grikkland
tilkynnt framboð þá. Er ólíklegt að
fleiri bætist í hópinn þegar svo (til-
tölulega) skammt er til stefnu. Allt
stefnir hins vegar í að kjósa þurfi
haustið 2006, vegna tímabilsins 2007
og 2008, en þá hafa Ítalía, Ástralía
og Belgía tilkynnt um framboð.
Belgía gegn Íslandi 2008?
Austurríki hefur tilkynnt um
framboð vegna kosninganna 2008
eins og Ísland. Vitaskuld er árið
2008 býsna langt undan og ekki er
hægt að útiloka að fleiri skelli sér í
slaginn þá. Mun trúlega ekki liggja
endanlega fyrir hvort þriðja ríkið
bætist í hópinn fyrr en eftir kosning-
arnar vegna setu í öryggisráðinu
tímabilið 2007–2008.
Kristján Guy Burgess, sem ný-
lega lauk meistaranámi í al-
þjóðastjórnmálum og þjóðarétti frá
Friðarháskóla Sameinuðu þjóðanna
á Costa Rica, segir í samtali við
Morgunblaðið vel hugsanlegt að það
ríki sem tapi í kosningum 2006 skelli
sér í slaginn tveimur árum síðar.
„Ég myndi ekki telja óhugsandi að
ríkisstjórn Belgíu tæki frekar þann
kostinn að fara í framboð gegn Ís-
landi og Austurríki en gegn Ástralíu
og Ítalíu. Bæði Ástralía og Ítalía
hafa nýlega tapað kosningum til
ráðsins og margir telja að nú sé röð-
in komin að þeim,“ segir Kristján.
„Þótt styttra sé síðan Ítalía átti sæti
en Belgía er á það bent að Ítalir eru
á meðal stærstu fjárhagslegu bak-
hjarla Sameinuðu þjóðanna og hafa
ekki haft áhrif í samræmi við það.“
Kristján segir ekki heldur úti-
lokað að Tyrkir bjóði fram á næstu
árum. Þá geti verið að Þjóðverjar
gæfu kost á sér aftur (þeir fara út úr
ráðinu 2004) enda vilji slík stórþjóð
vera inni sem allra oftast. Þó megi
telja ósennilegt að þeir fari gegn ná-
grönnum sínum, Austurríki.
„Það er ekki hægt að ganga að
neinu vísu í þessum efnum því á und-
anförnum árum hefur samkeppnin
innan Vestur-Evrópuhópsins, sem
og annarra hópa, um sæti í örygg-
isráðinu verið afar hörð,“ segir Dav-
id Malone, forseti Alþjóða frið-
arakademíunnar í New York,
sjálfstætt starfandi samtaka sem
vinna samhliða SÞ.
Malone, sem flutti fyrirlestur hér
á landi fyrir skömmu og er fyrrver-
andi varafastafulltrúi Kanada hjá
SÞ, segir að það hafi færst mjög í
aukana að þjóðir bætist í slaginn
mjög seint, þ.e. tilkynni um framboð
aðeins örskömmu áður en frestur til
þess rennur út. Segir hann að Ítalir
séu til dæmis frægir fyrir þetta. Al-
mennt talað hafi aðildarríki Evrópu-
sambandsins líka gerst gráðug hvað
varðar aðild að öryggisráðinu.
„Þau hafa haft tilhneigingu til
þess – ómeðvitað held ég, ég tel ekki
að þetta sé viljandi gert – að reyna
að ýta þeim WEOG-ríkjum til hliðar,
sem ekki eiga aðild að Evrópusam-
bandinu; s.s. Noregi, Kanada, Nýja-
Sjálandi og Ástralíu,“ segir Malone.
Ráðherra á ferð og flugi
Í greinargerð sem unnin hefur
verið í utanríkisráðuneytinu um
framboð Íslands og aðild að örygg-
isráðinu er lögð áhersla á að nýta
þurfi tímann vel. Verulegu máli
skipti t.a.m. fyrir íslenska framboðið
að ekki komi fram mótframboð úr
WEOG-hópnum. Á hinn bóginn
kunni að vera erfiðleikum bundið að
tryggja að svo verði
ekki og því þurfi allur
undirbúningur að
miðast við að Ísland
kunni að þurfa að fara
út í umfangsmikla
kosningabaráttu.
Bent er á í þessu
sambandi að ef Ísland
hafi ekki gert neinar
eða mjög litlar ráð-
stafanir til að fara í
kosningabaráttu, í
þeirri trú að að ekki
komi til mótframboðs,
þá muni það teljast
mjög veikur fram-
bjóðandi sem önnur
ríki gætu talið að auðvelt yrði að
sigra í kosningum til öryggisráðsins.
En hvernig á að haga kosninga-
baráttu til öryggisráðs SÞ? Í grein-
argerð utanríkisráðuneytisins er
lögð áhersla á að tryggja þurfi
stuðning eins margra ríkja og hægt
sé. Í því skyni sé mikilvægt að utan-
ríkisráðherra heimsæki eins mörg
lönd og hann komist yfir, jafnframt
því sem senda verði sérstaka full-
trúa til annarra ríkja. Er ennfremur
bent á að ekki sé síður mikilvægt að
leita eftir stuðningi hjá ríkjum í öðr-
um heimsálfum, enda fer kosning til
öryggisráðsins fram í allsherj-
arþingi SÞ, þar sem alls 191 ríki hef-
ur atkvæðisrétt.
David Malone segir að þegar Ís-
land fari að berjast af alvöru fyrir
kjöri í öryggisráðið – um það bil
tveimur árum áður en kosningin fer
fram – þurfi menn að vera búnir að
leggja niður fyrir sér hvernig á að fá
hinar Norðurlandaþjóðirnar til að
beita sér fyrir Íslands hönd. Stað-
reyndin sé á hinn bóginn sú – því
miður – að Norðurlandaþjóðirnar
séu ekki þekktar fyrir hörku þegar
kemur að kosningabaráttu til sætis í
öryggisráðinu.
„Þetta er ástæða þess að Svíþjóð
tapaði í kjöri um sæti í örygg-
isráðinu fyrir um það bil tíu árum og
síðan munaði einnig minnstu að
Norðmenn töpuðu í kosningu fyrir
þremur árum,“ segir hann. „Al-
mennt talað hefur það verið afstaða
stjórnvalda á Norðurlöndum að
dyggð eigi að tryggja rétta nið-
urstöðu. Þegar menn eiga í kosn-
ingabaráttunni er slík afstaða hins
vegar býsna barnaleg. Þannig ganga
hlutirnir ekki fyrir sig.“
Malone segir að Íslendingar verði
að velta því fyrir sér hvaða aðrar
vinaþjóðir geti lagt lóð á vogarskál-
arnar. „Ég nefni til að mynda að
Kanada leynir á sér hvað varðar
áhrif meðal ýmissa annarra ríkja.
Kanada hefur afar sterk tengsl við
ríkin sextán eða sautján úr Kar-
íbahafinu og þar erum við að tala um
sautján atkvæði [í væntanlegri kosn-
Framboð Íslands til öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna eitt stærsta verkefni íslensku utanríkisþjónustunnar
Ekki hægt að ganga
Reuters
Friðargæsluliði SÞ í Lýðveldinu Kongó stendur vörð en í júní skoðuðu sendiherrar landanna 15, sem eiga sæti í öryggisráði
SÞ, aðstæður í Bunia-héraði. Þangað ákvað öryggisráðið nýverið að senda friðargæsluliða til að stöðva blóðug átök.
Íslendingar verða að gera ráð fyrir þeim möguleika
að þurfa að fara í afar umfangsmikla kosningabar-
áttu vegna framboðs til setu í öryggisráði Samein-
uðu þjóðanna árin 2009–2010. Slík barátta yrði
óhjákvæmilega mjög kostnaðarsöm. Davíð Logi
Sigurðsson hefur kynnt sér málið.
Kristján Guy Burgess David M. Malone
R
ÁÐA má af greinargerð
utanríkisráðuneytisins að
þar á bæ hafi menn gert
sér grein fyrir mikilvægi
þess að tryggja Íslandi snemma at-
kvæði eins margra ríkja og hægt er í
baráttunni um sæti í öryggisráðinu
og að síðan þurfi að fá þau sömu ríki
til að beita áhrifum sínum á önnur
ríki. Er þar bent á að ekki sé hægt
að útiloka neinn ríkjahóp í kosninga-
baráttunni. Skoða þurfi, líkt og David
Malone bendir á, hvaða vinaþjóðir
utan Evrópu geti hugsanlega veitt
stuðning í öðrum heimshlutum.
Skýrsluhöfundar telja þó ekki þörf á
fjölgun sendiráða vegna framboðs-
ins en segja sennilegt að taka þurfi
upp einfalt stjórnmálasamband við
flest eða öll ríki SÞ.
Þá telja skýrsluhöfundar að lengri
aðdraganda þurfi að framboði Ís-
lands en hjá öðrum Norðurlöndum,
enda Íslendingar að byrja frá grunni,
jafnframt því sem hin Norðurlöndin
hafi töluvert stærri fastanefndir í
New York og deildir í ráðuneytunum
heima fyrir sem einungis vinna að
SÞ-málum séu sömuleiðis öflugri.
Vegna framboðsins þurfi Ísland að
fjölga starfsmönnum utanríkisþjón-
ustunnar, þjálfa þá til starfa á vett-
vangi alþjóðlegra stofnana og byggja
upp þekkingu á störfum örygg-
isráðsins áður en kosningabaráttan
hefst, til þess að tryggja að framboð
þess verði tekið alvarlega og njóti
nægilegs fylgis.
Fram kemur í greinargerð ráðu-
neytisins að fyrsta skrefið í þessa
átt hafi þegar verið tekið með styrk-
ingu fastanefndarinnar í New York,
fjölgun embættismanna og aðskiln-
aði fastanefndar og aðalræð-
isskrifstofu að því er embættismenn
varðar. Þá nefna skýrsluhöfundar til
sögunnar að Ísland fái aukna athygli
í SÞ vegna varaformennsku Þor-
steins Ingólfssonar, fastafulltrúa Ís-
lands, í vinnuhópi sem fjallar um
breytingar á öryggisráðinu.
Má leiða að því líkur að hið sama
gildi um væntanlegt forystuhlutverk
sem Ísland mun gegna á vettvangi
Alþjóðabankans í Washington, en ný-
lega var tilkynnt að Þorsteinn myndi
taka sæti sem aðalfulltrúi Norð-
urlanda og Eystrasaltsríkja í stjórn
bankans í október. Verður hann jafn-
framt yfirmaður skrifstofu Norð-
urlanda- og Eystrasaltsríkja hjá
bankanum næstu þrjú árin. Hér
heima verður fjögurra til fimm
manna teymi að störfum í tengslum
við þetta verkefni, sem stendur til
2006, og hefur utanríkisráðuneytið
leigt húsnæði undir starf þess í
Þverholti í Reykjavík.
Um stórt verkefni er að ræða og
næsta víst að það mun gagnast
framboði Íslands til öryggisráðsins
ef vel til tekst.
Hvað önnur skipulagsatriði varð-
andi framboðið varðar er lögð
áhersla á það í greinargerð ráðu-
Sérstök starfseining mynduð snemma
ALLSHERJARÞING Sam-einuðu þjóðanna kýs ríkitil setu í öryggisráðinu ogþurfa framboðsríki að fá
2⁄3 hluta greiddra atkvæða til að ná
kjöri. Hefur stundum þurft að end-
urtaka kosningarnar í nokkur skipti
áður en tilskilinn meirihluti næst.
Kosningarnar eru leynilegar þannig
að oft er ekki fyllilega ljóst hvaða
ríki hafa stutt tiltekin framboðsríki
og síðan geta atkvæði fallið öðruvísi
í annarri og þriðju umferð kosninga
en í þeirri fyrstu.
Þetta kerfi býður, eins og skilja
má, upp á talsverða óvissu og er
talið að oft standi 25 til 30 ríki ekki
við gefin loforð um stuðning.
„Maður gæti haldið að það ætti
að vera hægt að segja fyrir um úr-
slitin en þannig er það ekki. Mörg
ríki ljúga einfaldlega!“ segir David
Malone um þennan þátt. Hann
heldur áfram: „Ég man eftir því að
árið sem við Kanadamenn buðum
okkur fram til setu í öryggisráðinu
1998 þá voru þrjú lönd um hituna;
við, Hollendingar og Grikkir. Allir
töldum við að við myndum hafa sig-
ur.
Skömmu eftir að Grikkir höfðu
tapað þá heimsótti ég gríska sendi-
herrann hjá SÞ og ræddi við hann
úrslitin. Og hann sagði mér – og var
greinilega alveg forviða – að menn
hefðu logið að þeim. En auðvitað
lugu menn! Ef við erum að tala um
bláfátækt ríki eins og Moldóvu og
þrjú önnur lönd taka að biðla til þín
um atkvæði þitt þá lýgurðu auðvit-
að að einhverju þeirra; þú vilt fá
eitthvað fyrir þinn snúð frá öllum
þeirra sem þýðir að þú verður að
ljúga að einhverju þeirra.“
Sum ríki ljúga
til um stuðning