Morgunblaðið - 06.07.2003, Blaðsíða 13
ingu]. Kanada hefur líka góð tengsl
við ríkin sem eiga aðild að breska
samveldinu en sennilega gæti skipt
meira máli fyrir Ísland hversu góð
tengsl Kanada eru við ýmis frönsku-
mælandi ríki, s.s. í Afríku.“
Þurfum að velja málaflokka
En það er ekki nóg að eiga marga
vini þegar boðið er fram til örygg-
isráðsins. Framboð Íslands þarf að
snúast um eitthvað, Íslendingar
þurfa að setja einhverja málaflokka
á oddinn í kosningabaráttunni. Dav-
id Malone rifjar upp að Kan-
adamenn lögðu áherslu á tvo mála-
flokka í kosningabaráttunni 1998, en
þá var hann „kosningastjóri“ fram-
boðs þeirra: annars vegar að Kan-
ada myndi veita ríkjunum fimm, sem
eiga fastafulltrúa í ráðinu, aðhald og
beita sér í þágu annarra aðildarríkja
SÞ. Þá hafi Kanada einbeitt sér að
málum er snerti viðskiptabönn SÞ
en sá málaflokkur tekur drjúgan
tíma af starfi öryggisráðsins. Nýttist
sú þekking Kanadamönnum vel þeg-
ar í ráðið var komið, en þeir tóku að
sér formennsku í nefnd um við-
skiptabann á Angóla.
Að mati Malones er eðlilegt að Ís-
land setji hafréttarmál á oddinn en
jafnframt segist hann telja að Ís-
lendingar ættu að geta beitt sér í
málum er vörðuðu alþjóðalög; í þeim
málaflokki eigi Ísland nokkra ein-
staklinga í fremstu röð.
Í utanríkisráðuneytinu telja menn
liggja beint við að Ísland leggi
áherslu á það í kosningabaráttunni
að framboð þess sé reglubundið nor-
rænt framboð og að Ísland hafi ekki
átt sæti í öryggisráðinu áður. Eðli-
legt sé einnig að lítil ríki eigi fulltrúa
í öryggisráðinu. Jafnframt beri að
leggja áherslu á málaflokka þar sem
Ísland hefur beitt sér sérstaklega á
vettvangi SÞ en það eigi ekki síst við
um auðlinda- og umhverfismál, eink-
um málefni hafsins; bæði að því er
varðar verndun lífríkis sjávar og síð-
ast en ekki síst hafréttarmál.
Lágt framlag til þróunarmála
Ráða má af greinargerð utanrík-
isráðuneytisins að höfundar hennar
hafa af því nokkrar áhyggjur hversu
lágt framlag Íslands til þróunarsam-
vinnu í heiminum hefur verið. Fram
kemur að Noregur hafi lagt áherslu
á það í kynningu á sínu framboði
vegna kosninganna 2000 að framlag
þess til þróunarsamvinnu nemi 0,9%
af þjóðarframleiðslu landsins – en
Evrópusambandið hefur ákveðið að
lágmarksframlag aðildarríkja þess
skuli vera 0,3% af þjóðarframleiðslu.
Framlag Íslands til þróunarsam-
vinnu nemur hins vegar aðeins
0,13% af landsframleiðslu.
Væntanlega á þetta hlutfall eftir
að aukast nokkuð á næstu sex árum,
eða þar til Ísland tekur þátt í kosn-
ingum til öryggisráðsins. Skýrslu-
höfundar segja þó að miðað við þá
aukningu sem hafi orðið á fram-
lögum til þróunarsamvinnu á und-
anförnum árum sé ekki líklegt að
framlögin nái því stigi að Ísland geti
notað þau sem röksemd í kosninga-
baráttunni eins og önnur Norð-
urlönd. Þau þurfi á hinn bóginn að
aukast það mikið að ekki sé hægt að
nota það gegn Íslandi að framlög
þess til þróunarmála séu mjög lág.
Vikið er einnig að þátttöku í frið-
argæsluaðgerðum Sameinuðu þjóð-
anna í þessu samhengi og bent á að
Ísland sé ekki í góðri aðstöðu að því
leyti. Hins vegar myndi það laga
stöðuna nokkuð ef haldið væri áfram
að efla Íslensku friðargæsluna.
Nauðsynlegt sé jafnframt, eftir því
sem við verður komið, að tengja
ábyrgð sem Ísland hefur axlað á
vettvangi annarra samtaka og/eða
stofnana við starfsvettvang SÞ.
Mikilvægi sterks sendiherra
Mikilvægt er talið að tímanlega sé
hugað að því hver verði fastafulltrúi
Íslands á framboðstímanum. Orð-
rétt segir í greinargerð utanrík-
isráðuneytisins: „Miklu máli skiptir
að sendiherrann sem er fastafulltrúi
í kosningabaráttunni hafi fyrri
reynslu af SÞ-málum og sé orðinn
vel þekktur í Sameinuðu þjóðunum
þegar kosningabaráttan fer af stað.“
David Malone tekur undir þessi
sjónarmið og gengur reyndar öllu
lengra. „Lítil ríki sem standa sig vel
í öryggisráðinu gera það oft vegna
þess að þau hafa skipað sterkan
sendiherra til starfa hjá SÞ,“ segir
hann. „Þetta á ekki alltaf við en þó
er ljóst að ef sendiherrann er ekki
starfinu vaxinn þá gerir það ríki
þegar erfitt fyrir. Í þessu sambandi
má nefna sem dæmi Singapore, sem
nýverið átti fulltrúa í ráðinu, 2001 og
2002. Sendiherra Singapore, Kish-
ore Mahbubani, var ekki aðeins
starfinu vaxinn, hann var afar fær.
En þeim sem meira var, hann hafði
valið afar sterkan hóp til að starfa
með sér í sendiráðinu.“
Segir Malone að þar hafi ekki
endilega verið um að ræða starfs-
menn utanríkisráðuneytis Singa-
pore heldur hafi Mahbubani t.d. val-
ið sem sinn næstráðanda unga konu
sem hafði verið saksóknari í Singa-
pore; var semsé ekki í utanríkisþjón-
ustunni en hins vegar einn færasti
opinberi starfsmaðurinn sem kostur
var á. Fulltrúar Singapore hafi í
reynd komið inn í öryggisráðin án
fastmótaðra hugmynda um hvað
þeir hygðust gera en sökum þess
hversu vel mönnuð sendinefndin var
hafi Singapore orðið meðal áhrifa-
mestu ríkja í öryggisráðinu á eftir
fastafulltrúunum fimm, áhrifameiri
en Írar og jafnokar Norðmanna.
„Þeir settu sig inn í mál,“ segir
Malone, „og ekki var hægt að ganga
að atkvæði þeirra sem vísu. Rík-
isstjórn Singapore gerði öllum ljóst
að ekki yrði hægt að sýna þeim yf-
irgang – en nefna má til sam-
anburðar að á sama tíma átti Mári-
tíus sæti í ráðinu. Þarlend stjórnvöld
létu það einmitt líðast að þeim væri
sýndur yfirgangur; þegar Banda-
ríkjamenn kvörtuðu yfir sendiherra
þeirra hjá SÞ kölluðu stjórnvöld
hann heim og skömmuðu op-
inberlega. Þetta hefðu stjórnvöld í
Singapore aldrei gert, sama hversu
mikið Bandaríkin hefðu kvartað.“
Leggur Malone raunar áherslu á
að öll ríki, sem sæti taki í örygg-
isráði SÞ, þurfi að gera sér grein
fyrir því að Bandaríkjamenn muni
reyna að beita þau yfirgangi ef þeim
líki ekki afstaða þeirra. Menn þurfi
að búa sig undir þetta, ekki aðeins
utanríkisráðherrann heldur einnig
forsætisráðherrann. „Þetta þýðir að
forsætisráðherra þarf að vera vel
upplýstur um þau mál sem efst eru á
baugi hverju sinni, enda er það hann
sem mun fá símtal frá Condi [Cond-
oleezzu] Rice, Colin Powell eða jafn-
vel forsetanum sjálfum,“ segir Mal-
one. „Slíkt er kannski spennandi
fyrir forsætisráðherra lítillar þjóðar
en á hinn bóginn hringja þessir að-
ilar auðvitað aldrei í viðkomandi ef
um góðar fréttir er að ræða.“
Pólitískur áhugi mikilvægur
Ef Ísland nær kjöri í öryggisráðið
hefst þátttaka þess frá og með jan-
úar 2009 og stendur í tvö ár, eða til
ársloka 2010. Er seta í ráðinu frá-
brugðið verkefni því að undirbúa
framboð og eiga í kosningabaráttu
til þess. Í þessu felst undirbúningur
fyrir fundi ráðsins og virk þátttaka,
en fylgjast verður mjög náið með öll-
um málum sem eru á dagskrá.
Þá er það mat utanríkisráðuneyt-
isins að Ísland þurfi að hafa í huga
að það á aðild að öryggisráðinu sem
eitt Norðurlandanna og þátttökustig
þess verði að taka mið af þessari
staðreynd, en ekki hvernig þátttöku
minni ríkja þriðja heimsins er hátt-
að. Ísland verði þó vissulega að sníða
sér stakk eftir vexti. Væntanlega
muni af þeirri ástæðu þurfa að tak-
marka kostnað og jafnvel draga úr
þátttöku á öðrum sviðum í starfsemi
SÞ. Lagt er til að miðstöð þátttök-
unnar í öryggisráðinu verði í fasta-
nefndinni í New York, en ekki í
ráðuneytinu á Íslandi, og yrði þar
farið að fordæmi Íra að því er fram
kemur í greinargerð. Norðmenn
munu hafa tekið hinn kostinn.
Tekið er fram að þetta sé vænt-
anlega dýrari lausn enda sé kostn-
aður við hvern starfsmann í New
York hærri en í Reykjavík. Hins
vegar nýtist starfsmenn fasta-
nefndar væntanlega betur í þessu
skyni en starfsmenn í ráðuneytinu
sem myndu trúlega þurfa að sinna
öðrum tilfallandi verkefnum.
Áhersla er lögð á það í grein-
argerðinni að fullur pólitískur vilji
verði að vera fyrir því að ná kjöri í
kosningunum til öryggisráðsins.
Nauðsynlegt sé að á hverju stigi
framboðs og síðan aðildar verði
tryggt nægilegt fjármagn til verk-
efnisins. Þá beri að hafa í huga mik-
ilvægi þess að ef Íslandi nái af ein-
hverjum ástæðum ekki kjöri í
öryggisráðið muni fjárfestingin í
undirbúningi alla vega skila sér með
öðrum hætti, svo sem langtíma efl-
ingu utanríkisþjónustunnar, aukinni
þjálfun starfsmanna og bættum
vinnubrögðum. Lögð er áhersla á að
nýta þurfi undirbúningstímann vel.
Kristján Guy Burgess segir að
sjálfsagt muni menn spyrja hvers
vegna smáþjóð eins og Ísland eigi að
sækjast eftir sæti í öryggisráðinu.
Smáríki hafi hins vegar oft látið gott
af sér leiða, frumkvæði Norðmanna í
friðarmálum sé þar besta dæmið.
„Lítil ríki geta vel komið fram
stórum málum. Það vita það kannski
ekki margir en það var Trinidad og
Tobago sem kom fram með tillögu
um stofnun alþjóðlegs glæpadóm-
stóls sem hrundi af stað ferli sem
endaði með stofnun Alþjóðasaka-
máladómstólsins í Haag. Sá dómstóll
tekur reyndar ekki á því meini sem
Trinidad og Tobago var mest um-
hugað um – smygli á eiturlyfjum –
en það rýrir ekki afrek þessa smá-
ríkis,“ segir Kristján.
Brosað til myndavélanna?
Skýrsluhöfundar telja ekki tíma-
bært að gera tillögur um það á þessu
stigi hver verði áhersluatriði Íslands
þegar inn í öryggisráðið er komið,
enda kunni bæði ráðið og viðfangs-
efni þess að taka breytingum á
næstu árum. David Malone segir þó
mikilvægt að Ísland hugi að þessum
þætti í tíma. „Ef þið gerið það ekki
munið þið – eins og Írar gerðu eftir
að þeir tryggðu sér sæti í örygg-
isráðinu árið 2000 – taka sæti í ör-
yggisráðinu, brosa mikið til mynda-
vélanna og síðan farið þið út úr
öryggisráðinu tveimur árum seinna
án þess að hafa sett mark ykkar með
nokkrum hætti á starf ráðsins.“
Segir Malone að Írar hafi einfald-
lega horfið úr öryggisráðinu án þess
að nokkur tæki eftir því, að þeir
hefðu átt þar fulltrúa (starfsárin
2001 og 2002). Noregur hafi hins
vegar staðið sig mun betur. Norð-
menn hafi almennt talað einbeitt sér
að málum er tengdust efnahag
stríðshrjáðra landa, auk mann-
úðarmála. Í þeim málaflokki njóti
þeir þegar virðingar; vegna frið-
arstarfa þeirra á Sri Lanka og í
Kólombíu, og vegna Óslóar-
samkomulagsins um frið í Mið-
Austurlöndum frá 1993.
„Írar sinntu daglegri vinnu í ör-
yggisráðinu ágætlega,“ segir Mal-
one, „og menn kunnu vel að meta
fulltrúa þeirra. En ef maður væri
spurður að því hvaða árangri þeir
hefðu náð yrði fátt um svör. Það
blasir við að Ísland tekur ekki aftur
sæti í öryggisráðinu fyrr en eftir
langan tíma og því viljið þið ekki
fara inn og hverfa síðan úr ráðinu
tveimur árum síðar án þess að hafa
sett mark ykkar á störf þess.“
að sætinu vísu
david@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. JÚLÍ 2003 13
S
EGJA má að öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna sé í
reynd valdamesta stofnun
samtakanna. Ber ráðið
samkvæmt stofnsáttmála SÞ ábyrgð
á friði og öryggi í alþjóðamálum. Það
getur komið saman hvenær sem er
og getur gripið til ýmissa aðgerða til
að tryggja frið og öryggi. Fyrstu við-
brögð öryggisráðsins eru oft að mæla
með því að deilendur leysi ágreinings-
mál sín á friðsamlegan hátt. Ráðið
getur hins vegar einnig sent frið-
argæslulið á spennusvæði, ákveðið
þvingunaraðgerðir, efnahagslegar
refsiaðgerðir og sameiginlegar hern-
aðaraðgerðir.
Mikilvægi öryggisráðsins hefur
aukist eftir að kalda stríðinu lauk, sem
sést m.a. í því að af 56 frið-
argæsluaðgerðum á þess vegum frá
stofnun SÞ hafa 42 þeirra verið
ákveðnar á sl. tólf árum. Þegar um-
fang friðargæslu var hvað mest voru
alls um 70 þúsund friðargæsluliðar
við störf á vegum SÞ. Sumar aðgerð-
anna tókust illa eða mistókust, s.s. í
Bosníu, Sómalíu og Rúanda og fóru
SÞ í talsverða naflaskoðun eftir að
þessar aðgerðir fóru út um þúfur
snemma á síðasta áratug.
Frá árinu 1993 hefur verið starfandi
vinnuhópur á vegum SÞ sem fjallað
hefur um stækkun og umbætur á ör-
yggisráðinu en mörgum þykir skipan
þess illa endurspegla stöðu alþjóða-
mála í dag. Spyrja menn t.a.m. í því
sambandi hvers vegna Japan, Þýska-
land og eitthvert Afríkuríkjanna og
Asíuríkjanna eigi þar ekki fastafull-
trúa, en fastafulltrúarnir fimm hafa
neitunarvald í ráðinu. Ýmsar umbæt-
ur hafa verið samþykktar í starfs-
reglum öryggisráðsins en engin sam-
staða hefur náðst um breytingar á
skipan öryggisráðsins.
AP
Frá fundi öryggisráðsins í aðdraganda Íraksstríðsins í vetur.
Hlutverk öryggisráðs SÞ
neytisins að mynduð verði sérstök
starfseining sem vinni eingöngu að
framboðsmálum. Er lagt til að hún
hefji störf snemma á árinu 2006.
Æskilegt þykir jafnframt að yfirmað-
ur þessa þriggja til fjögurra manna
teymis verði háttsettur embætt-
ismaður með talsverða reynslu á
sviði SÞ. Segja skýrsluhöfundar að
ákveða þurfi á árinu 2005 hver
þessi yfirmaður verði, sem og einn
eða fleiri af öðrum starfsmönnum
þess. Töluverðu máli skipti hvernig
staðið verður að því að velja þá sem
koma til starfa í fastanefndinni í New
York og ráðuneytinu vegna fram-
boðsins.
Þegar komi að kosningabarátt-
unni, sem hefjist væntanlega í alvöru
árið 2006, þurfi alþjóðaskrifstofa
ráðuneytisins að hafa 3-4 starfs-
menn sem annist málefni SÞ – en
sem stendur er aðeins einn starfs-
maður skrifstofunnar í þeim verk-
efnum.
árs 2006