Morgunblaðið - 06.07.2003, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 6. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
4. júlí 1993: „Utanríkisráðu-
neytið hefur tekið saman
greinargerð um afleiðingar
þess fyrir samskipti við
önnur ríki og viðskipta-
hagsmuni þjóðarinnar, að
hvalveiðar hefjist á ný. Í
greinargerð þessari kemur
fram, að verði hvalveiðar
teknar upp á ný, muni það
mál verða tekið upp við öll
tækifæri í tvíhliða sam-
skiptum okkar við Vestur-
Evrópuríki og Bandaríkin.
Hvalveiðar myndu veikja
málstað Íslendinga á öðrum
sviðum gagnvart þessum
ríkjum. Því er haldið fram,
að sennilega yrði fjárhags-
legt tap af þessum sökum
meira en sá ávinningur,
sem við myndum hafa af
hvalveiðum og neikvæð
áhrif takmarkaðra hval-
veiða yrðu fullt eins mikil
og almennra hvalveiða.“
. . . . . . . . . .
10. júlí 1983: „Nú í sumar
eru 30 ár liðin síðan Íslend-
ingar og Sovétmenn gerðu
þann samning sem hefur
verið ramminn utan um við-
skipti landanna. Umræður
um þessi viðskipti hafa ver-
ið misjafnlega miklar. Hin
síðari ár hefur athyglin
einkum beinst að því, hvort
ekki sé skynsamlegt að
beina olíukaupum okkar
annað. Skoðun Morg-
unblaðsins er sú að eðlileg-
ast sé að gefa olíu-
innflutninginn frjálsan og
fela olíufélögunum að semja
um hann án opinberrar
íhlutunar. Hefur þetta sjón-
armið verið sett oftar en
einu sinni fram undanfarið
og meðal annars verið túlk-
að sem „æsingaskrif“ í for-
ystugrein málgagns Fram-
sóknarflokksins, Tímanum,
og talið spilla fyrir sölu á
íslenskri saltsíld til Sov-
étríkjanna.“
. . . . . . . . . .
8. júlí 1973: „Eldgosinu í
Eyjum er nú lokið að dómi
vísindamanna. Þar með er á
enda ein harðasta við-
ureign, sem Íslendingar
hafa háð við náttúruöflin.
Enn er mönnum í fersku
minni, er jarðeldarnir brut-
ust út aðfaranótt 23. janúar
sl. og heilt bæjarfélag flutt-
ist á einni nóttu til höf-
uðborgarinnar. Björg-
unarstörfin gengu frá
öndverðu mjög vel og raun-
ar framar öllum vonum, þó
að ýmislegt hafi að sjálf-
sögðu gengið úrskeiðis; hjá
því er naumast unnt að
komast, þegar slíkar ham-
farir eiga sér stað.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
E
ins og áður hefur verið fjallað
um í Reykjavíkurbréfi, hef-
ur á undanförnum áratug-
um mátt merkja miklar
hræringar í safnastarfi og
sýningarstjórn í hinum al-
þjóðlega myndlistarheimi.
Þessar hræringar hafa ekki
síst mótast af umræðu um hvaða hlutverki söfn
eigi að gegna í samfélagi nútímans, þar sem upp-
fræðsla og þjónusta við almenning er álitin afar
mikilvæg samhliða varðveislu og söfnun arfleifð-
arinnar. Söfnum er með öðrum orðum ekki ein-
ungis gert að sinna hlutverki sínu sem vörsluað-
ilar er reglulega viðra safneignina, heldur er til
þess ætlast að þau finni nýstárlegar og skapandi
leiðir til að koma þeirri viðamiklu þekkingu sem
þau búa yfir á framfæri þannig að hugmynda-
fræðileg tengsl lista við samfélagið birtist safn-
gestum á aðgengilegan og skemmtilegan máta.
Þau stóru söfn sem að mestu eru rekin fyrir al-
mannafé horfast nú í augu við þá staðreynd að til
þess að standa undir væntingum eigendanna,
þ.e.a.s. almennings, verða þau að þjóna mjög
breiðum hópi. Sú tíð er því löngu liðin að hægt sé
að sníða sýningar að smekk þess þrönga hóps
sem áður tilheyrði hámenningunni á hverjum
stað, enda eru þessar stofnanir í harðri sam-
keppni við aðra afþreyingarmiðla um athygli hins
almenna borgara.
Um þessa stöðu mála sagði Lars Nittve, fyrr-
verandi forstöðumaður Tate Modern í London
sem nú gegnir embætti forstöðumanns Moderna
safnsins í Stokkhólmi, í viðtali við Morgunblaðið
er birtist 18. janúar sl. að „öll söfn í dag [verði] að
skapa sér sinn starfsvettvang í samkeppni við
annað. Þau verða að vega og meta stöðu sína og
taka tillit til fjöldaframleiddrar afþreyingar ekki
síður en annarra þátta“. Jafnframt sagði hann að
„safn [sé] ekki bara hús, innihaldið er það sem
skiptir máli. Starfsemin sem heild er mikilvæg en
hún snýst í rauninni fyrst og fremst um fram-
leiðslu á merkingu“.
Framleiðsla á
merkingu
Sú krafa sem gerð var
á sjöunda áratugnum
um afnám hámenning-
arstefnu og víðari
sjónarhorn á sviði lista hafði einsog áður sagði
þau áhrif að nýjar hugmyndir á sviði aðferðafræði
í sýningarstjórn komu fram í dagsljósið þar sem
skörun ólíkra þátta á sviði menningar fékk aukið
vægi. Sú þróun er mjög vel sýnileg í listheimi
samtímans þar sem félagsfræði, sálfræði, heim-
speki, vísindi og kynjafræði – svo nokkuð sé nefnt
– setur svip sinn á sýningarstjórn sem og list-
sköpunina sjálfa. En þessi þróun er að sjálfsögðu
ekki komin á neinn endapunkt því stöðugt er leit-
að nýrra leiða „við framleiðslu á merkingu“ eða
við að setja listaverk, bæði samtímans og fyrri
tíma, í nýtt samhengi sem hefur eitthvað ferskt
fram að færa fyrir bæði fagfólk og hin almenna
áhorfanda.
En hvar skyldi stefnumótandi orðræða um
framþróun á þessu sviði, eða framleiðslu á merk-
ingu, eiga sér stað? Hún á sér að sjálfsögðu stað
innan allra metnaðarfullra stofnana á sviði lista; í
söfnum og galleríum, listaháskólum, meðal lista-
manna, fræðimanna, gagnrýnenda og í hverskon-
ar útgáfustarfsemi er lýtur að listum. Hvergi er
hún þó öflugri en í kringum þá viðburði þar sem
allir þessir aðilar safnast saman og hittast til þess
að skoða og skeggræða það besta sem listheim-
urinn hefur upp á að bjóða. Auk alls þess prent-
efnis sem framleitt er við slík tækifæri er boðið
upp á fyrirlestra og umræður. Ekki má heldur
gleyma að þau sambönd er verða til þess að hug-
myndafræðileg hreyfing kemst á hlutina mynd-
ast að sjálfsögðu einnig með óformlegri hætti.
Heimur þess fagfólks er stýrir helstu söfnum og
sýningum heims er ekki ýkja stór, en eins og einn
þekktasti sýningarstjóri heims um þessar mund-
ir, Hans Ulrich Obrist, er starfar við Nútíma-
listasafn Parísarborgar, benti á í samtali við
Morgunblaðið er birtist um síðustu helgi, þá eiga
áhugaverðustu samtölin sér oft stað á „milli at-
riða“, eins og hann orðaði það. Það er því mik-
ilvægt að allir þeir sem hafa áhuga á að taka þátt í
slíkri stefnumótun séu á staðnum.
Hugmynda-
fræði í stöðugri
mótun
Í nýjasta tölublaði list-
tímaritsins „artpress“,
er fjallað um Fen-
eyjatvíæringinn, rétt
eins og í nánast öllum
öðrum listtímaritum
sem komu út í síðasta mánuði. Þemað sem Franc-
esco Bonami, stjórnandi tvíæringsins að þessu
sinni valdi honum er eins og kunnugt er
„Draumar og árekstrar – alræðisvald áhorfand-
ans“, og í tímaritinu er einmitt fjallað um þá hug-
myndafræði sem liggur að baki framkvæmdinni
að þessu sinni. Höfundur greinarinnar, Massimil-
iano Gioni, segir m.a.: „Fimmtugasti Feneyja-
tvíæringurinn er hugsaður sem einskonar eyja-
klasi ólíkra reynsluheima og tungumála – sýning
á sýningum – og gefur sig út fyrir að vera könnun
á heimi nútímans eins og hann endurspeglast í
sjóngleri samtímalista. Tvíæringurinn í ár er þó
frekar eins og þrívíddarsýning en landakort og
verður að flóknu landslagi, endalausum tilbrigð-
um atburðarása, sem leiða áhorfandann í gegnum
hættusvæði og heitustu bletti samtímamenning-
ar, jafnframt því að rísa upp í stjörnuhæðir út-
ópíunnar. Hann spannar allt frá kaldri fegurð
þess sem er sígilt í Bandaríkjunum, í verkum
manna á borð við Matthew Barney, Robert Gober
og Charles Ray, til heillar kynslóðar ungra,
óþreyjufullra og að mestu óþekktra listamanna,
og byggir þannig brýr á milli hinna ofurfrægu og
þeirra óþekktu. Tvíæringur Bonamis gefur fyr-
irheit um leiðsögn í gegnum heim andstæðna sem
knúinn er áfram af margbrotnu eðli og sundur-
leitni.“
Eins og lýsingin ber með sér kveður við nokkuð
nýjan tón í sýningarstjórn tvíæringsins að þessu
sinni. Francesco Bonami gerir meðvitaða tilraun
til að brjóta upp einsleitni og fyrirfram gefna
staðla eða tískustefnur í listheiminum, í þeim til-
gangi að sýna fram á fjölbreytileika menningar
samtímans. Hugmyndin sem slík á auðvitað ræt-
ur sínar að rekja til póstmódernískra strauma þar
sem jaðarinn er jafnsýnilegur og miðjan, og sund-
urleitnin eða tvístrunin er það leiðarminni sem
verður mest áberandi í menningunni. Þótt sú þró-
un er færði lesandann í öndvegi í bókmennta-
heiminum hafi átt sér stað fyrir áratugum síðan
undir handleiðslu Roland Barthes, heyrir þessi
áhersla Bonamis á vald áhorfandans samt sem
áður til nokkurra tíðinda í myndlist samtímans
sem oft hefur þótt mótast um of af forræðis-
hyggju. Hann vill koma áhorfandanum „aftur í
náið samband við listaverkið – í samband sem
byggist á reynslu hans eins“, eins og Bonami
orðar það í viðtali við greinarhöfundinn, Gioni, í
„artpress“.
Það er þó ekki eina skilgreiningin á því valdi
sem hann vill færa áhorfandanum, því hann segir
þá hörðu samkeppni um áhorfandann sem söfnin
hafa orðið að taka þátt í á undanförnum árum
hafa orðið til þess að þau hafi misst sjónar á leið-
andi hlutverki sínu í samfélaginu. „Hvað hinn
hugmyndafræðilega grundvöll varðar,“ heldur
Bonami áfram, „þá vísar alræðisvald áhorfandans
einnig til þess hvernig þeir sem stýra söfnum og
sýningum takast á við samband sitt við almenn-
ing. Og það er hin viðkvæma hlið þessa máls. Á
síðustu tíu árum höfum við horft upp á stofnanir
gera hvað sem er, án þess að skammast sín, til
þess að þóknast áhorfandanum. Sú stefna snýst
ekki lengur um „að þeim líki það sem við sýnum
þeim“ heldur „að við sýnum þeim það sem þeim
líkar“. Afleiðingin er endalaus runa sýninga á
verkum impressjónistanna og Picassos. Söfn
standa völtum fótum bæði hvað efnistök og fjár-
hag varðar, eingöngu vegna þess að þau reyna að
gera þeim áhorfanda til hæfis er óhjákvæmilega
gerir kröfu um sífellt klisjukenndari tuggu. En
hinn raunverulegi vandi er þó ekki almenningur:
það eru ekki áhorfendur sem eru heimskir, held-
ur við – sýningar- og safnstjórar – sem óttumst
ekkert meira en að falla ekki viðskiptavinum okk-
ar í geð.“
Sá tónn er Francesco Bonami gefur hér virðist
vera vísbending um nýja strauma í sýningar-
stjórn er hefur hljómgrunn víðar en hjá stjórn-
endum Feneyjatvíæringsins, í það minnsta ef
marka má viðtal það er birtist í Lesbókinni í dag,
laugardag, við Susan May, einn sýningarstjóra
Tate Modern í London. Hún segir þar frá sam-
starfi sínu við Ólaf Elíasson, myndlistarmann,
vegna sýningar hans í túrbínusal safnsins, sem er
líklega stærsti sýningarsalur fyrir myndlist sem
finna má í heiminum. Susan rekur hvernig
Nicholas Serota, sem er forstöðumaður allra
Tate-safnanna í Bretlandi og einn áhrifamesti
safnstjóri í heimi, hefur stutt viðleitni hennar og
Ólafs við að endurskoða viðmót Tate Modern
gagnvart áhorfandanum. Susan kannast við þann
veikleika er Bonami nefnir og felst í þessu van-
mati á áhorfandanum, og segir túlkunarstefnu þá
er Tate Modern hafi mótað stundum leiða til þess
að „mörkin á milli þess sem er nánast einfeldn-
ingslegt og þess sem er bitastæðara“ óljós. Þetta
telur hún fela þá hættu í sér að „megináherslan sé
lögð á að þjóna þeim sem minnsta þekkingu
hafa“. Markmið hennar og Tate Modern-safnsins
með samstarfinu við Ólaf er hið sama og markmið
Bonami; að koma áhorfandanum aftur í náið sam-
band við listaverkið, eða að sjá til þess að „reynsla
hans sé ómenguð af öðru en listaverkinu sjálfu“,
eins og May orðar það.
ÓAFSAKANLEG UMMÆLI
Þau orð, sem Berlusconi, for-sætisráðherra Ítalíu, létfalla í garð þýzks þing-
manns á Evrópuþinginu, að hann
væri kjörinn í hlutverk fangabúða-
varðar nazista í kvikmynd, eru að
sjálfsögðu óafsakanleg. Eftir sím-
tal á milli forsætisráðherrans og
kanslara Þýzkalands sagði hinn
síðarnefndi að Berlusconi hefði
beðizt afsökunar á ummælum sín-
um en ítalski forsætisráðherrann
mótmælir því nú að svo hafi verið.
Þessi uppákoma bendir óneitan-
lega til þess, að forsætisráðherra
Ítalíu sé ekki miklum hæfileikum
búinn til að vera talsmaður Evr-
ópusambandsríkjanna næstu sex
mánuði.
Evrópusambandið var upphaf-
lega sett á stofn til þess að setja
niður nágrannadeilur á megin-
landi Evrópu, sem höfðu leitt til
ítrekaðra styrjalda á milli Evr-
ópuríkjanna um aldir. Hugsunin á
bak við stofnun þess var sú, að
binda hagsmuni þessara ríkja
saman með þeim hætti, að stríð
þeirra í milli væri nánast óhugs-
andi. Þetta meginmarkmið með
stofnun Evrópusambandsins hefur
náðst. Líkurnar á því, að þessi ríki
rjúfi friðinn sín í milli eru nánast
engar, þegar hér er komið sögu.
Í ljósi þessa grundvallarmark-
miðs með stofnun Evrópusam-
bandsins er það auðvitað fáheyrt,
að Berlusconi skuli ýfa upp gömul
sár með þeim hætti, sem hann hef-
ur gert. Viðbrögð hans í kjölfarið
benda ekki til þess, að ítalski for-
sætisráðherrann sé líklegur til að
ná miklum árangri í því hlutverki,
sem hann gegnir nú innan ESB.
Fyrir síðustu þingkosningar á
Ítalíu birti hið virta brezka tímarit
The Economist, sem á sér 160 ára
sögu að baki, greinaflokk, þar sem
því var haldið fram og færð fyrir
því rök, að Berlusconi væri óhæf-
ur til að vera forsætisráðherra
Ítalíu. Málaferli gegn Berlusconi á
Ítalíu benda til þess að þær álykt-
anir, sem tímaritið dró af fyrir-
liggjandi upplýsingum hafi a.m.k.
byggst á einhverjum málefnaleg-
um rökum.
Ítalskir kjósendur eru að sjálf-
sögðu æðstu dómendur í því máli á
hinum pólitíska vettvangi og nið-
urstaða þeirra varð sú, að þeir
kusu Berlusconi sem sinn forystu-
mann. Við þann dómara er ekki
hægt að deila.
Þegar Kurt Waldheim hafði ver-
ið kjörinn forseti Austurríkis
komu fram upplýsingar um póli-
tíska fortíð hans, sem leiddu til
þess, að hann einangraðist á al-
þjóðavettvangi. Slík markviss ein-
angrun af hálfu annarra þjóða
gagnvart forystumanni, sem kjör-
inn er í lýðræðislegum kosningum,
er mikið álitamál. En vissulega
geta aðrir sagt, að um leið og þeir
viðurkenni rétt þjóðar til að kjósa
sér forystumann sé það réttur
þeirra sjálfra að ákveða, við
hverja þær vilji eiga samskipti.
Með þessum orðum er ekki sagt,
að hlutskipti Berlusconis eigi eftir
að verða hið sama og Waldheims.
Hins vegar er líklegt að ummæli
hans eigi eftir að draga dilk á eftir
sér, valda erfiðleikum í samskipt-
um ESB-ríkjanna næsta hálfa árið
og vekja upp frekari umræður um
hvernig forystu Evrópusambands-
ins verði bezt háttað.
Þegar byrjað er að kasta grjóti
úr glerhúsi geta þeir sem það gera
búizt við að svarað verði í sömu
mynt. Vafalaust geta aðrir fundið
ýmislegt í fortíð Ítala, m.a. á
valdatíma Mussolinis, sem er jafn-
viðkvæmt fyrir þá og ummæli
Berlusconis um fortíð Þjóðverja
nú.
En eru samskipti af þessu tagi
siðaðra manna háttur?