Morgunblaðið - 06.07.2003, Page 9

Waxmans í myndinni endurspegli að einhverju leyti verstu mar-
traðir Allens sem kvikmyndagerðarmanns; að vinna við auglýs-
ingagerð, neyðast til að gera mynd sem hann vill ekki gera og að
blindast. Er þetta eitthvað sem bölsýnismaðurinn Woody Allen
óttast að hendi sig?
„Nei, engan veginn, vegna þess einfaldlega að ég væri ekki
kvikmyndagerðarmaður ef ég fengi ekki að gera það sem ég vil.
Fremur myndi ég þá skrifa fyrir leikhús eða skáldverk. Ég óttast
því aldrei að vera atvinnulaus eða lenda í blindgötu sem kvik-
myndagerðarmaður því ég hef alltaf litið fremur á mig sem skáld
sem miðlar verkum sínum á þennan veg. Ég gæti vel hugsað mér
að gera það á annan veg í staðinn. Það hvarflaði því aldrei að mér
þegar ég réði örlögum Waxmans að þetta gætu orðið mín örlög,
aldrei. Mér fannst þetta bara fyndin flétta, að láta annálaðan Ósk-
arsverðlaunahafa upplifa slíkt og þurfa svo í ofanálag að vinna fyr-
ir fyrrverandi konu sína og kærastann hennar.
Það eina í myndinni sem flokka mætti sem martröð mína á hinn
bóginn er að eiga son eins og Waxman á, með sítt hár, hringa og
húðflúr um allan líkama og í sífelldri uppreisn. Þar var ég sann-
arlega að reyna að búa til verstu martröð allra foreldra.“
En hver er þá hans versta martröð sem kvikmyndagerð-
armanns?
Allen hugsar sig vel um og svarar svo: „Ætli það sé ekki að búa
til verulega vondar myndir og átta mig ekki á því. Þegar ég bý til
vonda mynd átta ég mig alveg á því, og hugsa með mér að ég hafi
alls ekki staðið mig sem skyldi í það skiptið. Ég vil aldrei verða
einn af þessum leikstjórum – og ég þekki nokkra slíka – sem halda
að allt sem þeir gera sé frábært. Svo bjóða þeir manni á sýningu
með sér og sitja með manni …“
…og svo spyrja þeir hvað þér finnst.
„JÁ! Og auðvitað veit ég ekki hverju ég á að svara,“ segir hann
og baðar út höndum, loksins. „Og maður reynir að finna út hvern-
ig maður getur sagt skoðun sína án þess að þurfa að særa viðkom-
andi, en líka án þess að þurfa að ljúga.“
Listamenn eru geggjaðir
Allen viðurkennir þó fúslega að listamenn séu upp til hópa
gallagripir hvað varðar sálrænt ástand. Þeir séu almennt tauga-
hrúgur hinar mestu, haldnir þráhyggjum ýmsum, ímyndunarveiki
og ýktum skapsveiflum. Það hljóti að hafa eitthvað með það að
gera að vera næmari fyrir tilfinningum sínum, eins og einhver sál-
greinirinn hafi sagt.
„Þetta eru listamenn og sem listamenn þurfa þeir að glíma við
afskaplega óvenjuleg vandamál, eitthvað sem vonlaust er að nálg-
ast á vísindalegan máta. Þeir eru að reyna að semja hinn full-
komna ballett, mála hið fullkomna málverk og ganga af göflunum
við að þurfa að eyða heilu árunum, hugsanlega ævinni allri í að ná
þessu marki, með alla á móti sér, öll gangan upp í móti. Er nema
von að þetta fólk sé ekki í eins góðu andlegu jafnvægi og aðrir.
Þeir sem velja sér þetta hlutkesti í lífinu eru geggjaðir og verða
svona enn geggjaðri eftir því sem á líður.“
En hvernig skilgreinir Allen þá þessar geggjuðu verur, lista-
mennina?
Hann gerist þá alvarlegri og setur sig í stellingar. Hann hefur
greinilega fengið þessa spurningu áður, veit hvernig á að svara
henni en vill samt vanda sig, eins og hann vilji vera sérstaklega
viss um að koma orðunum rétt frá sér: „Sannur listamaður er ein-
hver sem getur snert fólk á mjög, mjög djúpstæðan hátt með
verki sínu, jafnvel þá allra tortryggnustu af okkur. Listamaðurinn
einn getur hreyft við dómharðasta fólkinu. Það eru til listamenn
sem snerta okkur eftir pöntun, þeir sem búa til afþreyingarlistina
og það eru til listamenn sem höfða til fárra, segjum t.d. James
Joyce, en þeir sem hann þó nær til eru kannski „rjóminn“. Svo eru
til listamenn eins og Charles Dickens sem allir dá, nema þessi
sami „rjómi“. Ef maður getur búið til list sem hreyfir við fólki þá
er maður sannur listamaður og það er frábær hæfileiki.“
Heimskir heimamenn?
Sem listamaður hefur Woody Allen ætíð verið vinsælli og betur
metinn utan heimalands síns en innan. Í gervallri Evrópu hafa
myndir hans t.a.m. alltaf gengið betur en í Bandaríkjunum. Hefur
hann sjálfur velt þessu fyrir sér og fundið skýringu?
„Þetta er mér hulin ráðgáta. Ég er Bandaríkjamaður, frá New
York, vinn samkvæmt bandarískri grínhefð, en samt virðist ég ná
betur til fólks alls staðar annars staðar; í S-Afríku, Evrópu, Asíu.
Myndir mínar hafa alltaf gengið betur þar heldur en í Bandaríkj-
unum. Ég veit það ekki … eina sem mér dettur í hug er að þegar
fólk sér myndirnar á öðru tungumáli eða með texta þá sé ekki eins
auðvelt að koma auga á öll mistökin sem ég geri.“ Allen er graf-
alvarlegur þegar hann kemur með þessa skýringu. „Þetta er
raunhæfur möguleiki.“ Enn alvarlegur.
Hvaða mistök er maðurinn eiginlega að tala um?
„Nú það gæti verið órökrétt söguframvinda, léleg leik-
frammistaða. Þegar ég sé t.d. íslenska mynd sem mér líkar er
mögulegt – vegna þess að ég skil ekki íslensku – að Íslendingar
finni eitthvað að henni, finnist hún ekki nægilega sannfærandi. En
ég heyri það ekki, því ég skil ekki íslensku. Ég les textann, les
myndina og skil útfrá mínum takmörkuðu forsendum. Það má vel
vera að ég komist ítrekað upp með slíkt.“
Ekki segist hann þó hafa átt við neina ákveðna íslenska mynd,
hann hafi séð þær nokkrar, að hann rekur minni til, og líkað. „Hún
hreyfði við mér þessi sem var tilnefnd til Óskarsverðlauna,“ bætir
hann við og á þar við Börn náttúrunnar eftir Friðrik Þór Frið-
riksson.
Þegar blaðamaður segist halda að það sé nú meiri hætta á að
myndir glati einhverju ef maður ekki skilur þær og þarf að reiða
sig á texta eða talsetningu þá tekur Allen fús undir það. „Það hefði
ég nefnilega líka haldið. En veistu, hver veit nema ég sé búinn að
nota sama þýðanda í öllum þessum löndum í öll þessi ár, einhvern
sem er svona óskaplega klár.“ Enn grínast hann og kemur blaða-
manni til að skella upp úr. „Ég veit ekki hvað skal segja annað, því
ég hef enga rökrétta skýringu á því að mynd eftir mig skuli ganga
betur í Mílanó en í New York og að mynd eftir mig skuli ganga
betur bara í París en öllum Bandaríkjunum.“
Hógværðin er alveg að fara með manninn, eitthvað sem blaða-
maður bjóst ekkert endilega við fyrirfram, og fannst því viðeig-
andi að tala svolítið um frægðina og hvernig Allen hefur tekist á
við hana í gegnum tíðina.
„Ég hef alltaf haft þá tilfinningu að frægðin breyti manni ekki
heldur gerir manni kleift að vera sá sem maður er í raun og veru, án
hömlunar. Þannig að sá sem er frægur er að sýna sitt sanna eðli,
hvernig hann er innrættur. Ef einhver er venjulegur jarðbundinn
maður fyrir frægðina þá kemur það á daginn eftir að viðkomandi er
orðinn frægur. Ef einhver er reglulega ógeðfelldur þá kemur það
rækilega í ljós eftir að viðkomandi er orðinn frægur því þá er hann
hömlulaus og enginn getur komið í veg fyrir alla ógeðfelldnina.
Þetta fólk breytist ekkert heldur þarf það frekar að halda aftur af
sínum innri manni fyrir frægðina. Ég er ósköp venjulegur miðstétt-
armaður og er alveg eins undrandi og aðrir yfir allri þessari vel-
gengni minni. En um leið undrar mig hvers vegna ég næ ekki betur
til landa minna og mér finnst að myndir mínar hefðu margar hverj-
ar átt skilið betri viðtökur en þær fengu.“
En hvað er þá að löndum hans, Bandaríkjamönnum? Hvað er
það sem þeir fatta ekki?
„Stundum fell ég í þá gryfju að finnast bíógestir sífellt verða
heimskari. Á meðan mín kynslóð ólst upp við Bergman, Kurosawa
og Fellini vilja bíókynslóðir samtímans bara sjá einhverjar
heimskulegar myndir með klósetthúmor, bílaeltingaleikjum og
tæknibrellum. Þótt maður vilji halda að þetta sé skýringin þá er
hún það ekki. Fólk getur ekki orðið heimskara í dag en það var í
gær. Það er bara ekki hægt. Og þá stend ég aftur á gati og skil
ekki hvað ég geri rangt. En um leið og ég segi þetta finnst mér
samt eins og það sé brotinn pottur í kvikmyndauppeldi ungs fólks.
Þegar ég var í háskóla, og ekkert sérlega klár háskólanemi enda
rekinn eftir eitt ár, þá hópuðumst við á allar nýjustu myndirnar
frá Evrópu og diskúteruðum svo meistarana, Antonioni, Fellini og
Jean Renoir. Ungt háskólafólk sem ég ræði við í dag, bráðgreint
ungt fólk í bestu skólum landsins, hefur aldrei heyrt þeirra getið,
aldrei séð þessi meistaraverk og kærir sig ekki um það.“
Kynlíf eða samræður?
En aftur að umræddri mynd, Hollywood-endi. Þegar hjónin
fyrrverandi þræta oft sem áður um hvað hafi verið að og hvað ekki
segir Waxman, leikstjórinn, hjónabandinu til varnar: „Við stund-
uðum kynlíf.“ Og fyrrverandi eiginkonan svarar: „Já, við stund-
uðum kynlíf. En við töluðum aldrei saman.“ Svarar hann þá án
umhugsunar: „Kynlíf er betra en að tala. Spurðu bara hvern sem
er hér á barnum. Að tala er eitthvað sem maður neyðist til að gera
til þess að geta stundað kynlíf.“
Alveg dæmigerðar Allen-vangaveltur um samskipti kynjanna
sem finna má í flestum hans myndum. En er þetta virkilega það
sem honum sjálfum finnst? Endurspeglar slík heimspeki hans eig-
in afstöðu til lífsins og hins kynsins?
„Já, oftast. Í þessu tilfelli í það minnsta. Það er ekki hægt annað
en að trúa því að kynlíf sé það mikilvægasta af
öllu. Við fæðumst til að fjölga okkur og aðeins
með því að stunda kynlíf fáum við viðhaldið
mannkyninu. Auðvitað er voðalega ánægju-
legt að tala, afar örvandi og gaman en það
jafnast aldrei á við þann ógnarkraft sem kyn-
lífsathöfnin býr yfir. Þannig hlýtur kynhvötin
að vera drifkraftur alls og yfirbuga allar aðrar
hvatir. Við beitum ýmsum leiðum til að fullnægja þessum hvötum
en á endanum snýst það alltaf í kringum tvo einstaklinga sem
reyna að fá hvor annan í bólið með sér, t.d. með því að tala.“
Leikaranum Woody Allen hefur gjarnan verið legið á hálsi að
leika alltaf eins, alltaf sömu persónuna. Þessa sínagandi tauga-
hrúgu, miðaldra miðstéttarmann sem er mikið upp á kvenhöndina
en á samt alltaf erfitt með að tolla í samböndum, er lítið fyrir
hjónabönd gefinn og tekur vinnuna – listræns eðlis eða ritstörf –
og áhugamálin – bókmenntir, íþróttir, djass, leikhús og kvikmynd-
ir – fram yfir. Í Hollywood-endi reynir þó kannski meira á leik-
arann en oft áður því bróðurpart myndarinnar á hann að vera
blindur. Í fyrstu sér maður fyrir sér að það hafi verið meiri áskor-
un en hann hefur áður þurft að takast á við. En því fer öðru nær.
„Það er alls ekkert erfitt. Ef ég segði þér að þú ættir að leika
blindan mann þá myndirðu einfaldlega treysta á almenna skynsemi
þína. Í reynd er það auðveldara ef eitthvað, því maður hefur eitt-
hvað að gera, þarf stöðugt að vera að leika, í stað þess að standa að-
gerðarlaus í mynd á meðan mótleikarinn er með orðið. Tala nú ekki
um ef leikurinn er svolítið ýktur, sem hann er í myndinni, það er
auðveldara.“
Þegar blaðamaður leiðir að því líkur að með því að leika mann
með fötlun hljóti sénsinn á að fá Óskarstilnefningu að aukast til
muna, teygar hann síðasta vatnsdropann úr kámuga glasinu og
svarar án umhugsunar: „Einmitt. Þetta verður í fyrsta skiptið
sem leikari sem fer með hlutverk fatlaðs manns fær ekki tilnefn-
ingu.“
Frábært tilsvar. Tímasetningin fullkomin. Ekta Woody Allen,
hugsaði blaðamaður. Alltaf stutt í gamla grínistann, skotfljótur að
finna fyndna flötinn, en sýnir um leið lítillætið sem hann virðist
búa ríkulega yfir, í það minnsta á þessari stund og stað.
þannig að ef ég vakna með lausa nögl þá er ég viss um að ég sé kominn með krabbamein
örf fyrir að fara í röntgenmyndatöku, sneiðmyndatöku eða krufningu
ður vandi en ég geri mér ekki upp veikindi heldur geng bara af göflunum þegar ég veikist
skarpi@mbl.is
5
3 4
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. JÚLÍ 2003 B 9