Morgunblaðið - 07.07.2003, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 7. JÚLÍ 2003 17
marks um
a notið
með vörur
ka efna-
við Íslend-
eru ekki
t var ný-
WTO og
m. Sup-
achai, núverandi framkvæmdastjóri WTO, vakti þannig
athygli á því að á síðasta áratug nýliðinnar aldar hefði
vöxtur heimsverslunar numið að jafnaði 6,7%. Árið 2001
dróst hún saman um 1%, jókst síðan um 2,5% í fyrra, en
er áætluð svipuð í ár og í fyrra. Þetta er áhyggjuefni og
hvetur þjóðirnar til þess að stuðla að auknum við-
skiptum að nýju.
Það eykur enn áhuga manna að ómótmælanlega mun
þetta sérstaklega gagnast þróunarríkjunum. Al-
þjóðabankinn metur það svo að afnám allra viðskipta-
hindrana í vöruviðskiptum myndi auka tekjur þjóðanna
um 250 til 650 milljarða bandaríkjadala (20 til 50 þúsund
milljarða íslenskra króna). Helmingur ávinningsins
rynni til þróunarríkjanna og bryti fátæktarhlekki af 300
milljónum manna.
Þótt enginn sé að ræða um að ná slíkum áfanga, lýsir
þetta þó því sem aukið viðskiptafrelsi hefði í för með sér.
Fyrir þróunarríki skiptir einfaldlega mestu að fá að-
gang að mörkuðum auðugri ríkja, sem í ofanálag geta
greitt hærra verð fyrir framleiðsluna.
Í átt til aukinna heimsviðskipta
Nauðsynlegt er að halda ýmsu til haga sem skapað
hefur landbúnaðinum sérstöðu í gegnum tíðina. Ekki
bara hér á landi heldur einnig almennt.
Landbúnaður hefur haft mikla sérstöðu í viðskiptum
þjóða í millum. Það sjáum við einfaldlega á því að tollar
og tollígildi á landbúnaðarafurðum eru margfalt hærri
en í viðskiptum með aðra framleiðslu. Þróunin stefnir þó
í átt til aukinna viðskipta með þessar afurðir. Dæmi um
það sást í síðustu lotu viðskiptaviðræðnanna og birtist
manni greinilega í umræðum víða á alþjóðlegum vett-
vangi. Eðlilegt er og sjálfsagt að við Íslendingar hyggj-
um að því hvert stefna muni í þessum efnum vegna
framtíðarstefnumótunar í landbúnaði okkar. Eðlilegt er
að vekja þó athygli á ýmsum þáttum í þessu sambandi.
Fyrir það fyrsta. Þó svo að við Íslendingar verjum
okkar landbúnað gagnvart alþjóðlegri samkeppni, þá er
aðgangur inn á íslenska markaði fyrir alþjóðlegar land-
búnaðarvörur, greiður í veigamiklum þáttum. Ekki síst
það sem tekur til landbúnaðarframleiðslu sem fer fram í
þriðja heiminum. Þar er mest í húfi fyrir þær þjóðir sem
mest þurfa á því að halda að njóta auðvelds aðgangs inn
á markaði á borð við okkar. Þannig fara ýmsar vörur
vandræðalaust inn á íslenska neytendamarkaði, sem
búa við hindranir af ýmsum toga í Evrópu, vegna þess
að þarlendar þjóðir eru að burðast við framleiðslu á
vörutegundum sem eru þeim óhagkvæmar og etja kappi
við fátækustu ríki heims.
Aðgangur fyrir fátækustu ríkin
Í annan stað höfum við opnað með sérstökum hætti
aðgang fyrir fátækustu ríki heimsins með vörur sínar
inn á íslenskan markað. Í dag skiptir þetta kannski ekki
beinu máli, en er þó ákveðið tækifæri sem þarna er veitt
þessum þjóðum, auk þess sem telja má þetta táknrænan
stuðning.
Í þriðja lagi er nauðsynlegt að árétta að landbúnaður
hefur jafnan haft mikla sérstöðu í viðskiptum þjóða í
millum. Afstaða þjóðanna ræðst af hagsmunum þeirra.
Sumar þjóðir eru útflutningsþjóðir á sviði landbún-
aðarvara, svo sem Ástralía og Nýja-Sjáland, aðrar veita
ríkulega landbúnaðarstyrki sem gera þær hæfari til út-
flutnings og eru Bandaríkin gott dæmi um það. Annars
staðar er þessu öfugt farið. Þannig höfum við fyrir
meira en áratug afnumið allan útflutningsstuðning við
landbúnað okkar en þurfum að verja okkur, meðal ann-
ars vegna sérstöðu búfjárstofna okkar og þess hve þeir
eru viðkvæmir fyrir líkt og dæmin sanna.
Um sérstöðu landbúnaðarins
Loks má vitna til ávarps sem fulltrúar fjölmargra
bændasamtaka, þar á meðal Bændasamtaka Íslands
sendu frá sér 25. október sl. í tilefni af viðræðunum inn-
an WTO um aukið frelsi í heimsviðskiptum. Þar er dreg-
in upp skýr mynd af sérstöðu landbúnaðarins. Meðal
annars er vikið að því að innlend landbúnaðarfram-
leiðsla hafi öryggishlutverk í hverju landi, landbún-
aðarframleiðsla þoli illa framleiðslustöðvun, fjöl-
skyldubúrekstur sé víða undirstaða byggðanna og auk
þess forsenda skynsamlegrar nýtingar á landsins gæð-
um, jafnframt því að vera vörn fyrir tiltekna menningar-
arfleifð, fjölbreytni og trygging fyrir stöðugleika og
vexti í þróunarríkjum. Af þessu er sú ályktun dregin að
alþjóðlegar leikreglur í viðskiptum með landbúnaðar-
afurðir verði að taka mið af því að þjóðirnar hafi mikið
sjálfdæmi um eigin landbúnaðarstefnu.
Af öllu þessu má sjá að mikið er í húfi að vel takist til
um næstu áfanga í viðræðulotu innan WTO. Hins vegar
er um að ræða margslungið úrlausnarefni, sem menn
ætla sér að komast til botns í á næsta ári. Það skiptir
miklu máli að vel takist til.
iðir til framfara
Reuters
eru ekki
ni.
Höfundur er formaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins.
kmiði að auka eigin virðingu í
m með því að koma höggi á
kin og jafnvel auðmýkja þau.
Þýskalands hafði ekki heldur
markmið að leiðarljósi en lagðist
íðinu til að greiða úr eigin vanda-
eima fyrir – veikri stöðu stjórnar
og höfða til friðarhyggju þorra
a.
nin til að viðhalda leifum mikil-
kann að vera verðugt verkefni;
nd er auðugra ríki en Rússland og
hefur ef til efni á því að setja sér slík
markmið. En vilja Rússar virkilega full-
nægja hégómagirndinni á kostnað lang-
tímahagsmuna sinna þegar efnahagurinn
er í kaldakoli? Rússneskir ráðamenn
þurfa ekki heldur að koma til móts við
friðarsinna heima fyrir þegar þeir móta
stefnu sína þar sem friðarhreyfingar fyr-
irfinnast varla í Rússlandi.
Eitt af markmiðum utanríkisstefnu
Evrópuríkjanna hefur alltaf verið að koma
í veg fyrir að Bandaríkin og Rússland
sættist heilum sáttum og tengist of sterk-
um vináttuböndum. Góð tengsl milli
Bandaríkjanna og Rússlands geta hins
vegar eflt bæði ríkin, einkum Rússland.
Sumir Rússar – þeir sem aðhyllast hefð-
bundna rússneska vinstrihyggju og spilltir
embættismenn sem óttast opnara stjórn-
kerfi – nota hvert tækifæri til að hrakyrða
Bandaríkin. En stefna sem byggist á and-
úð á Bandaríkjunum er ekki skynsamleg
fyrir Rússland, sem getur aðeins hagnast
á bandalagi við voldugasta ríki heims.
Auðvitað skipta góð tengsl við Evr-
ópuríkin miklu máli fyrir Rússland, eink-
um á sviði efnahagsmála og almennra
samskipta. Rússar hafa einnig hag af sam-
starfi í utanríkismálum við stærstu lönd
Evrópusambandsins. Bandalag við Evr-
ópusambandið í utanríkis- og öryggismál-
um er hins vegar hvorki raunhæfur né
vænlegur kostur. Líklegast er að Evrópa
haldi áfram að veikjast, fremur en styrkj-
ast, á þessu sviði. Þess vegna verður Evr-
ópa ekki fremst í forgangsröðinni takist
Rússum að koma á og viðhalda sérstökum
tengslum við Bandaríkin.
Rússar geta einnig gegnt því hlutverki
að miðla málum í hinum ýmsu deilum milli
Bandaríkjanna og Evrópu. Rússar henta
augljóslega betur í þetta hlutverk en til
dæmis Pólverjar sem hafa reynt að gegna
því. Þá geta Rússar ef til vill gegnt svip-
uðu hlutverki hvað Kína og Indland
áhrærir og ættu að reyna að styrkja
tengsl sín við þau lönd eins og kostur er.
En náin tengsl við Bandaríkin þýða
ekki að Rússar þurfi að vanrækja eigin
hagsmuni, pólitíska og efnahagslega.
Hvað varðar Írak, til dæmis, ættu Rússar
að taka virkan þátt í endurreisn landsins
þótt ekki hafi enn verið óskað eftir því.
En þótt Rússar styðji nýja stjórn Íraks
ættu þeir ekki að rjúfa tengslin við hóf-
sama menn í Baath-flokknum, fyrirfinnist
þau enn, þar sem hugsanlegt er að margir
þeirra komist aftur til áhrifa. Þegar öllu
er á botninn hvolft geta fáir aðrir tekið
við völdunum í Írak, líkt og í Rússlandi
eftir 1991 þegar aðeins kommúnistar voru
í yfirstéttinni.
Gefist færi til þess ættu Rússar að taka
þátt í því að koma á friði í Írak og end-
urreisa landið, fremur en bregða fæti fyr-
ir Bandaríkjastjórn. Ólíkt Kosovo, þar
sem Rússar hafa ekki mikilla hagsmuna
að gæta og ættu að draga sig út úr frið-
argæslunni, er mikið í veði fyrir Rússa í
Írak. Við þurfum að vernda hagsmuni
okkar, einkum þá efnahagslegu: heimta
skuld Íraka við Rússland, tryggja að stað-
ið verði við gerða samninga um nýtingu
olíulinda og að Rússar fái að taka þátt í
byggingaframkvæmdum.
Í heimsmálunum almennt þurfa Rússar
að spila út olíutrompinu sem hefur reynst
þeim vel á alþjóðavettvangi, einkum í ljósi
óstöðugleikans í Mið-Austurlöndum. Rúss-
ar munu hafa miklar tekjur af olíu í
marga áratugi og geta einnig gegnt því
hlutverki að tryggja stöðugleika í orku-
málum sem verður mikilvægt til að við-
halda friði í heiminum. Skynsamleg nýting
olíuauðlindanna leggur ekki aðeins grunn
að varanlegri hagsæld í Rússlandi heldur
eykur hún einnig áhrif landsins á alþjóða-
vettvangi.
sturlönd
ð
AP
um að koma á og viðhalda sérstökum
r má sjá þá Vladimír Pútín Rúss-
aka um búgarð þess síðarnefnda.
Sergei Karaganov er formaður Utanríkis- og
varnarmálaráðs Rússlands.
’ Það voru mistök afhálfu Rússa að taka
svo einarða afstöðu
með Frökkum og Þjóð-
verjum gegn Banda-
ríkjamönnum. ‘
Í
SLENDINGAR þurfa í
náinni framtíð að huga
að breytingum á stjórn-
arskránni. Það er hins
vegar ekki einfalt að
breyta stjórnarskránni þar sem
slíkar breytingar þurfa samþykki
tveggja þjóðþinga. Um leið og
breyting á stjórnarskrá er sam-
þykkt þarf að rjúfa þing og kjósa
að nýju. Oft eru þó stjórn-
arskrárbreytingar gerðar í lok
kjörtímabils þannig að ekki þurfi
að rjúfa þing. Síðan þarf hið nýja
þing að samþykkja breytingarnar
óbreyttar.
Nú þegar þarf að breyta
stjórnarskránni
Ef af aðild Íslands að Evrópu-
sambandinu verður þarf að
breyta stjórnarskránni í þá átt að
stjórnvöld geti framselt hluta af
fullveldi sínu til yfirþjóðlegra
stofnana. Stjórnarskrár hinna
Norðurlandanna hafa að geyma
slíka heimild.
Hugsanleg aðild Íslands að
Evrópusambandinu er ekki það
eina sem kallar á stjórn-
arskrárbreytingu. Hið síkvika
eðli EES-samningsins kallar
beinlínis á hana nú þegar þar sem
samningurinn virðist nú leiða af
sér afsal af hluta af okkar full-
veldi.
Vegna EES-samningsins þurfa
Íslendingar að taka yfir um 80%
af allri löggjöf Evrópusambands-
ins án þess að hafa nokkuð um
það að segja. Það er löggjöf ESB
að þakka að íslenskt samfélag
hefur tekið þeim miklu stakka-
skiptum undanfarinn áratug.
Nánast allar breytingar á við-
skipta-, samkeppnis-, umhverfis-,
neytenda- og vinnuréttarlöggjöf-
inni eru vegna skuldbindinga
EES-samningsins.
Hæstiréttur Íslands hefur
einnig staðfest þetta framsal á
fullveldi í svokölluðum Erlu Mar-
íu dómi sem féll 16. desember
1999 þar sem fallist var á þá rök-
semd að EFTA-ríki geti orðið
skaðabótaskylt ef lög Evrópu-
sambandsins eru ekki lögleidd á
réttan hátt í innlendan rétt við-
komandi ríkis.
Burtséð frá afstöðunni til ESB-
aðildar væri það ábyrgðarleysi af
hálfu stjórnvalda að gera ekki
nauðsynlegar stjórnarskrár-
breytingar á kjörtímabilinu.
Íslensk stjórnvöld ættu að nýta
tækifærið og lögleiða aðrar tíma-
bærar breytingar á stjórn-
arskránni í lok kjörtímabilsins.
Jafnræði þegnanna
ekki í reynd
Það eru einnig nokkur stjórn-
arskrárákvæði sem íslensk
stjórnvöld virðast hvorki virða að
fullu né starfa í anda þeirra. Jafn-
ræðisregla stjórnarskráinnar er
ein af undirstöðureglum íslensks
samfélags og hún hefur sífellt
fengið meira vægi hjá dómstólum
landsins. Í stað þess að vera nær
eingöngu formregla er jafnræð-
isreglan orðin að efnisreglu sem
veitir borgurunum áþreifanlegan
rétt. Þó eru til dæmi þess að fólk
njóti ekki fulls jafnræðis.
Í upptalningu jafnræðisregl-
unnar er ekki nefnt bann við mis-
munun vegna kynhneigðar held-
ur einungis vegna stöðu að öðru
leyti. Þessu þarf að breyta enda
grundvallaratriði. Samkyn-
hneigðir einstaklingar hafa ekki
sama rétt og gagnkynheigðir til
frumættleiðinga og tæknifrjóvg-
ana og verður það að teljast brot
á jafnræðisreglu stjórnarskrár-
innar.
Stjórnarskráin sjálf mismunar
trúfélögum í landinu. Það er
óeðlilegt að eitt trúfélag hafi for-
réttindi og vernd umfram önnur
samkvæmt þeirri sömu stjórn-
arskrá sem kveður á um að allir
skuli að vera jafnir fyrir lögum
óháð því hvaða trú þeir aðhyllast.
Atkvæði kjósenda hafa mis-
mikið vægi í alþingiskosningum
eftir búsetu. Það hlýtur að vera
grundvallarréttur hvers borgara
í kosningum að atkvæði hans vegi
jafnþungt og annarra samborg-
ara hans.
Enginn ráðherra axlar
pólitíska ábyrgð
Í 2. gr. stjórnarskrárinnar
kemur vel fram skýr þrískipting
ríkisvaldsins sem í raun virkar þó
ekki alltaf. Alþingi á að vera
handhafi löggjafarvalds og eft-
irlitsaðili með framkvæmdarvald-
inu. Það væri því skynsamleg
breyting að ráðherrar segðu af
sér tímabundið þingmennsku á
meðan þeir gegna ráðherraemb-
ættum.
Í 14. gr. gerir stjórnarskráin
ráð fyrir svokallaðri ráðherra-
ábyrgð. Í reynd er slík ábyrgð þó
ekki til staðar. Stjórnarskráin
segir að landsdómur skuli dæma í
slíkum málum en landsdómur
hefur aldrei verið kallaður saman
á Íslandi.
Það er misskilningur að halda
að ráðherraábyrgð eigi aðeins að
koma til framkvæmda þegar ráð-
herrar eru sekir um ásetnings-
brot í starfi sínu.
Refsiábyrgð kemur til
í slíkum tilfellum en
ráðherraábyrgð snýst
um að axla pólitíska
ábyrgð á þeim mála-
flokki sem heyrir und-
ir viðkomandi ráð-
herra og þá skiptir
ásetningur ekki máli.
Ráðherrar axla aldrei pólitíska
ábyrgð hérlendis en erlendis er
algengt að ráðherra segi sam-
stundis af sér ef misfellur koma í
ljós innan hans valdsviðs.
39. gr. stjórnarskráinnar færir
Alþingi ríkt eftirlitshlutverk með
svokölluðum þingmanna-
nefndum. Þrátt fyrir að mörg til-
efni, s.s. í Landssímamálinu, hafi
verið til að skipa slíkar nefndir
hafa tillögur þess efnis ekki verið
samþykktar í meira en 48 ár.
Í 76. gr. segir m.a. að öllum,
sem þess þurfa, skuli vera
tryggður í lögum réttur til að-
stoðar vegna sjúkleika, örorku,
elli, atvinnuleysis, örbirgðar og
sambærilegra atvika. Þessi
stjórnarskrárbundni réttur ein-
staklinga er í mörgum tilfellum
ekki virtur. Velferðarkerfið á
ekki að vera háð geðþóttaákvörð-
unum stjórnmálamanna því
stjórnvöld hafa stjórnarskrár-
bundnar athafnaskyldur gagn-
vart þeim sem minna mega sín,
eins og staðfest var í Ör-
yrkjadómi Hæstaréttar.
Það þarf að verða lifandi um-
ræða meðal almennings og
stjórnmálamanna um æðstu lög
okkar. Lögin og ekki hvað síst
stjórnarskráin mynda ramma um
samfélagið sem við lifum í og vilj-
um lifa í. Stjórnarskráin kemur
því öllum við.
Breytum og
virðum stjórn-
arskrána
Eftir Ágúst Ólaf Ágústsson
’ Þrátt fyrir að mörg til-efni, s.s. í Landssímamál-
inu, hafi verið til að skipa
slíkar nefndir hafa tillögur
þess efnis ekki verið sam-
þykktar í meira 48 ár. ‘
Höfundur er alþingismaður
Samfylkingarinnar.