Morgunblaðið - 10.07.2003, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 FIMMTUDAGUR 10. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Ingvar Helgason hf. · Sími 525 8000 · Sævarhöfða 2 ih@ih.is www.ih.is · opið virka daga kl. 9-18
Það eru alltaf frábær
tilboð í gangi á Netinu
á ih.is/notadir
notaðir bílarIngvarHelgason
TILBOÐS
BÍLAR!
STOPP
Afríka í íslenskum skólabókum
Úr samhengi
við samtímann
HVERNIG ætli Afr-íku sé lýst í ís-lenskum skóla-
bókum og hvort lýsir
umfjöllunin Íslendingum
eða Afríkubúum betur?
Kristín Loftsdóttir, lektor í
mannfræði, kynnti frum-
niðurstöður greiningar á
því hvernig Afríku er lýst í
íslensku námsefni á mál-
þingi um kynþáttafordóma
og þjóðernishyggju sem
haldið var af Afríku 20:20,
Mannfræðifélagi Íslands
og heimsþorpi í samvinnu
við AUS.
Greiningin á námsbók-
um grunnskóla er liður í
stærra verkefni sem nefn-
ist „Ímyndir Afríku á Ís-
landi“. Kristín var styrkt af
Rannís og Háskóla Íslands
til að vinna verkefnið og gert er
ráð fyrir að því ljúki í árslok 2004.
„Í fyrirlestrinum fjallaði ég um
birtingarmyndir Afríku í skóla-
bókum í gegnum tíðina í sam-
félagsfræði, kristnifræði, sögu og
landafræði,“ segir Kristín. „Ég er
enn að vinna úr gögnunum, en á
meðal þess sem ég skoðaði var
áhersla námsbóka á þróunar-
hyggju.“
– Þróunarhyggju?
„Eitt af því sem vakti athygli
mína var að eingöngu 7% bókanna
fjölluðu um líf fólks í Afríku í borg-
um, en mun meiri áhersla er al-
mennt lögð á líf hirðingja, eða
19%. Einnig er lögð áhersla á safn-
ara, veiðimenn og akuryrkjufólk
og gengur umfjöllunin út á líf
þessa fólks eins og það var fyrir 50
árum síðan. Lítil tenging er við
það sem er að gerast í samfélagi
þessara hópa í dag. Myndin sem
dregin er upp af Afríku er því sú að
fáir búi í borgum og lífshættirnir
eru slitnir úr samhengi við sam-
tímann.“
– Hvað fleira?
„Einnig má benda á að rúmlega
helmingur bókanna leggur
áherslu á vanþróun álfunnar, eða
51%. Þá fannst mér áhugavert að
margar bækur koma inn á kyn-
þáttahyggju, sumar á afar ógagn-
rýninn hátt, þar sem oft er vísað í
litarhátt einstaklinga, sem væri
varla gert í umræðu um Norður-
löndin.“
– Hvernig er það gert?
„Í sumum bókunum er t.d. talað
um svörtu eða dökku heimsálfuna,
talað um svertingjana, svart fólk,
og hamrað á því að fólkið sé
dekkra á hörund en gengur og
gerist á Íslandi. Þannig að vísað er
til fólks út frá litarhætti, sem virð-
ist ekki þjóna neinum tilgangi
nema minna á hörundslit meiri-
hluta fólks í álfunni.“
– En er það eitthvert feimnis-
mál?
„Það er ekkert feimnismál,“
svarar Kristín. „En fræðimenn
hafa bent á að umræða um kyn-
þætti á sér almennt stað út frá
fólki með dökkan litarhátt frekar
en fólki með ljósan. Þannig virðist
kynþáttur vera eitthvað sem til-
heyrir dökku fólki, rétt
eins og kyn er almennt
afmarkað sem eitthvað
sem tilheyrir konum.
Við það má bæta að
flestir fræðimenn í dag
telja skiptinguna í kynþætti ekki
byggja á vísindalegum grunni
heldur sé það ákveðin flokkunar-
leið sem eigi sér ákveðnar sögu-
legar rætur. Það verður að undir-
strika að þessi flokkun fólks í ólíka
kynþætti hefur sögulega séð verið
samofin kynþáttafordómum. Það
sem skiptir meginmáli er ekki að
það megi ekki koma inn á ólíkt lit-
arhaft eða kynþáttahyggju, heldur
hvernig umræðan er sett fram,
hvort fjallað er gagnrýnið um kyn-
þáttahyggju, t.d. út frá aðskilnað-
arstefnunni í Suður-Afríku, eða
verið að setja fram staðlaða flokk-
un fólks í svart og hvítt.“
– Líturðu svo á að þú hafir
rekist á fordóma í námsbókunum?
„Ég tel að það séu augljósir for-
dómar í sumum námsbókum,“ seg-
ir hún. „Þó ekki öllum. Slíkt er sér-
staklega að finna í eldri náms-
bókum sem hugsanlega eru enn í
notkun.
Námsbækurnar endurspegla al-
mennt viðhorf fólks í samfélaginu,
því þeim er ekki ætlað að ögra eða
vera á skjön við ríkjandi viðhorf.
Þess vegna finnst mér forvitnilegt
að svona mikil áhersla skuli vera
lögð á að samfélög álfunnar séu
vanþróuð. Ég held það endur-
spegli ímyndir okkar um þessa
heimsálfu.“
– En eru ekki vanþróuð ríki í
Afríku?
„Fátæktin er auðvitað mikil í
mörgum ríkjum. Að sjálfsögðu má
ekki líta framhjá því. Það er samt
ekki eingöngu fátækt. Fjölbreytni
samfélaganna er mikil og fólkið
tekur virkan þátt í að breyta sín-
um aðstæðum. Við verðum að
gæta okkur á því að skilgreina
þjóðfélög ekki út frá gildishlöðn-
um þróunarskala, þar sem sum
eru framarlega og önnur aftar-
lega. Við mættum líka leggja meiri
áherslu á það sem við getum lært
af Afríkubúum, ekki bara hvað
þeir geta lært af okkur. Ef við end-
urtökum aðeins í sífellu hversu
vanþróuð Afríkuríki eru, þá fáum
við neikvæða ímynd af
fólki í Afríku sem bjarg-
arlausu og óvirku.“
– Hvað getum við
lært?
„Heilmikið, t.d. hvað
varðar fjölskylduna og samhjálp.
Svo er líka margt svipað með okk-
ur og ríkjum Afríku. Í stað þess að
leggja alltaf áherslu á þennan
framandleika, þá mætti undir-
strika að mörg samfélög innan
Afríku er miklu ólíkari hvert öðru
heldur en íslensku samfélagi. Fjöl-
breytnin er gríðarlega mikil í Afr-
íku og því alltaf vafasamt að fjalla
um Afríku sem eina heild.“
Kristín Loftsdóttir
 Kristín Loftsdóttir fæddist 28.
október árið 1968 í Hafnarfirði.
Hún er lektor í mannfræði við
Háskóla Íslands. Kristín varði
doktorsritgerð sína við Arizona-
háskóla árið 1999, en verkefnið
byggðist á vettvangsrannsókn
meðal WoDaaBe-hirðingja í Níg-
er. Áður hafði Kristín tekið BA-
gráðu í mannfræði við HÍ. Krist-
ín er gift Má Wolfgang Mixa, for-
stöðumanni SPH-verðbréfa, og
eiga þau soninn Mími, sem er 5
mánaða.
Meira fjallað
um hirðingja
en borgarbúa
ÞESSI ungi maður skolaði af sér sjávarseltuna í sturt-
unni á Ylströndinni í Nauthólsvík. Ströndin var nýverið
valin ein af 10 bestu baðströndum Evrópu af breska
dagblaðinu The Guradian og þótti ströndin vera sú
mest framandi af ströndunum tíu. Síðustu daga hefur
hins vegar ekki verið sérstaklega gott strandveður.
Í sturtu í Nauthólsvík
Morgunblaðið/Golli