Morgunblaðið - 10.07.2003, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. JÚLÍ 2003 B 3










































































































NVIÐSKIPTI ER efnahagsbati á næsta leiti
eins og leiðtogar G-8 hópsins,
helstu iðnríkja heims, gáfu fyrir-
heit um á fundinum í Evian í
Frakklandi í síðasta mánuði? Ýmis
teikn eru vissulega á lofti um efna-
hagsbata, bæði í Bandaríkjunum
og Evrópu.
Olíuverð fer lækkandi eftir að
hafa stigið þegar stríðið í Írak
geisaði og útlit er fyrir meiri verð-
lækkun. Fjárfestum víða um heim
vex nú ásmegin eftir skjálftana
vegna Brasilíu-Enron-Íraks.
Áhættuþóknanirnar lækka, þannig
að gengi hlutabréfa hækkar og
ávöxtun langtímaskuldabréfa
minnkar.
Þar að auki hafa vandkvæðin
vegna offjárfestingar og fjár-
magnssamsöfnunar í hátækniæðinu
á síðasta áratug verið leyst að
mestu. Fjárfestingarnar hafa verið
litlar í þrjú ár í röð og nú líða að-
eins fáir geirar atvinnulífsins fyrir
óhóflegu fjármagnssamsöfnunina.
Fyrirtæki eru tilbúin að fjárfesta á
ný.
Allt er þetta af hinu góða. Því
miður eiga þó Evrópa og Banda-
ríkin ekki fleira sameiginlegt í
efnahagsmálum sem stendur.
Stjórnvöld í Bandaríkjunum hafa
beitt sér til fulls í peninga- og fjár-
málum en ráðamennirnir í Evrópu
hafa haldið að sér höndum.
Í Bandaríkjunum stóð Alan
Greenspan seðlabankastjóri vel í
stykkinu á árunum 2001 og 2002 og
lækkaði vextina svo um munaði.
Þegar stefnan í peningamálum
kom ekki lengur að miklu gagni
tók stjórn George W. Bush forseta
við keflinu – og með ánægju.
Fjárlagaafgangurinn var 1,4% af
vergri landsframleiðslu í Banda-
ríkjunum árið 2000 en nú er svo
komið að spáð er 4,6% fjárlaga-
halla á þessu ári. Breytingin nemur
sex prósentustigum og þar af má
rekja fimm til stefnubreytinga
stjórnvalda fremur en veiks efna-
hags. Þetta kann að virðast til
marks um ábyrgðarleysi í fjármál-
um (og ásamt framtíðarskatta-
lækkunum sem hafa þegar verið
ákveðnar er þetta vissulega
ábyrgðarleysi) en til skamms tíma
litið er það líklegt til að stuðla að
stóraukinni eftirspurn.
Evrópski seðlabankinn hefur
verið miklu varfærnari. Að vísu ber
að hafa í huga að hann hefur þurft
að ávinna sér traust sem ný stofn-
un en afleiðingin er minni og hæg-
ari vaxtalækkanir.
Stöðugleikasáttmáli EMU, Efna-
hags- og myntbandalagsins, hefur
heft fjármálastefnuna í Evrópu.
Fjárlagaafgangurinn á evru-svæð-
inu var 0,1% árið 2000 og spáð er
2,4% halla á þessu ári, en sú þróun
er nær öll rakin til veiks efnahags,
ekki til breytinga á fjármálastefn-
unni. Ríkisstjórnir aðildarlandanna
fikta við mörkin, svindla örlítið og
fá snuprur frá framkvæmdastjórn-
inni í Brussel.
Þótt bjartsýnustu spár gangi eft-
ir nægir þetta ekki til að tryggja
þá skammtímaþenslu sem Evrópu-
ríkin þurfa. Til þess þurfa ríkis-
stjórnirnar að auka fjárlagahallann
tímabundið og bæta um leið lang-
tímahorfurnar með róttækum um-
bótum á lífeyriskerfinu. Stjórnvöld
í nokkrum ríkjanna – einkum
Frakklandi og Þýskalandi – eru að
reyna það síðarnefnda. Þau þyrftu
að vera fúsari til að gera það fyrr-
nefnda.
Líkt og segja má um ólíkar efna-
hagsráðstafanir stjórnvalda í
Bandaríkjunum og Evrópu stefna
gjaldmiðlar þeirra í ólíkar áttir þar
sem heimurinn er að ganga í gegn-
um miklar breytingar í gengismál-
um. Gengi dollarans sígur en evran
stígur óðum í verði.
Djúp kaldhæðni er á bak við
gengislækkun dollarans. Gengissig-
ið er það verð sem Bandaríkin
þurfa að greiða fyrir gamlar syndir
– þ.e. mikinn viðskiptahalla sem
erlendir fjárfestar vilja ekki fjár-
magna, að minnsta kosti ekki þeg-
ar hann nemur 4% eða meira af
vergri landsframleiðslu. Kaldhæðn-
in felst í því að gengisaðlögun doll-
arans er augljóslega af hinu góða
fyrir Bandaríkin, hinu slæma fyrir
Evrópu.
Í Bandaríkjunum leiðir gengis-
lækkun dollarans til aukins útflutn-
ings og meiri eftirspurnar og stuðl-
ar því að efnahagsbata. Gengis-
lækkunin veldur einnig ívið meiri
verðbólgu, en eins og staðan er
núna er það af hinu góða.
Í Evrópu leiðir gengishækkun
evrunnar hins vegar til verri sam-
keppnisstöðu og frekari efnahags-
samdráttar. Afleiðingarnar eru alls
ekki smávægilegar því að að sam-
kvæmt besta mati leiðir 10% geng-
ishækkun evrunnar til þess að eft-
irspurnin og framleiðslan minnkar
um 0,6% af vergri landsframleiðslu
á evru-svæðinu.
Gengi evrunnar hefur nú hækk-
að um tæp 30% frá því það var
lægst fyrir tveimur árum og full
ástæða er til að ætla að það eigi
eftir að hækka enn meira. Evran
er eini stóri gjaldmiðillinn sem get-
ur hækkað gagnvart dollarnum.
(Gengishækkun jensins væri það
versta sem gæti komið fyrir Jap-
an.) Það sem við höfum séð til
þessa nægir ekki til að viðskipta-
hallinn í Bandaríkjunum verði inn-
an skynsamlegra marka.
Með samdrætti og gengishækk-
un evrunnar kemur verðhjöðnunin
sem Evrópuríkin hafa verið að
daðra við. Gengishækkun evrunnar
gæti vel verið sá þáttur sem hrinti
af stað verðhjöðnun. Eins og sjá
má af samdrættinum í Japan, sem
hefur nú staðið í áratug, hætta
venjuleg hagstjórnarúrræði að
hafa tilætluð áhrif þegar verð-
hjöðnun og samdráttur ná fótfestu.
Evrópa vill ekki lenda í þeirri
stöðu.
Leiðtogar G-8 hópsins höfðu því
að nokkru leyti rétt fyrir sér. Erf-
itt er að sjá hvað getur komið í veg
fyrir mikinn efnahagsbata í Banda-
ríkjunum í ljósi lækkandi olíuverðs,
stefnunnar í peninga- og fjármál-
um og gengislækkunar dollarans.
Þetta þýðir þó ekki endilega að
efnahagsbati verði í Evrópu.
Í Evrópu leiða sjálfskapaðar
hömlur í fjármálum, varfærni í
peningamálum og gengishækkun
evrunnar til augljósrar hættu á
verðhjöðnun og langvarandi sam-
drætti. Þetta er þó ekki óhjá-
kvæmilegt því að undirstöður efna-
hagslífsins í Evrópu eru að mörgu
leyti traustar og einföld hugarfars-
breyting getur leitt til efnahags-
bata. En nú er kominn tími til að
semja skýrar og nákvæmar við-
lagaáætlanir. Því miður get ég þó
ekki séð að þær séu í undirbúningi.
Lán Bandaríkjanna, ólán Evrópu
© The Project Syndicate.
Eftir Olivier
Blanchard
Olivier Blanchard er forseti hag-
fræðideildar MIT í Boston í Bandaríkj-
unum.
Í Evrópu leiða
sjálfskapaðar hömlur
í fjármálum, varfærni
í peningamálum
og gengishækkun
evrunnar til aug-
ljósrar hættu á verð-
hjöðnun og langvar-
andi samdrætti
Reuters
Atvinnulausir bíða fyrir utan vinnumálaskrifstofu í Berlín í Þýskalandi. Greinarhöfundur
telur ekki ástæðu til að ætla að bjart sé framundan í evrópskum efnahagsmálum.
Aukin sala í
endurbætt-
um verslun-
um Iceland
REKSTUR bresku verslunar-
keðjunnar Iceland heldur áfram að
batna. Þetta kom fram í tilkynningu
frá fyrirtækinu Big Food Group, eig-
anda Iceland, í gær. Salan á fyrstu
13 vikum yfirstandandi rekstrarárs,
til 27. júní síðastliðinn, var að jafnaði
rúmlega 13% betri í þeim verslunum
sem hafa verið endurbættar. Í heild-
ina var salan þó um 0,5% minni en á
sama tímabili í fyrra.
Segir í tilkynningunni að samtals
hafi 23 af verslunum Iceland verið
endurbættar á tímabilinu og þar með
hafi allt í allt 62 verslanir verið tekn-
ar í gegn. Gert sé ráð fyrir að um 100
verslanir til viðbótar verði endur-
bættar á árinu, en heildarfjöldi
þeirra er rúmlega 700.