Morgunblaðið - 12.07.2003, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 LAUGARDAGUR 12. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Íslenski safnadagurinn
Kynning á fjöl-
breyttu starfi
ÍSLENSKI safnadag-urinn verður haldinní fimmta sinn næst-
komandi sunnudag, 13.
júlí. Hugmyndina að baki
deginum má rekja til al-
þjóðasafnadagsins, sem
alþjóðlegu safnasamtökin
ICOM, standa að og hald-
inn er í maí ár hvert.
„Íslenski safnadagur-
inn er íslenska útgáfan af
alþjóðasafnadeginum,
sem haldinn var 18. maí
um heim allan en sá dag-
ur hentar illa íslenskum
söfnum, sérstaklega
minni söfnum og byggða-
og minjasöfnum á lands-
byggðinni sem eru yfir-
leitt lokuð í maí,“ segir
Gerður Róbertsdóttir,
deildarstjóri sýninga- og
fræðsludeildar Minjasafns
Reykjavíkur. „Fyrsti undirbún-
ingshópurinn ákvað því að flytja
dagsetninguna yfir á annan
sunnudag í júlí, sem hentar bet-
ur íslenskum söfnum.“
– Hvert er markmiðið með
safnadegi?
„Markmiðið er fyrst og fremst
að vekja athygli Íslendinga, sem
eru okkar mikilvægustu gestir, á
því fjölbreytta og mikla starfi,
sem fer fram á söfnunum út um
allt land. Það er aðaltilgangur-
inn.“
– Hvernig standa söfnin að
safnadeginum?
„Söfnin eru hvött til að bjóða
upp á sérstaka dagskrá og uppá-
komur í tilefni dagsins og er þá
fyrst og fremst verið að hvetja
heimafólk til að heimsækja sitt
safn og eins aðra þá sem eiga
leið hjá á ferð um landshlutann
til að heimsækja söfnin í ná-
grenninu. Það er aðalatriðið.“
– Hvernig hefur safnadegin-
um verið tekið?
„Þátttakan undanfarin ár hef-
ur verið mjög góð og fjölmargir
sótt söfnin heim.“
– Taka mörg söfn þátt í deg-
inum?
„Mig minnir að fyrir tveimur
árum hafi um 50 söfn verið með.
Það eru gríðarlega mörg söfn
starfandi um allt land; minja-
söfn, byggðasöfn, listasöfn, nátt-
úrugripasöfn og sýningasetur þó
svo þar sé ekki um að ræða hefð-
bundin söfn og svo má ekki
gleyma öllum söfnunum hér á
höfuðborgarsvæðinu. Þannig að
þetta er gríðarlegur fjöldi.“
– Verður eitthvert ákveðið
sýningarþema þennan dag?
„Við höfum ekki verið með
þema hér á Íslandi eins og gert
er víða erlendis á safnadegi. Hér
hafa söfnin verið með almenna
kynningu. Hvert safn ræður
hvað það leggur áherslu á þenn-
an dag og þá út frá sínu sérsviði.
Sumir vekja athygli á sérsýn-
ingum en aðrir kynna sitt innra
starf, rannsóknir og alla að-
stöðu. Byggðasafn Árnesinga
fékk til dæmis íslensku safn-
averðlaunin í fyrra fyrir nýtt
þjónustuhús, en það
er mikið baráttumál
hjá öllum söfnum að
bæta geymsluaðstöð-
una. Söfn eru alltaf að
sýna það sem snýr að
almenningi en svo er það öll
bakvinnan, sem fáir vita af. Þess
vegna er brýnt að kynna það
starf sem fram fer á söfnum svo
sem að safna, að forverja og að
varðveita safngripi við sem best
skilyrði.
Þessi atriði brenna mikið á
söfnunum og aðstaðan til varð-
veislu mætti víða vera betri. Það
hefur oft gengið erfiðlega að fá
yfirvöld til að skilja hvað það er
mikilvægt að varðveita hluti
þegar hugsað er til framtíðar.
Hvar og hvað á að geyma og
hver skilyrðin eru til þess, til
dæmis rakastig og hitastig.“
– Hvað verður í boði hjá Ár-
bæjarsafni þennan dag?
„Við ætlum að helga daginn
sögu Reykjavíkur. Við erum
með tvær sýningar í gangi núna,
sem varpa ljósi á sögu Reykja-
víkur. Guðjón Friðriksson ætlar
að koma og vera með leiðsögn
um aðra sýninguna. Einnig verð-
ur kynning á bókum en það hef-
ur verið mjög blómleg bókaút-
gáfa í tengslum við sögu
Reykjavíkur undanfarin ár, sem
við viljum vekja athygli á og höf-
um við fengið bókaforlög til að
aðstoða okkur við það. Illugi
Jökulsson, Guðjón Friðriksson
og Eggert Þór Bernharðsson
munu lesa upp og kynna sína
umfjöllun um Reykjavík.
Við verðum einnig með sögu-
göngu í miðbænum en það er
einn þáttur, sem við erum að
efla. Að þessu sinni verður geng-
ið um Þingholtin undir leiðsögn
Páls V. Bjarnasonar arkitekts.
Lagt verður af stað frá grasflöt-
inni framan við Menntaskólann í
Reykjavík klukkan 14 og er gert
ráð fyrir að gangan standi í tæp-
ar tvær klukkustundir en tíminn
ræðst nokkuð af fjölda þátttak-
enda. Þessar göngur hafa alltaf
verið gífurlega vinsælar.
Minjasafn Reykjavíkur hefur
einnig umsjón með rekstri í Við-
ey og í tilefni safn-
adagsins verðum við
með sérstaka dagskrá
í Viðey, sem hefst kl.
13:30. Þar ætlum við
að bjóða upp á dag-
skrá fyrir alla fjölskylduna með
leiðsögn um eyjuna og fræðslu
um sögu hennar. Minjasafn Eg-
ils Ólafssonar á Hnjóti fagnar 20
ára afmæli á safnadaginn og er
því með sérstaka dagskrá.
Byggðasafnið Hvoll á Dalvík
sýnir gamlar og nýjar aðferðir
við spónasmíði og sérstök hátíð-
ardagskrá verður í Glaumbæ í
Skagafirði.“
Gerður Róbertsdóttir
 Gerður Róbertsdóttir er fædd
á Akureyri 1961. Hún lauk stúd-
entsprófi frá Menntaskólanum á
Akureyri, BA-prófi í sagnfræði
frá Háskóla Íslands og uppeldis-
og kennslufræði frá sama skóla.
Gerður stundaði nám í listasögu
við Kaupmannahafnarháskóla.
Hún starfaði við kennslu í Árbæj-
arskóla en er nú deildarstjóri
sýninga- og fræðsludeildar
Minjasafns Reykjavíkur. Gerður
er gift Óðni Jónssyni frétta-
manni og eiga þau tvær dætur,
Bryndísi og Hrefnu.
Heimamenn
mikilvægustu
gestirnir
JÓNATAN Þórmundsson prófessor
segir alþjóðasamninga ekki ganga
framar íslenskum lögum. Lagagildi
varnarsamningsins taki ekki til
þeirrar óbirtu og ólögfestu bókunar,
sem utanríkisráðuneytið vitnaði til í
bréfi til forsætisráðuneytisins.
Hann segir að þótt það hafi verið
sameiginlegur skilningur samnings-
aðila á sínum tíma, að Íslendingar
ættu að jafnaði að afsala sér lögsögu
í málum er varða varnarliðsmenn,
hafi slík þrenging litla þýðingu í máli
varnarliðsmanns sem ákærður er
fyrir tilraun til manndráps. Er hon-
um gefið að sök að hafa stungið Ís-
lending með hnífi í miðbæ Reykja-
víkur í byrjun júní sl.
Utanríkisráðuneytið hefur óskað
eftir því, að fenginni ósk banda-
rískra hervalda, að íslensk stjórn-
völd afsali sér lögsögu í málinu. Rík-
issaksóknari ætlar ekki að verða við
þeirri beiðni.
Deilt um ákvörðunarvald
Árni Páll Árnason, lögfræðingur
og fyrrum fulltrúi Íslands í fasta-
nefnd Atlantshafsbandalagsins,
sagði í Morgunblaðinu í gær að ís-
lensk stjórnvöld hafi vald til að refsa
fyrir brot framin á Íslandi. Hins
vegar segi jafnframt í 11. grein
hegningarlaganna að það vald tak-
markist af reglum þjóðarréttar.
Skuldbinding Íslendinga gagnvart
Bandaríkjamönnum með varnar-
samningnum sé því bundin þjóðar-
rétti. Það eigi því að vera í höndum
stjórnvalds, þ.e. utanríkisráðuneyt-
isins, hvort íslendingar framselji
varnarliðsmanninn.
„Það er fráleitt að alþjóðasamn-
ingar víki til hliðar íslenskum réttar-
fars- og refsilögum. Meginreglan er
alveg hin gagnstæða; íslensk lög
ganga framar alþjóðasamningum
nema slíkir samningar hafi verið
lögfestir,“ segir Jónatan.
Þetta byggist meðal annars á því
sem í lögfræði er kallað tvíeðlis- eða
tvenndarkenning. Alþjóðasamning-
ar verða þá ekki lög sjálkrafa. Til
þess þarf að veita þeim lagagildi
með sama hætti og frumvörp verða
að lögum, þ.e. á Alþingi.
Rétthæð alþjóðasamninga
og íslenskra refsilaga
„Varnarsamningurinn var einn
fyrsti alþjóðasamningurinn sem
fékk slíkt lagagildi árið 1951,“ segir
Jónatan og bendir á að sjálfur laga-
textinn sé mjög stuttur og honum
fylgi tvö fylgiskjöl. Í því fyrra er
sjálfur varnarsamningurinn og í því
síðara er viðbótarsamningur um
réttarstöðu liðs Bandaríkjanna hér á
landi. Fylgiskjöl þessi hafa fullt
lagagildi.
Hann segir að ef ríki hefur stað-
fest alþjóðasamning sé það skuld-
bundið að fara eftir honum. Uppfylli
ríkið ekki skyldur sínar kunni það að
sæta þjóðréttarlegum viðurlögum.
„Þar með er ekki sagt að það gangi
framar landslögum. Þvert á móti.“
Ákvæði 11. gr. hegningarlaga leið-
ir alls ekki til þess, að íslensk refsi-
lög verði fortakslaust að víkja fyrir
alþjóðasamningum eins og gefið hef-
ur verið í skyn. Þetta er aðeins al-
mennur fyrirvari eða áminning um
að taka tillit til þjóðréttarreglna í
samskiptum ríkja um refsilögsögu-
mál. Sem dæmi má taka friðhelgi er-
lends sendiherra hér á landi.
Aðspurður segir Jónatan að laga-
gildi varnarsamningsins taki ekki til
þeirrar óbirtu og ólögfestu bókunar,
sem utanríkisráðuneytið hefur vitn-
að til. Þó að það hafi verið sameig-
inlegur skilningur samningsaðila á
sínum tíma, að Íslendingar ættu að
jafnaði að afsala sér lögsögu í málum
er varða varnarliðsmenn, hefur slík
þrenging litla þýðingu í þessu máli.
Framsal lögsögu ekki
einhlít framkvæmd
Jónatan segir það líka rangt í mál-
flutningi um þetta mál, að það sé al-
gild framkvæmd að framselja lög-
sögu til bandarískra hervalda. Hann
bendir á mál frá 1988, sem sagt var
frá í Morgunblaðinu í gær, þar sem
ríkissaksóknari óskaði eftir umsögn
utanríkisráðuneytisins hvort fram-
selja ætti tvo varnarliðsmenn til
bandarískra hervalda. Þeir voru
ákærðir fyrir kynferðismök við barn
yngra en 14 ára. Hvorki varnar-
málaskrifstofa utanríkisráðuneytis-
ins né ríkissaksóknari féllust á það.
Hann segir núverandi tilvik vera í
raun fyrsta tilvikið þar sem varn-
armálaskrifstofan fellst á að fram-
selja lögsöguna í meiriháttar máli.
Ríkissaksóknari hafi hins vegar
hafnað þessari beiðni og því verði
þessi árekstur.
Harkalegri samskipti
„Það reyndi lítið á svona ágrein-
ing áður fyrr, ég get sjálfur borið
um það, að samstarfið var mjög
gott,“ segir Jónatan sem var sak-
sóknari árið 1967 og flutti mál gegn
fjórum varnarliðsmönnum af Kefla-
víkurvelli fyrir sakadómi Keflavík-
urflugvallar. Voru þeir allir dæmdir
til refsingar og þrír þeirra afplánuðu
í íslensku fangelsi.
Hann segir að svo virðist sem
miklu meiri harka og stífni einkenni
afstöðu bandarískra hervalda en áð-
ur var. Ekki sé neitt tilefni til að
saka ríkissaksóknara um óbilgirni
eins og gert hafi verið. Hann sé ein-
ungis að reyna að framfylgja ís-
lenskum lögum.
Lagaprófessor segir bókun við varnar-
samninginn ekki hafa lagagildi
Íslensk lög ganga fram-
ar alþjóðasamningum
MIKIL umferð var úr bænum í
blíðviðrinu í gær. Að sögn lögregl-
unnar í Reykjavík var umferð jöfn
og góð og gekk vandræðalaust
fyrir sig. Umferðarstraumurinn
var nokkuð jafn úr borginni og
bæði hjá lögreglunni á Selfossi og
í Borgarnesi fengust þær upplýs-
ingar að margir hefðu verið á
ferðinni allan gærdaginn. Á mynd-
inni má sjá bílaumferð við Hval-
fjarðargöngin í gærkvöldi en
margir nýttu sér að ókeypis var í
göngin í tilefni fimm ára afmælis
þeirra.
Morgunblaðið/Sverrir
Mikil umferð úr bænum