Morgunblaðið - 13.07.2003, Blaðsíða 31

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 2003 31
LANDMÆLINGAR Íslands
(LÍ) hafa verið að setja á markað
nýtt og endurskoðað Íslandskort í
mælikvarða
1:250.000. Þrjú
kortblöð eiga að
þekja allt landið.
Nú í vor kom út
kort nr. 2 í þessari
röð. Það nefnist
Vesturland og Suð-
urland. Eftir útkomu þess hef ég
oft verið spurður að því hver sé
hin raunverulega hæð Heklu.
Ástæðan er sú að á hinu nýja korti
er hæðartalan 1.450 m á fjallinu,
og henni ber ekki saman við hæð-
ina á gömlu Íslandskortunum
(Herforingjaráðskortunum), Máls
og menningarkortunum, né tölu
sem ég gaf upp í bók minni um
Heklu. Ég verð að svara eins og er
að því miður hafi röng hæðartala
með einhverjum hætti komist inn
á kort LÍ. Frægasta fjall landsins
er sýnt um 40 m of lágt.
Hæðarmælingin 1994
Þegar ég skrifaði bókina Á
Hekluslóðum fyrir Ferðafélag Ís-
lands var gerður út sérstakur leið-
angur til að fá hæð fjallsins á
hreint. Þetta var 11. sept. 1994,
Hekla skyldi mæld nákvæmlega
með nýjustu tækni. Þetta var gert
vegna þess að á nýlegum kortum
LÍ hafði birst hæðartalan 1.450 m
í stað 1.491 á eldri kortum. Notuð
voru fullkomin GPS-staðsetningar-
tæki í eigu Norrænu eldfjalla-
stöðvarinnar og einfalt GPS-tæki í
eigu Orkustofnunar til saman-
burðar. Nákvæmni mælingarinnar
er upp á sentimetra. Hæðin reynd-
ist vera 1487,96 m yfir sjávarmáli.
Með sanngjarnri nálgun mátti því
segja að Hátindur Heklu hafi verið
1.488 m y.s. í september 1994.
Hekla gaus síðast árið 2000 og
kynni að hafa hækkað lítillega þá
en raunar má gera ráð fyrir að
fjallið hækki og lækki á víxl um fá-
eina metra milli gosa. Á síðustu
áratugum hefur hæð Heklu líklega
verið 1490 +/ – 5 m.
Fyrri mælingar
Eggert og Bjarni reyndu að
meta hæð Heklu í ferðinni frægu
árið 1750 þegar þeir gengu fyrstir
manna á fjallið. Þeir höfðu engin
mælitæki en áætluðu hæðina með
samanburði við fjöll sem höfðu
verið mæld. Þeir giskuðu á að
Hekla risi um 3.000 fet (915 m) yf-
ir umhverfið. Næsta athugun og
fyrsta raunverulega mælingin var
gerð 22 árum síðar, í leiðangri
Englendingsins Joseph Banks
1772. Í millitíðinni varð stórgosið
1766–68 og við það hefur fjallið
vafalítið hækkað. Þá var notuð
kvikasilfursloftvog. Mælingin gaf
rúmlega 5.000 fet og mun þar átt
við ensk fet yfir sjó (1.524 m).
Sveinn Pálsson fékk mjög svipaða
hæð í ferð sinni á fjallið 1793.
Á 19. öld voru margar mælingar
gerðar á hæð Heklu, flestar með
loftvog. Slík mæling með loftvog
er aldrei mjög nákvæm, 50 m til
eða frá myndi teljast ágætt í ein-
faldri mælingu á svo háu fjalli sem
Hekla er. Meðaltal þeirra fimm
loftvogsmælinga sem vitað er um
frá 18. og 19. öld er rúmir 1.500 m.
Fyrsta hornamæling á hæð Heklu
sem vitað er um var gerð í sam-
bandi við strandmælingarnar síð-
ari, sem stundaðar voru að til-
hlutan danskra stjórnvalda á
fyrstu áratugum 19. aldar. Mæl-
ingin gaf 1.557 m yfir sjó. Tölu-
verð skekkja virðist vera í mæling-
unni enda vart við öðru að búast.
Grunnlínurnar voru allar með
ströndum fram og miðanir hafa
verið mjög langar. Björn Gunn-
laugsson mældi Heklu tvisvar
sinnum, fyrst 1834 og svo aftur
1846 til að athuga hvort hæðin
hefði breyst eftir gosið 1845. Mæl-
ingarnar gáfu báðar sömu hæð,
1.489 m y.s. Nákvæmni Björns við
landmælingar var við brugðið svo
skekkjan í tölum hans ætti ekki að
vera mikil. Landmælingamenn
danska Herforingjaráðsins fengu
lægri tölu er þeir mældu Heklu
sumarið 1907. Þeir töldu hana
1.447 m og var sú hæð sýnd á
kortum þeirra fram til 1947. Þá
gaus Hekla og öllum bar saman
um að hún hefði hækkað eftir elds-
umbrotin. LÍ mældu hana 1.491 m
eftir gos og sýna þá tölu á kortum
sínum fram til 1990. Vitað er að
Hekla hækkaði einnig nokkuð í
gosinu 1980 og margir töldu þá að
hún væri komin yfir 1.500 m en
áreiðanleg mæling var ekki gerð
eftir gosið.
Þráðurinn rakinn
En hvernig stendur þá á hæðar-
tölunni 1.450 á nýjustu kortum
LÍ? Mér hefur ekki tekist að fá
glöggar upplýsingar um það en
eftir að hafa rakið mig frá einni
kortaútgáfu til annarrar þykist ég
þó sjá hvernig í málinu liggur.
Kortadeild Bandaríkjahers (Def-
ence Mapping Agency) og Land-
mælingar Íslands gáfu út kort-
blaðið Vatnafjöll 1:50.000, árið
1990 í DMA-kortaröðinni svoköll-
uðu. Hekla er á kortblaðinu og er
þar sýnd 1.450 m há. Talan virðist
vera tekin af fáséðu Íslandskorti
sem bandaríski herinn gaf út 1969
(Joint Operations Graphic (Gro-
und), series 1501) þar sem þessi
tala birtist í fyrsta sinn. Þetta kort
er byggt á kortum sem sami her
lét gera af Íslandi öllu á árunum í
kring um 1950, svonefndum AMS-
kortum í mælikvarða 1:50.000. Á
Heklukortinu í þeirri útgáfu er
Hekla sýnd eitthvað um 1.450 m
há samkvæmt hæðarlínum en eng-
in hæðartala er skráð. Hins vegar
er þess getið að kortið sé byggt á
loftmyndum sem teknar voru að
haustlagi 1945 og 1946. Þar með
virðist skýringin komin. Hæð
Heklu á nýja Íslandskortinu er
metin eftir myndum sem teknar
voru fyrir eldsumbrotin 1947–8.
Hekla hefur gosið fimm sinnum
síðan myndirnar voru teknar og
háhryggur fjallsins hefur tekið
breytingum í hvert sinn.
Heklujökull
Önnur villa sem varðar Heklu er
einnig á Íslandskortinu nýja, á
henni er jökulhetta sem hylur
toppgíginn og axlirnar út frá hon-
um niður í um 1.300 m hæð. Það
þarf engan rannsóknarleiðangur
til að ganga úr skugga um að
þetta er ekki rétt, enginn jökull er
á háfjallinu og hefur aldrei verið.
Auður fjallskollurinn blasir við öll-
um sem ferðast um Suðurland á
björtum sumardegi. Í ljós kemur
við athugun að sama villa er á öll-
um umræddum kortum, sem ættir
eiga að rekja til kortastofnunar
Bandaríkjahers. Ástæðan er lík-
lega sú að Hekla hefur verið hvít í
kollinn haustið 1946 er myndirnar
af henni voru teknar. Má furðu
gegna hversu lífseig þessi skekkja
er og slæmt að hún skuli skjóta
upp kollinum aftur og aftur.
Gömlu danskættuðu Íslandskortin
eru hins vegar rétt í þessum atrið-
um bæði hvað varðar hæð og jökla
á Heklu. Þau sýna smájökla utan í
hlíðum hennar en þá vantar á nýja
kortinu. Að svo mæltu leyfi ég mér
að vona að LÍ lagfæri þau atriði
sem ég hef bent á svo að drottning
íslenskra eldfjalla fái rétta hæð og
ásýnd á næstu kortaútgáfum
stofnunarinnar.
Ég vil ekki ljúka greininni án
þess að nefna það sem vel er gert í
þessari kortaútgáfu. Kortið í heild
er áferðarfallegt og handhægt í
notkun, kortblaðaskiptingin er
mun betri en á fyrri Íslands-
kortum í þessum mælikvarða, upp-
lýsingum um ferðamannaþjónustu,
bensínstöðvar, sundlaugar, sælu-
hús o.fl. hefur verið aukið á kortið
sem er til mikilla hagsbóta fyrir
þá sem ferðast um landið. Óná-
kvæmni gætir þó víða, t.d. eru ár
og vötn sums staðar sýnd með sér-
kennilegum hætti svo ekki verður
betur séð en mikil stöðuvötn séu
hér og þar um landið þar sem eng-
in slík vötn eru í raun (t.d. í Þjórs-
árverum). Þetta vona ég að verði
lagað í næstu prentun kortsins um
leið og Hekla verður færð til rétt-
ari vegar.
Hæð Heklu
Eftir Árna Hjartarson
Höfundur er jarðfræðingur á ÍSOR,
og er sérfróður um Heklu og rann-
sóknarsögu hennar.
Stórglæsilegur nýlegur 55 fm
sumarbústaður/heilsárshús
Stórglæsilegur nýlegur 55 fm sumarbústaður/heilsárshús. Þrjú
svefnherbergi. Heitt vatn, heitur pottur, rafmagn, stór verönd og
góð grillaðstaða. Frábær sumarparadís!! Stór 6.200 fm eignarlóð
fylgir. Já, hér fá grænir fingur aldeilis notið sín við spennandi trjá-
rækt.
Opið hús laugardaginn 12. júlí
og sunnudaginn 13. júlí frá kl. 10-18.
Bústaðurinn er staðsettur á hinu frábæra sumarhúsasvæði Bjark-
arborgum sem er skammt frá Minni-Borg. Til þess að fá nákvæma
leiðarlýsingu hringdu þá í Hörð í s. 694-4846 sem verður á staðn-
um alla helgina. Verðið er sanngjarnt 8,7 milljónir.
Hlíðarsmára 15
Sími 595 9080
Sími 595 9000
holl@holl.is
Opið virka daga kl. 9-18
www.holl.is
FASTEIGNA
MARKAÐURINN
ÓÐINSGÖTU 4. SÍMI 570 4500, FAX 570 4505. OPIÐ VIRKA DAGA KL. 9–17.
Netfang: fastmark@fastmark.is - Heimasíða: http://www.fastmark.is/
Jón Guðmundsson, sölustjóri, lögg. fasteigna- og skipasali.
Sumarhús - Fljótshlíð
Mjög vel staðsett sumarhús í sann-
kallaðri náttúruparadís á eignarlandi
í Múlakoti í Fljótshlíð. Húsið er um
40 fm, hitað upp með arni og gas-
hitara. Stór pallur er umhverfis húsið
á 3 vegu. Mikill gróður er umhverfis
bústaðinn og á landinu öllu. Foss í
landinu og flugvöllur í nánd. Mjög
spennandi eign. Tilboð óskast.
Ingólfur G. Gissurarson, logg. fast. - www.valholl.is - Opið virka daga frá kl. 9-17.30.
Uppl. veitir Magnús Gunnarsson, s. 588 4477 eða 822 8242.
Nýtt á skrá: Til sölu/leigu samtals 1.000 fm tveir eignahlutar 706 fm á tveimur hæðum, innréttaðir sem
aðgerða- og læknastofur. Einnig 294 fm á annarri hæð, innréttaðir fyrir sjúkraþjálfun og skrifstofur.
Mjög góð staðsetning, mjög góð aðkoma. Mögulegur byggingarréttur. Verð tilboð.
ÁLFTAMÝRI/TIL SÖLU/LEIGU
Suðurlandsbraut 4a • 108 Rvk. • Fax 533 4811 • midborg@midborg.is
533 4800
Gott 224 fm einbýlishús á einni hæð með
góðum tvöföldum bílskúr. Húsið stendur í
verðlaunabotnlanga í útjaðri byggðar. Stór
arinstofa með mikilli lofthæð. Gott sjón-
varpshol með útgangi á stóra sólverönd.
Fimm svefnherbergi skv. teikningu (fjögur í
dag). Innangengt í bílskúr með ca. 25 fm.
millilofti. Verð 35,8 millj.
Opið hús milli kl. 14 og 16.
Magnús sýnir 865 2310
Opið hús í dag - Nesbali 48
73 fm skemmtileg 4ra herbergja risíbúð.
Íbúðin skiptist í 3 herbergi, rúmgóða stofu
með stórum gluggum, eldhús, baðherbergi
með nýlegum tækjum og ris. Húsið nýlega
málað að utan. Nýjar lagnir. Verð 10,5
millj.
Opið hús milli kl. 14 og 16.
Kristján sýnir 694 3622
Opið hús í dag - Langholtsvegur 132
116,8 fm mjög góð 4ra herb íbúð ásamt
stóru stæði í bílageymslu. Íbúð skiptist í
þrjú svenherb, stóra stofu, eldhús, bað-
herb, þvottahús. 14,5 fm herb. í kjallara til-
heyrir íbúð, kjörið til útleigu. Verð 13,9
millj.
Opið hús milli kl. 16 og 18.
Kristján sýnir 694 3622
Opið hús í dag - Flúðasel 14
Björn Þorri hdl. lögg. fastsali, Karl Georg hrl. lögg. fastsali.