Morgunblaðið - 13.07.2003, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 2003 47
,   -.   / 0    ! -  -.  1+2      
    3
    4 # 5 5  6 # 5 5 -   
0 
 D  
  
%$ 


 &
"### "
.&#
 N#+#"#*.# #.&#


# "

.  +
1#
  1 

+

 1/" #1# ' 
.#
"


5##  ##
" "
 
 +#' .#

"#G  
#1'#
 , "#"#
 ! "##  ## 0# 3#
'-
-#" '#  "#/% %P
; #1  
3# 
% 0# 7' 6 ;' '#  "#/% LE"'#%1  '    %% %
'
1  
3# 
%0# 0%!'
 '#-#" '#= %' 
1  


3
%#

 0# 2 
J

#-#" '#3' '
1  
3
%#

 N#"#/
#.# #
.&#
0# '@#%9#%
#-#" '###%1  
3
%#

--1" #


#

# "& #
%# '
 %0 --1" #0 #" 
' 1&"
%#.#

#I,# &"
  . 
%K 0#
#
%#) 
% '
-#" '#
'# 

%' /
1  


H#
%1
=#DDC "#+
1# # #   

" ##"##
'
 
"# +  O

" 
##""*# "
 &
'  
#
  " 
# +&
Q  )#

"#"#
 
& -  >  1
$!)
?@@@   A
 

BCCDD*D' "EBCCDF
, ##

"&# +
# "
$ 
!

 

 
#1 %

+# 

H##

 
.'"# 

 5& #
%#

0# '@#% 9#%
#   
4$?&#" /
 A3&#
 N#+#"#*.# #.&#
D 
4$K9''%J'#J1
2E; 
;

%21; !RD 

  


' 
 
 


#"
+

  
  


# 
"1
%
#"##"# # #
%#
#


    )## #
#
##  




:'
; "'#9 '. 2%;'
<)
4

#1  $ 
%   


##!

 #
 $ 
% .
 '   ) "#

=# 
##$ 
% ' LERKITRÉ af ættkvíslinni Larix
flokkast til barrtrjáa. Ólíkt öðrum
barrtrjám býr lerkið yfir þeim
sérstaka eiginleika að það fellir
barrið á haustin. Á vorin laufgast
þau aftur og þá birtast langar,
ljósgrænar, mjúkar nálar sem eru
margar saman í knippi. Þessar
glænýju, mjúku nálar færa manni
sumarið á silfurfati og vekja hjá
manni þörf fyrir að ganga að
trénu og klappa því,
svona eins og maður
myndi strjúka ketti.
Lerki getur verið
ákaflega skemmti-
legt garðtré, börk-
urinn er ljós og tréð
allt bjart og fínlegt
yfirlitum. Nú heyr-
ast þær raddir að
flagð sé undir fögr-
um berki.
Fyrir nokkrum
árum kom upp al-
varlegur sveppa-
sjúkdómur í alaska-
ösp. Var þar kominn
fram ryðsveppur
sem hefur valdið
miklum usla í aspar-
ræktun og ekki er
séð fyrir endann á þeirri þróun.
Lerkið spilar stórt hlutverk í
þessum harmleik því það er milli-
hýsill fyrir ryðsveppinn. Á vorin
þarf ryðsveppurinn að komast á
nálar lerkitrjáa svo hann geti
myndað smitgró sem geta smitað
öspina. Lerkið sjálft býður lítinn
skaða af þessari millilendingu
sveppsins, hugsanlega skemmist
ein og ein nál en það tekur því
varla að minnast á svoleiðis smá-
muni fyrir tré með óteljandi nálar.
Reyndar var öspin alls ekki í náð-
inni þegar þessi ryðsveppur tók
að herja á hana. Hún var komin á
lista yfir öxulplöntur hins illa
enda ljóst að öspum var almennt
uppsigað við skólplagnir og bíla-
stæði landans og greinilegt að
þessi illa innrætta planta hafði
ekkert erindi í íslenska garða. Við
Íslendingar megum hins vegar
ekkert aumt sjá og þegar öspin
veiktist hastarlega af þessu alvar-
lega ryði var hún snarlega tekin
af svarta listanum og allt kapp
lagt á að finna lækningu við sjúk-
dómnum. Lækningin er ekki fund-
in en við uppgötvuðum sameig-
inlegan óvin, lerkið. Reynt hefur
verið að úða lerkið með sveppa-
lyfjum á þeim tíma sem svepp-
urinn dvelur á lerkinu en slíkar
úðunaraðgerðir hafa skilað tak-
mörkuðum árangri. Þess vegna
mæla sérfræðingar með því að
gróðursetja ekki lerki
í grennd við aspir og
hafa sumir velt því
fyrir sér hvort það sé
yfirhöfuð sniðugt að
rækta lerki sunnan-
lands.
Glöggir garðeigend-
ur og jafnvel þeir sem
ekkert vit hafa á
gróðri, hafa tekið eftir
því að nú í sumar er
lerki einstaklega illa
útlítandi. Nálarnar,
sem voru svo grænar
og fallegar í vor, eru
brúnar, linar og
hanga ónýtar á grein-
um trjánna. Þessi ein-
kenni hafa ekkert
með asparryðsvepp-
inn eða aðra sveppi að gera held-
ur er hér um að ræða óvenju
miklar frostkskemmdir. Síb-
eríulerkið, Larix sibirica, laufgast
yfirleitt fremur snemma og í hlý-
indunum í vor fór það af stað fyrir
allar aldir, eins og margur annar
gróður. Seint í maí kom svo
kuldakast sem gerði það að verk-
um að nýju nálarnar hreinlega
frusu í hel með fyrrgreindum af-
leiðingum. Í sumum tilfellum lifðu
af brum á árssprotunum og hafa
þau nú náð að vaxa fram og
mynda nýjar nálar en oftar var
það tilfellið að árssprotinn þoldi
ekki við og kól illa. Síberíulerki er
því langt frá sínu fegursta í
sumar. Til er önnur lerkitegund,
evrópulerki, Larix decidua, sem
væri hugsanlega hentugri tegund
í garða því það laufgast síðar en
síberíulerkið og er því ekki í eins
mikilli hættu á að skemmast í
vorfrostum. Rétt er hins vegar að
hafa í huga að evrópulerkið er líka
millihýsill fyrir asparryðið.
Margir garðeigendur hafa haft
af því áhyggjur að þessar
skemmdir sem áður er lýst séu af
völdum einhvers sveppasjúkdóms.
Svo er ekki en á síðustu árum
hafa a.m.k. tveir sveppasjúkdómar
þó gert sig heimakomna á lerkinu.
Sá fyrri er nefndur barrfellir.
Hann hefur gert óskunda í vot-
viðratíð og þá helst í skógræktar-
reitum þar sem trén standa þétt.
Einkenna þessa svepps verður
ekki vart fyrr en í fyrsta lagi í
byrjun júlí og veldur hann því að
nálarnar verða brúnar og detta
svo af. Ef um eitt garðtré er að
ræða geta garðeigendur fengið
fagmenn til að úða tréð sitt með
viðeigandi sveppalyfjum, þá er
best að úða seint í júní og virkar
úðunin þá fyrirbyggjandi, þó er
aldrei hægt að ábyrgjast árangur
af slíkri úðun.
Seinni sveppasjúkdómurinn
kallast barrviðaráta. Hann leggst
á börkinn og þegar hann nær að
hringa sig utan um greinar
trjánna verður viðkomandi grein
brún og deyr. Restin af trénu er
áfram græn og falleg. Þessi
sveppur getur verið að dunda sér
í sama trénu árum saman, tekur
kannski eina og eina grein á
hverju ári. Við þessum sveppa-
sjúkdómi er besta ráðið að saga
viðkomandi grein af og farga
henni langt frá lerkitrjám til að
koma í veg fyrir smit.
Lerki er að mínu mati mjög
skemmtilegt garðtré. Það verður
oft kræklótt og furðulegt í laginu
sunnanlands vegna þess að veðr-
áttan getur verið því óhagstæð en
tré eiga ekkert endilega öll að
vera eins í laginu, fjölbreytnin
gefur garðinum gildi rétt eins og
mannlífinu.
Lerki í blíðu
og stríðu
Skemmdar nálar á árssprotum lerkis.
Lerkitré með frostskemmdir.
VIKUNNAR
BLÓM
Um s j ó n S i g r í ð u r
H j a r t a r
nr. 495
Guðríður Helgadóttir,
garðyrkjufræðingur.
LANDSPÍTALI
- HÁSKÓLASJÚKRAHÚS
SLYSA- OG BRÁÐADEILD, Fossvogi sími 543 2000.
BRÁÐAMÓTTAKA, Hringbraut sími 543 2050.
BRÁÐAMÓTTAKA BARNA, Barnaspítala Hringsins
sími 543 1000.
BRÁÐAMÓTTAKA GEÐDEILDA, Hringbraut sími
543 4050.
NEYÐARMÓTTAKA v/nauðgunarmála, Fossvogi sími
543 2085.
EITRUNARMIÐSTÖÐ sími 543 2222.
ÁFALLAHJÁLP sími 543 2085.
LÆKNAVAKTIR
BARNALÆKNIR er til viðtals á stofu í Domus Medica á
kvöldin v.d. kl. 17–22, lau., sun. og helgid., kl. 11–15.
Upplýsingar í s. 563 1010.
LÆKNAVAKT miðsvæðis fyrir heilsugæsluumdæmin í
Reykjavík, Seltjarnarnesi, Kópavogi, Garðabæ og
Hafnarfirði, í Smáratorgi 1, Kópavogi. Mótttaka kl.
17–23.30 v.d. og kl. 9–23.30 um helgar og frídaga.
Vitjanabeiðni og símaráðgjöf kl. 17–08 v.d. og allan
sólarhringinn um helgar og frídaga. Nánari upplýs-
ingar í s. 1770.
TANNLÆKNAVAKT – neyðarvakt um helgar og
stórhátíðir. Símsvari 575 0505.
VITJANAÞJÓNUSTA læknis í heimahús. Alla v.d. kl.
10–16. Símapantanir og ráðgjöf kl. 8–20 í síma
821 5369.
LÆKNALIND, Bæjarlind 12, Kópavogi. Einkarekin
læknisþjónusta. Vaktþjónusta alla virka daga kl 08–
17. Uppl. í síma 520 3600 og á heimasíðu www.laeknal-
ind.is
APÓTEK
LYF & HEILSA: Austurveri við Háaleitisbraut. Opið kl.
8–24, virka daga, kl. 10-24 um helgar. Sími 581 2101.
APÓTEKIÐ: LYFJA, Lágmúla: Opið alla daga ársins kl.
8–24. S. 533 2300.
LYFJA, Smáratorgi: Opið alla daga ársins kl. 8–24. Sími
564 5600.
BORGARAPÓTEK: Opið alla daga til kl. 24, virka daga
kl. 9–24 og um helgar kl. 10–24. Sími 585 7700.
Læknasími 585 7710 og 568 1250. Fax: 568 7232.
Milli kl. 02 og 8 er lyfjaþjónusta á vegum læknavaktar.
NEYÐARÞJÓNUSTA
BAKVAKT Barnaverndarnefndar Reykjavíkur er starf-
rækt eftir kl. 16.15 virka daga, allan sólarhringinn
aðra daga. Sími 892 7821, símboði 845 4493.
HJÁLPARSÍMI Rauða krossins, fyrir þá sem þjást af
depurð og kvíða og eru með sjálfsvígshugsanir. Full-
um trúnaði heitið. Gjaldfrjálst númer: 1717, úr öllum
símum.
TRÚNAÐARSÍMI RAUÐAKROSSHÚSSINS. Ráðgjafar-
og upplýsingasími ætlaður börnum, unglingum og að-
standendum þeirra. Nafnleynd. Opið allan sólarhr.
Gjaldfrjálst númer: 1717 – Netfang: husid@redcross-
.is
VINALÍNA Rauða krossins, s. 561 6464. Grænt númer
800 6464, er ætluð fólki 20 og eldri sem þarf einhvern
til að tala við. Svarað kl. 20–23.
BILANAVAKT BORGARSTOFNANA, sími 5 800 430
tekur við tilkynningum um bilanir og liðsinnir utan
skrifstofutíma.
NEYÐARSÍMI FORELDRA 581 1799 er opinn allan sól-
arhringinn. Vímulaus æska- Foreldrahús.
Neyðarnúmer fyrir
allt landið - 112
 


 

   


 

           





   

  

  
 
!"" #

 "