Morgunblaðið - 13.07.2003, Blaðsíða 11

LANDIÐ
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 2003 C 11
ÞAÐ ákvæði fiskveiði-stjórnunarlaganna, semkveður á um að fiskurinní sjónum sé sameignþjóðarinnar, er bæði illa
orðað og ónákvæmt og er þjóð-
areignarákvæðið því heldur slöpp
röksemd í umræðum um hið ís-
lenska fiskveiðistjórnkerfi, að mati
þeirra Ragnars Þórs Péturssonar
og Árna Guðmundssonar, heim-
spekinga. Í BA-ritgerð, sem þeir
skrifuðu saman undir leiðsögn Þor-
steins Gylfasonar prófessors og
nefndu Fiskur og verðleikar, er
fjallað um það hvort kvótakerfið sé
réttlátt eða ranglátt.
Í ritgerðinni gagnrýna höfund-
arnir sérstaklega notkun þjóðar-
eignarhugtaksins og má segja að
niðurstaða þeirra um
þjóðareignarumræðuna hafi verið
tvíþætt. Annars vegar gagnrýna
þeir í ritgerðinni og sýna fram á
með rökum að greinargerð Sigurð-
ar Líndals og Þorgeirs Örlygsson-
ar fyrir Auðlindanefnd um málið á
sínum tíma hafi verið einkennileg
og gölluð. Hinsvegar komast þeir
að þeirri niðurstöðu að þjóðareign-
arhugtakið sem slíkt og lögin þar
um séu varhugaverð og að alls ekki
sé hægt að sýna fram á ranglæti
kerfisins með því að vitna til þjóð-
areignarákvæðis fiskveiðilaganna,
sem andstæðingar kvótakerfisins
geri gjarnan.
Þeir telja þó að sýna megi fram
á ranglæti kerfisins með annars
konar rökum.
Þeir félagar, sem báðir eru frá
sjávarbyggðum, Ragnar frá Akur-
eyri og Árni frá Húsavík, telja að
þrátt fyrir fyrirferðarmikla um-
ræðu um kvótakerfið undanfarin
misseri, hefði sú umræða bæði
mátt vera vandaðri og ítarlegri.
„Við gagnrýndum sumt af því sem
ritað hafði verið vegna þess að
okkur þótti það ekki nógu mark-
visst og vandað. Í raun hefur ekk-
ert breytt þeirri skoðun okkar,
allra síst sú umræða, sem átti sér
stað fyrir nýafstaðnar kosningar.“
Afnota- og eignarréttur
Máli sínu til stuðnings telja þeir
upp nokkrar staðreyndir um þjóð-
areignarákvæði fiskveiðilaganna,
sem þeir segja að kannski séu ekki
öllum ljósar. „Í fyrsta lagi var
ákvæðið um þjóðareign ekki inni í
lögum um kvótakerfið þegar það
var fyrst sett á árið 1984 og megn-
inu af kvótanum úthlutað. Það
kemur ekki til sögunnar fyrr en
sex árum síðar með lögum nr. 38/
1990 er festu kvótakerfið í sessi. Í
öðru lagi kveður ákvæðið um þjóð-
areign á um að fiskistofnarnir á Ís-
landsmiðum séu sameign íslensku
þjóðarinnar. Þessir stofnar eru
sameign, en ekki kvótinn. Oft er
því haldið fram að kvótinn sé sam-
eign þjóðarinnar, en það er hann
ekki. Þetta getur vissulega skipt
máli í rökfærslunni. Í þriðja lagi
má vera að sú staðhæfing að fisk-
urinn í sjónum sé sameign þjóð-
arinnar stangist á við alþjóðalög.
Utan tólf mílna efnahagslögsögu
er engum eignarrétti til að dreifa,
aðeins afnotarétti. Vera má að
þjóðareignarákvæðið sé gallað af
þessum sökum því það er augljóst
að stór hluti fiskistofnanna við Ís-
land sé utan tólf mílna.“
„Andstæðingar kvótakerfisins
telja sumir að heimildir handhafa
kvótans séu of ríflegar til að geta
talist samrýmast þjóðareign á
fiskimiðum. Þeir telja ennfremur
að þar sem skýrt er kveðið á í lög-
um að handhöfn kvóta myndi ekki
varanlega eign, þá sé borðleggj-
andi að innkalla eigi kvótann og
dreifa upp á nýtt. Þetta er oft kall-
að fyrningarleið. Þarf þá væntan-
lega að úthluta honum upp á nýtt
og þá á þann hátt að úthlutunin
samrýmist þjóðareign. Ýmsar hug-
myndir hafa verið nefndar svo sem
að senda hverjum landsmanni
kvóta, halda uppboð og láta ágóð-
ann renna til ríkissjóðs eða með
einhverjum öðrum hætti. Til að
meta hvers „þjóðareign“ krefst af
fiskveiðistjórnunarkerfi, þarf að
skilgreina betur hvað „sameign ís-
lensku þjóðarinnar“ táknar,“ segja
þeir Ragnar og Árni.
Hefðbundin einkaeign
Auðlindanefnd bað þá Sigurð
Líndal og Þorgeir Örlygsson að
svara þeirri spurningu fyrir sig og
þeir skiluðu til hennar áliti þar um.
Þegar álitið er skoðað kemur þó í
ljós að þeir svara alls ekki þeirri
spurningu, heldur allt annarri,
segja Ragnar og Árni. „Niðurstaða
þeirra er sú að villandi er að tala
um „sameign þjóðarinnar“ ef með
því er verið að gefa til kynna hefð-
bundinn einkaeignarrétt. Telja
þeir í áliti sínu að það leiði af því
að fiskar í sjó séu ekki hefðbundin
eign og þjóð ekki hefðbundinn eig-
andi. Þetta álit er að okkar mati
nauða ómerkilegt. Þeir segja í
raun að það sé villandi að tala um
„sameign“ ef með því eigi að gefa í
skyn „einkaeign“. Það liggur alveg
fyrir frá upphafi að þetta tvennt er
ólíkt. Annað hugtakið er nokkuð
skýrt, en hitt ekki. Sigurður og
Þorgeir voru beðnir um að útskýra
óskýrara hugtakið og útskýrðu
þeir það þannig að það virtist alla
vega ekki vera það sama og skýra
hugtakið. Svona niðurstaða skilar
okkur ekkert áfram í að meta þjóð-
areign. Við vitum auðvitað að þjóð-
in á eignir. Ótal fyrirmenni hafa að
minnsta kosti tekið við hinu og
þessu fyrir hönd íslensku þjóðar-
innar. Á þetta hefur t.d. Þorsteinn
Gylfason réttilega bent.“
– En þó þjóðin eigi eignir og lög
segi að hún eigi jafnframt fiskinn í
sjónum, þýðir það þá, að ykkar
mati, að hver einasti þegn í þjóð-
félaginu eigi rétt á að nota þessa
eign?
„Alls ekki. Fiskurinn er tak-
mörkuð auðlind. Óheft sókn er sól-
undun á verðmætum. Verðmætum,
sem Alþingi hefur umsjón með fyr-
ir hönd þjóðarinnar. Kvótakerfið
var sett á með það m.a. að mark-
miði að tryggja hagkvæmni veið-
anna. Lögin um fiskveiðistjórnun
byrja á ákvæði um þjóðareign. Í
greinargerð er skýrt kveðið á um
að hér sé á ferðinni almenn mark-
miðsyfirlýsing. Auðlindin verði að
vera í höndum Íslendinga og notuð
á þann veg að þjóðin hagnist. Eng-
inn getur haldið því fram í fullri al-
vöru að velferð þjóðarinnar sé best
tryggð með því að leyfa hverjum
sem hefur íslenskt ríkisfang að
veiða. Hugsum okkur nú að Norð-
menn ákvæðu skyndilega að bjóða
okkur Íslendingum allan olíugróða
sinn í skiptum fyrir veiðiréttinn við
Ísland í tiltekinn tíma. Það má vel
hugsa sér að jafnvel svo róttækar
ráðstafanir gætu vel verið sam-
rýmanlegar við þjóðareignar-
ákvæðið.“
Lítið vinnst með innköllun
„Kvótinn er takmörkuð auðlind.
Það geta ekki allir fengið að veiða.
Þess vegna virðist augljóst að rétt-
læti kvótakerfisins ráðist fyrst og
fremst af réttlæti úthlutunarinnar.
Að því gefnu að löggjafinn hafi rétt
fyrir sér, að takmarka þurfi veiðar
við Ísland, þá virðist okkur aug-
ljóst að réttlæti kerfisins ráðist
fyrst og fremst af réttlæti úthlut-
unarinnar. Sú spurning er sívak-
andi, jafnvel þótt fyrningarleið
yrði farin. Í aðdraganda kosning-
anna var mikil umræða um það
hvort innkalla ætti kvótann í meira
eða minna mæli. Oft var látið að
því liggja að sú athöfn væri sjálf-
krafa í átt til réttlætis. En yrði
kvótinn innkallaður, þarf að út-
hluta honum aftur. Þær spurning-
ar vakna hvort sú endurúthlutun
yrði með réttlátum hætti, hvort
sjálfkrafa sé réttlátt að kaupendur
kvóta séu vel að honum komnir og
svo má auðvitað gera ráð fyrir að
úthlutun kvótahagnaðar sé eins
vandasamt verk og úthlutun kvót-
ans sjálfs.“
– Teljið þið að innköllun kvóta sé
góð hugmynd?
„Við höfum fyrst og fremst horft
á úthlutun kvótans, enda teljum
við að af henni ráðist réttlæti eða
ranglæti kerfisins. Við höfum fært
fyrir því rök hvernig réttlát út-
hlutun hefði getað litið út. Í sem
allra stystu máli felur réttlát út-
hlutun í sér að úthlutað er til
þeirra, sem eiga kvóta skilinn. Út-
gerðarmenn á ákveðnu tímabili
áttu örugglega ekki allan kvótann
skilinn. Hinsvegar er ekki eðlilegt
að bylta kerfinu nú í nafni rétt-
lætis. Fleira kemur til. Skilvirkni,
hagkvæmni og ekki síst ábyrgð
stjórnvalda á því kerfi, sem sett
var á. Ef hugmyndin er að gera
kerfið réttlátt, teljum við að eðli-
legri kostur væri að nota auðlinda-
gjaldið til að greiða þeim bætur,
sem hlunnfarnir voru við upphaf-
lega úthlutun. Við höfum ákveðnar
hugmyndir um hvernig fara mætti
að því. Þeir gætu þá keypt sér
kvóta. Innköllun kvóta myndi skila
litlu umfram þá lausn og valda
töluvert meiri skaða,“ segja þeir
Ragnar Þór Pétursson og Árni
Guðmundsson að lokum.
Þeir Ragnar Þór Pétursson og Árni
Guðmundsson, sem skrifuðu BA-ritgerð um
réttlæti og ranglæti íslenska kvótakerfisins,
sögðu Jóhönnu Ingvarsdóttur að alls ekki
væri hægt að rökstyðja ranglæti kerfisins
með þeim rökum að fiskurinn í sjónum væri
sameign þjóðarinnar.
Morgunblaðið/Kristinn
Ragnar Þór Pétursson
Árni Guðmundsson
join@mbl.is
Þjóðareignarákvæðið
heldur slöpp röksemd
ÞAÐ er alltaf að aukast að listamenn
sæki heim smærri byggðarlög og
sýni þar verk sín. Það er ánægjulegt
fyrir íbúa í þessum litlu þorpum að
geta sótt sýningar í sinni heima-
byggð og geta boðið nágrönnum sín-
um að njóta menningarviðburða sem
annars eru ekki í boði.
Listakonan H. Halldóra Helga-
dóttir verður með málverkasýningu
á Drangsnesi hinn 19. júlí n.k. H.
Halldóra Helgadóttir býr og vinnur
á Akureyri. Hún stundaði myndlist-
arnám við myndlistarskólann á Ak-
ureyi á árunum 1996 til 2000 og hef-
ur tekið þátt í fjölda samsýninga
bæði á námsárunum í myndlistar-
skólanum og eins eftir að hún lauk
námi. Hún átti verk á sýningunni
„10x10“ sem ýmsir listamenn voru
með í Ketilhúsinu á Akureyri 2001
og eins á samsýningu norðlensra
listamanna í Færeyjum á síðasta ári.
Auk þess að taka þátt í samsýn-
ingum með öðrum listamönnum hef-
ur Halldóra haldið fjórar einkasýn-
ingar á verkum sínum. Í listhúsi
Akureyrar 2000 og 2001 og svo einn-
ig í gallerí Ash í Varmahlíð árið 2001
og svo í Reykholti 2002.
Drangsnesingar hafa haldið
Bryggjuhátíð árlega síðan 1996 og er
það fastur liður að einn eða fleiri
listamenn sýna verk sín á hátíðinni.
Þessar sýningar eru alltaf vel sóttar
og setja mikinn svip á hátíðarhöldin.
Morgunblaðið/Jenný Jensdóttir
Listakonan H. Halldóra Helgadótt-
ir við eitt verka sinna.
H. Halldóra
Helgadóttir
með mál-
verkasýningu
Drangsnes
„ÞAÐ er auðvitað talsverð vinna við
að fást við hvern stein. Ég er þetta
2–3 tíma að móta steininn, þetta er
þolinmæðisverk,“ segir Sólveig
Jónsdóttir, handverks- og listakona,
sem býr á Munaðarnesi við utan-
verðan Ingólfsfjörð á Ströndum.
Hún hefur fengist við það í 6–7 ár að
vinna minjagripi og skartgripi úr
steinum sem hún tínir í fjörunni í ná-
grenni við bæinn og í fjallinu fyrir of-
an. Einnig vinnur hún minjagripi úr
selskinni.
Steinategundirnar sem hún fæst
við eru onix, grænn og rauður jaspis
og síðan gnæs og granít frá Græn-
landi en þeir steinar berast með haf-
ísnum frá Grænlandi. Sólveig sagar
steinana niður og handslípar þá síð-
an. „Maður er með steininn í hönd-
unum allan tímann frá því byrjað er
þar til hann er tilbúinn,“ segir Sól-
veig, sem selur gripi sína á bænum
og einnig í safnahúsinu Kört í Árnesi.
Hver steinn
þarf sinn tíma
og þolinmæði
Selfoss