Morgunblaðið - 16.07.2003, Blaðsíða 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 16. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í KASTLJÓSI Ríkissjónvarpsins þriðjudaginn 8.
júlí síðastliðinn mættust Sturla Böðvarsson, sam-
gönguráðherra, og Guðmundur Guðlaugsson, bæj-
arstjóri á Siglufirði. Var þar rætt um
frestun Héðinsfjarðarganga svokall-
aðra, en þeim höfðu stjórnarflokk-
arnir lofað að byrja á árið 2004, enda
útboð á verkinu í fullum gangi í kosn-
ingabaráttunni fyrir síðustu kosn-
ingar. Forseti Alþingis bar barm-
merki á Siglufirði sem á stóð
Siglufjarðargöng og hvaðeina. En
núna virðist eitthvað hafa gerst í hagstjórninni sem
gerir það að verkum að þessu verður að fresta. Allt
í einu eru stjórnarflokkarnir farnir að halda því
fram að þeir séu svo vel að sér í hagfræði og hag-
stjórn að þeir viti nákvæmlega upp á hár hvenær og
hvernig beri að haga framkvæmdum. Fullyrðingar
sem Sturla Böðvarsson lét hafa eftir sér í umrædd-
um Kastljósþætti. Hann endaði þó þáttinn með skoti
í eigin fót þegar hann var spurður hvort það kæmi
til greina að flýta framkvæmdum með Héðinsfjarð-
argöng ef forsendur breyttust. Ekki stóð á svari frá
samgönguráðherra vorum: Nei, nú er búið að taka
ákvörðun um þetta, útboð í byrjun 2005, grafa
haustið 2006! Svo mikið fyrir mánaðarlegar athug-
anir… þessar sem allir stjórnarliðarnir bera fyrir
sig þessa dagana til að verja það óverjanlega: Hel-
bera lygina fyrir kosningar!
Stjórnarflokkarnir fóru mikinn um það fyrir
kosningar að ef þeir héldu ekki velli myndi ekkert
verða af fyrirhuguðum gangaframkvæmdum, fengju
þeir ekki dýrmætustu eign kjósendanna, atkvæðið.
Þannig var atkvæðið svikið út.
Sem uppalinn Ólafsfirðingur get ég ekki með
nokkru móti skilið hvernig í ósköpunum stjórnvöld-
um dettur í hug að Siglfirðingar og Ólafsfirðingar
eigi að fagna þessari nýjustu frestunarákvörðun um
framkvæmdir við göngin um tvö ár, eins og Sturla
vildi meina að íbúar staðanna ættu að gera. Hvor-
ugur þessara staða hefur fengið að njóta nokkurs af
því lygilega góðæri sem á að hafa tröllriðið öllu Ís-
landi síðustu árin. Engin mannvirkjauppbygging
hefur átt sér stað á Ólafsfirði síðustu 10 árin, at-
vinnustarfsemi hefur snardregist saman, þjónusta á
staðnum á vægast sagt undir högg að sækja sökum
einangrunar og atvinnuleysi hefur jafnan verið í
hærri kantinum hin síðari ár. Ekki get ég fullyrt
um Siglufjörð, en erfitt á ég með að ímynda mér
skárri skilyrði þar sökum svipaðra umhverf-
isaðstæðna. Nú eiga þessir staðir, auk Dalvíkur,
Hofsóss og Sauðárkróks, meðal annarra, að vera
stoðir stöðugleika þjóðarbúsins og telja það heiður.
Það skyldi þó aldrei verða að árið 2006 væru hjól
atvinnulífsins komin í þann farveg að göng yrðu
þensluvaldandi fyrirbæri, en það vita þeir sem hafa
einhverja þjóðhagfræði lært að í niðursveiflu er
æskilegt að stjórnvöld haldi hjólum atvinnulífsins
gangandi með framkvæmdum, og í uppsveiflu eiga
þau að halda að sér höndum. Dæmi nú menn hver
fyrir sig hvar í kúrfunni við stöndum nú, með at-
vinnuleysið eins og það er.
Það sem mér finnst einna merkilegast eru við-
brögð íslensku þjóðarinnar. Ég man að þegar Árni
Johnsen gerðist sekur um að reyna að ljúga sig út
úr þeirri klípu sem hann kom sér í á sínum tíma
ætlaði allt um koll að keyra. Þá var æpt eftir blóði,
allir urðu sjálfskipaðir dómarar, ekki nægði að
hann hlyti dóm eftir réttarinnar venjum. Nú þegja
hins vegar flestir þunnu hljóði. Það virðist semsagt
allt í lagi að stjórnarflokkarnir tveir ljúgi upp í opið
geðið á nokkur þúsund manns, en ef einn lýgur að
þjóðinni þá má sparka í hann. Svona er þjóðin sam-
kvæm sjálfri sér, eða hitt þó heldur.
Að lokum vil ég bara segja eftirfarandi: Ef fólk
lætur óréttlæti viðgangast svo lengi sem það snertir
það ekki persónulega skal það ekki ætlast til að því
sé sýnd samúð þegar óréttlætið knýr að dyrum þess.
Píslarvottar ríkisstjórnarinnar
Eftir Kristján Ragnar Ásgeirsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
ÞEGAR þetta ritað er sum-
arleyfistíminn að ná hámarki. Ým-
iss konar félagsstarf leggst niður,
nefndir og ráð
fresta fundum fram
á haust og mörg
fyrirtæki og stofn-
anir starfa á hálfum
hraða eða þaðan af
minna. Þetta er
þekkt fyrirbæri í
öllum þeim löndum sem við berum
okkur saman við og ekkert nema
gott um það að segja að fólk taki
sér gott sumarfrí og mæti síðan
endurnært til starfa á ný. Ísland
hefur hins vegar þá sérstöðu að
hér spannar þessi sumarleyfistími
næstum því þrjá mánuði, í stað
nokkurra vikna víðast hvar í Evr-
ópu. Í stað þess að flestir fari í frí
á svipuðum tíma eru Íslendingar
gjarnan að taka daga hér og viku
þar frá og með hvítasunnuhelgi og
út ágústmánuð. Flestir taka svo
kannski þrjár vikur samfleytt í
síðari hluta júlí og fyrri hluta
ágúst. Fyrir vikið er ýmis starf-
semi á hálfum hraða eða minna
samtals í næstum þrjá mánuði,
sem nefna má sumarleyfistímann.
Síðastliðið vor átti sér stað tölu-
verð umræða um svokallaða
„fimmtudagsfrídaga“ en þeir voru
að þessu sinni fjórir á sjö vikna
tímabili, þar sem 1. maí bar niður
á fimmtudag. Hvers vegna sum-
ardagurinn fyrsti þarf hins vegar
alltaf að vera á fimmtudegi er
engan veginn auðskilið og sama
má í raun segja um uppstigning-
ardag. Á dögunum könnuðu Sam-
tök atvinnulífsins hug aðildarfyr-
irtækja til þess hvort tilfærsla
einhverra þessara fimmtu-
dagsfrídaga yfir á heppilegri tíma
myndi stuðla að hagræði í rekstri.
Mikill meirihluti svaraði því ját-
andi, eða 82% þeirra sem afstöðu
tóku.
Sundurslitnar vinnulotur
Staðan er því sú að eftir
páskafrí, sem eru með lengra móti
á Íslandi, koma nokkrar slitróttar
vinnuvikur þar sem mikið er um
frídaga, gjarnan á fimmtudögum.
Að þeim tíma loknum tekur svo
við þessi langi sumarleyfistími. Því
má segja að á tímabilinu frá pásk-
um og út ágústmánuð séu menn
sífellt að byrja og stoppa, setja
aftur í gang og gera hlé. Þetta er
býsna langur tími þar sem röskun
verður á starfsemi fyrirtækja og
stofnana. Þessi röskun dregur úr
viðskiptum, afköstum og fram-
leiðslu og þar með úr lífskjörum
landsmanna allra. Milli sumarleyf-
istímans og jóla eru hins vegar
engir slíkir frídagar, þótt röskun
verði oft á þeim tíma á högum for-
eldra, vinnustaða og barna vegna
starfs- og námskeiðsdaga í skól-
um, að ógleymdum vetrarfríunum
sem sumir skólar taka og komu til
sögunnar án nokkurs samráðs við
t.d. atvinnulífið í landinu.
Langt skólafrí
Annað séreinkenni íslensks sam-
félags eru þessi gríðarlega löngu
sumarfrí í skólum. Þau eru aug-
ljóslega ein helsta orsök þessa
langa sumarleyfistíma, enda eiga
margir foreldrar barna á grunn-
skólaaldri engin einföld úrræði á
þessum tíma, önnur en að vera til
skiptis í sumarfríi eða að annað
foreldrið einfaldlega hverfi af
vinnumarkaði. Reynslan kennir að
oftar eru það mæðurnar sem
hverfa af vinnumarkaði vegna
þessa og þannig hefur þessi langi
sumarleyfistími skólanna óbein
áhrif á stöðu kvenna á vinnumark-
aði, truflar framgöngu þeirra í
starfi og þar með tekjumöguleika.
Fækkun skólaára
Samtök atvinnulífsins hafa
ítrekað bent á ýmsa kosti þess að
fækka árum á grunnskóla- og
framhaldsskólastigi þannig að
nemendur útskrifist t.d. með stúd-
entspróf átján ára en ekki tvítugir.
Þannig yrði íslenskt menntakerfi
sambærilegra menntakerfum bæði
austan hafs og vestan, tími nem-
enda yrði betur nýttur og íslenska
menntakerfið yrði allt samkeppn-
ishæfara. Þjóðhagslegur ávinn-
ingur af slíkri breytingu hefur
verið metinn á níunda milljarð
króna fyrst í stað, m.a. í formi
aukinna ævitekna nemendanna,
sem síðan færi vaxandi (skýrsla
Hagfræðistofnunar HÍ fyrir Versl-
unarmannafélag Íslands, janúar
2002). Fyrir rúmu ári kom það í
ljós með könnun SA að hagsmunir
atvinnulífsins af sumarvinnu skóla-
fólks standa ekki í vegi þess að
skólaárið sé lengt um einn mánuð
eða svo, sé það gert fyrri hluta
sumars.
Miklir möguleikar til
hagræðingar
Ljóst er af ofangreindu að mikl-
ir möguleikar eru til staðar í því
skyni að koma á hagkvæmara fyr-
irkomulagi frítöku hér á landi.
Með því að lengja skólaárið (og
fækka árunum) mætti stytta þenn-
an langa sumarleyfistíma í t.d. sex
vikur í júlí og ágúst. Á þeim tíma
væri þá almennt gert ráð fyrir að
ýmis þjónusta gæti verið á hálfum
hraða eða jafnvel legið niðri að
einhverju leyti, á svipuðum tíma
og slík staða er uppi víða í við-
skiptalöndunum, en í staðinn
kæmu fleiri vikur þar sem öll
starfsemi væri með eðlilegum
hætti. Fimmtudagsfrídagana svo-
kölluðu, a.m.k. sumardaginn fyrsta
og uppstigningardag, mætti t.d.
færa saman við sumarfrí eða
tengja þá starfs- og námskeiðs-
dögum og vetrarfríum skólanna
með einhverjum hætti (best væri
þó að afnema þau síðastnefndu).
Með samráði væri þannig hægt að
koma á því fyrirkomulagi að þjóð-
félagið væri einfaldlega undir það
búið að tiltekna daga í t.d. nóv-
ember væru vetrarlokanir í skól-
um og ýmis þjónusta því skert
umrædda daga.
Með slíkum breytingum mætti
ná fram aukinni framleiðslu, aukn-
um afköstum og auknum við-
skiptum, og þar með bættum lífs-
kjörum landsmanna allra. Þar að
auki myndu slíkar breytingar
draga úr röskun fyrir foreldra og
börn, auk fyrirtækja og stofnana,
og styrkja stöðu kvenna á vinnu-
markaði. Ljóst er að margir aðilar
þyrftu að koma að slíkum breyt-
ingum, svo sem stjórnvöld, aðilar
vinnumarkaðarins og fleiri hags-
munaaðilar. Fyrsta og mikilvæg-
asta skrefið er hins vegar að
fækka skólaárunum og stytta
þetta langa sumarfrí skólanna og
eru stjórnvöld hvött til að hefjast
þegar handa við það verkefni.
Óhagkvæmt
fyrirkomulag
frítöku
Eftir Gústaf Adolf Skúlason
Höfundur er forstöðumaður
stefnumótunar- og samskipta-
sviðs Samtaka atvinnulífsins.
FJÖLMIÐLAR vöktu í síðastlið-
inni viku athygli á skýrslu Evrópu-
nefndar gegn kynþáttafordómum
og umburðarleysi, sem birt var í
Strassborg 8. júlí
og fjallaði að þessu
sinni um Ísland. Af
þessari 20 blaðsíðna
skýrslu hafa sex lín-
ur um trúarbragða-
fræðslu í skólakerf-
inu og undanþágur
frá henni orðið tilefni stórra fyr-
irsagna. Það er vel, ef það er til
marks um að mönnum þyki mikils
um vert að þeirri fræðslu sé sinnt
af kostgæfni í skólakerfinu. Það
ætti að vera foreldrum og kenn-
urum hvatning til að standa vörð
um þessa fræðslu og vanda til
hennar, en margt bendir til að
henni sé víða þokað til hliðar, þrátt
fyrir skýr ákvæði í lögum og nám-
skrám.
Ég get hins vegar ekki leynt því
að mér þykja yrðingar skýrsluhöf-
unda um trúarbragðafræðslu í
skyldunámsskólum á Íslandi og
undanþágur frá henni yfirborðs-
kenndar og misvísandi, samanber
upphaf málsgreinarinnar sem um
þetta fjallar, en þar segir: „Sam-
kvæmt lögum ber að kenna kristin
fræði í skyldunámi barna, en nem-
endur geta fengið undanþágu frá
henni.“ Hið rétta er að samkvæmt
lögum ber að kenna kristin fræði,
siðfræði og trúarbragðafræði í
skyldunámi. Um undanþáguákvæði
yrði ég sérstaklega síðar.
Við setningu grunnskólalaga
1974, fyrir tæpum 30 árum, var í
fyrsta skipti kveðið á um að fræða
skyldi um helstu trúarbrögð heims
í skyldunámi, auk kennslu í kristn-
um fræðum. Í námskrá sem út
kom árið 1976 var þessari fræðslu
fundinn staður á unglingastigi og
nokkrum árum síðar sendi Rík-
isútgáfa námsbóka frá sér tilraun-
anámsefni í þessum fræðum. Hægt
gekk að koma þessari fræðslu á.
Um ástæður þess skal ekki fjölyrt
hér, en umrætt námsefni kom loks
út hjá Námsgagnastofnun í vönd-
uðum búningi árið 1995 og hefur
nú náð nokkurri útbreiðslu. Með
námskrá sem sett var 1989 var
kveðið á um að auk trúarbragða-
fræðslu á unglingastigi skyldi hafin
fræðsla um önnur trúarbrögð en
kristni þegar á miðstigi og með
námskránni 1999 var bætt um bet-
ur og mælt fyrir um að þessi
fræðsla skyldi hefjast þegar í
yngstu bekkjum grunnskólans.
Þróun námskrár í kristnum fræð-
um, siðfræði og trúarbragðafræð-
um hér á landi hefur um margt
verið svipuð því sem gerst hefur
annars staðar á Norðurlöndunum.
Það er svo kunnara en frá þurfi að
segja að fjárveitingar til námsefn-
isgerðar eru naumar og því hefur
gengið hægar en skyldi að gefa út
námsefni við hæfi, þótt nokkuð hafi
áunnist.
Varðandi möguleika á und-
anþágu frá þessari fræðslu segist
nefndin hafa „haft spurnir af því að
í sumum tilvikum hafi reynst erfitt
fyrir börn að fá slíka undanþágu,
einkum á grunnskólastigi“.
Menntamálaráðherra hefur stað-
hæft að undanþágur eigi að vera
auðsóttar og talsmaður múslima
telur þær ekki vandamál. Vottar
Jehóva hafa til skamms tíma verið
fjölmennasti hópur þeirra sem leit-
að hafa eftir undanþágum og lýsti
talsmaður þeirra því yfir á fundi,
sem haldinn var síðastliðið haust í
Kennaraháskóla Íslands á vegum
Reykjavíkurprófastsdæmanna um
trúarbragðafræðslu í skyldunámi,
að þeim reyndist engum vand-
kvæðum bundið að fá undanþágu
fyrir börn sín. Lok setningarinnar
„einkum á grunnskólastigi“ er
óskiljanleg í ljósi þess að trúar-
bragðafræði eru ekki kennd hér í
framhaldsskólum nema í und-
antekningartilvikum og þá sem val-
grein. Þess má hins vegar geta að
greinin er kjarnagrein í mennta-
skólum á Norðurlöndum.
Undanþáguákvæði eru bundin í
lögum í Noregi, Svíþjóð, Dan-
mörku og Íslandi en eru með ólík-
um hætti, ýmist eru sérstök
ákvæði um trúarbragðafræðsluna
eða almenn ákvæði um undanþágur
eins og hér á landi, sbr. 35. grein
laga um grunnskóla. Mikil umræða
hefur farið fram í öllum þessum
löndum um undanþáguákvæði lag-
anna og takast þar á sjónarmið um
rétt foreldra til uppeldismótunar
annars vegar og hins vegar um
rétt samfélagsins til að mennta
þegnana, einnig í þessum efnum.
Öll Norðurlöndin leggja mikla
áherslu á að skólinn temji nem-
endum umburðarlyndi og víðsýni
en menn hafa spurt sig hvort það
lærist best með því að veita und-
anþágur eða skipta börnunum í
hópa í trúarbragðafræðslunni eða
hvort vænlegra sé að öll börn taki
þátt í þeirri fræðslu sem skólinn
býður og fræðist þannig um eigin
trú auk trúar- og lífsviðhorfa ann-
arra. Þannig fái þau tækifæri til að
temja sér virðingu fyrir ólíkum við-
horfum á grundvelli þekkingar og
skilnings. Á Norðurlöndunum öll-
um er hlutur kristinna fræða mest-
ur með tilvísun í sögu og menningu
þessara þjóða, en öðrum trúar-
brögðum og lífsviðhorfum eru einn-
ig gerð skil á forsendum þeirra
sjálfra. Námsgreinin er þar sem
hér skilgreind sem hluti af al-
mennri menntun án tengsla við til-
tekin trúfélög. Finnland hefur þó
þá sérstöðu að þar er greinin
bundin kirkjudeildum.
Margir nýbúa sem hér hafa sest
að eru kristinnar trúar. Um 94,5%
allra íbúa á Íslandi tilheyra kristn-
um trúfélögum, um 3,2% eru í öðr-
um trúfélögum og 2,3% eru utan
trúfélaga. Enda þótt þróun í átt til
fjölmenningar sem rekja má til
átrúnaðar sé fremur skammt á veg
komin hér á landi er mikilvægt að
kristindóms- og trúarbragða-
fræðslu sé sinnt af kostgæfni.
Markmið sem aðalnámskrá hefur
sett þessari fræðslu eru verðugt
keppikefli. Yfirvöld menntamála
þurfa að tryggja að henni sé sinnt
og að kennarar séu sem best búnir
til þess að sinna henni af þekkingu
og færni. Auk þess er brýnt að
skapa trúarbrögðum rými meðal
kjarnagreina framhaldsskólanna.
Þekkingarleysi er jarðvegur for-
dóma.
Trúarbragða-
fræðsla
Eftir Sigurð Pálsson
Höfundur er sóknarprestur við Hallgríms-
kirkju og fyrrverandi námsstjóri í kristnum
fræðum, siðfræði og trúarbragðafræðum.
Fyrir flottar konur
Bankastræti 11 • sími 551 3930
Nýbýlavegi 12 • 200 Kópavogi • Sími 554 4433
Opið virka daga 10-18, laugardaga 11-15
Föt fyrir
allar konur