Morgunblaðið - 17.07.2003, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. JÚLÍ 2003 B 7








































































































NATHAFNALÍF EITT helsta hagstjórnarvanda-
mál í Bandaríkjunum í dag er verð-
hjöðnun, en verðhjöðnun er það þeg-
ar verðlag fer almennt lækkandi,
öfugt við verðbólgu sem þýðir al-
mennt hækkandi verðlag. Fólk dreg-
ur úr fjárfestingum vegna þess að
raunvextir hækka á markaðnum og
kýs að halda að sér höndum vegna
óvissu um framtíðina.
Þetta vandamál er viðfangsefni
doktorsritgerðar Gauta B. Eggerts-
sonar, hagfræðings hjá Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum í Washington, en
Gauti nam hagfræði við Princeton-
háskólann í Bandaríkjunum og vann
að doktorsverkefni sínu þar undir
handleiðslu prófessors Michael
Woodfords, sem er að sögn Gauta
einn helsti peningahagfræðingur
heims.
„Verkefnið fjallar um það til hvaða
ráða stjórnvöld geta gripið þegar
stýrivextir eru komnir niður í núll,
en það hefur ekki gerst síðan í
kreppunni miklu. Í dag eru vextir í
Bandaríkjunum 1% og hafa ekki ver-
ið lægri síðan árið 1958,“ segir Gauti.
Gauti hefur meðal annars kynnt
verkefni sitt fyrir bandaríska seðla-
bankanum, sem hefur mikinn áhuga
á hugmyndum um hvernig hægt sé
að koma hjólum atvinnulífsins af stað
á ný.
Í Japan hafa menn glímt við verð-
hjöðnun í nokkur misseri en þar eru
vextir 0% auk þess sem atvinnuleysi
er í sögulegu hámarki. Gauti segir að
forsætisráðherra Japans hafi boðið
Michael Woodford, leiðbeinanda sín-
um, til Japans í haust til að vera til
ráðgjafar í verðhjöðnunarvandamál-
inu og segist Gauti hugsanlega verða
sjálfur með í för.
„Það sem við Michael bendum á er
að þegar Seðlabankinn getur ekki
lækkað vexti frekar, getur hann í
staðinn haft áhrif á væntingar fólks
um þróun framtíðarvaxta og það get-
ur haft áhrif á eftirspurn. Ein leið til
þess að gera það er að stjórnvöld
setji sér ákveðin markmið varðandi
þróun framtíðarverðlags og atvinnu-
stigs og komi þeim skilaboðum út í
samfélagið.“
Gauti segir að seðlabankar geti
t.d. lýst yfir ákveðnum verðlags-
markmiðum og sagt að þeir stefni
t.d. að því að hækka verðlag að
ákveðnu marki eftir nokkur ár, þann-
ig að jafnvel þó þeir geti ekki lækkað
vexti í dag, þá segjast þeir munu nota
þá í framtíðinni til að hækka verðlag.
Gauti segir að verkefnið hafi eng-
an sérstakan snertiflöt við Ísland,
enda eru aðstæður á Íslandi ólíkar
þeim sem við blasa í Bandaríkjunum.
Á Íslandi hefur yfirleitt verið við of
háa verðbólgu að etja en ekki of lága.
Íslendingur með ráð
gegn verðhjöðnun
sækja á og voru t.d. mun fleiri
stelpur sem hófu nám síðasta haust
en árið á undan og þar áður. Þó
svo að við séum færri látum við nú
heyra í okkur.“
Nafnið Hagfræðistofnun gefur
ekki endilega til kynna að vinnu-
staðurinn sé sérlega skemmti-
legur…en er það kannski misskiln-
ingur?
„Já, þetta er mikill misskil-
iningur, því þetta er í raun
draumavinnustaðurinn minn. Ég fæ
að takast á við mjög áhugaverð
verkefni og nýta það sem ég hef
lært í hagfræðinni sem er að mínu
mati mjög góð reynsla fyrir nýút-
skrifaðan hagfræðing. Enda hef ég
mikinn áhuga á rannsóknarstörfum
og stefni á frekara nám á því sviði.
Svo fæ ég náttúrulega að vinna
með fremstu hagfræðingum þjóð-
arinnar, það er ekki slæmt og ég
læri mikið af því.“
Hvað gerirðu þegar þú ert ekki
að vinna og ekki að spá í hagfræði?
„Ég kenni djassballet og sæki
tíma sjálf. Hef verið meira og
minna í djassballet síðan ég var sjö
ára. Einnig hef ég gaman af lestri
góðra bóka, er núna að lesa Harry
Potter and the Order of Phoenix
sem er mjög skemmtileg bók. Svo
nýt ég þess að eyða tíma með kær-
astanum, fjölskyldunni og vinum.“
Hvernig sérðu framtíðina fyrir
þér, hyggurðu á frekara nám í hag-
fræði?
„Já, ég stefni á masterinn eftir
ár. Helst vil ég læra í Bretlandi,
mekka hagfræðinnar. En ég hef
áhuga á að mennta mig frekar í
þjóðhagfræði og hagrannsóknum.
Langtímaáform eru síðan, eins og
staðan er í dag, að klára dokt-
orsgráðuna og starfa við rann-
sóknir og kennslu,“ segir Þóra.
Hvað var það sem vakti áhuga
þinn á hagfræði?
„Það má segja að hann hafi
vaknað í 6. bekk í Versló í þjóð-
hagfræðitímum hjá Valdimari Her-
geirssyni. Það var kosningaár og
mér fannst mjög áhugavert að geta
tengt það sem ég var að læra í
þjóðhagfræðinni við umræðuna fyr-
ir kosningar, varðandi þenslu, verð-
bólgu og slíka hluti.“
Og ertu enn jafnheilluð af hag-
fræðinni núna?
„Já, sem betur fer og áhuginn
hefur aukist ef eitthvað er. Ég hef
til dæmis mikinn áhuga á alþjóða-
og þróunarhagfræði sem heyra
undir þjóðhagfræði en þar liggur
áhugasviðið mitt.“
Hvernig eru kynjahlutföll í hag-
fræðiskor?Eru ekki fleiri strákar
en stelpur í þessu námi?
„Við erum reyndar ennþá í
minnihluta, u.þ.b. 30%, en erum að
Morgunblaðið/Arnaldur
Þóra Helgadóttir útskrifaðist með BS í hagfræði úr HÍ með einkunnina 9,0.
Dansandi
hagfræðidúx
Þóra Helgadóttir er fædd árið
1979. Þóra er Reykvíkingur en ný-
flutt í Hafnarfjörðinn. Hún varð
stúdent frá Verzlunarskóla Íslands
1999. Að því loknu vann hún sem
uppeldisfulltrúi í Hofstaðaskóla í
Garðabæ í einn vetur áður en hún
hóf nám í hagfræði við Háskóla Ís-
lands. Þóra útskrifaðist með BS
próf í hagfræði frá HÍ síðastliðið
vor og hlaut hæstu einkunn yfir
viðskipta- og hagfræðideild, ágæt-
iseinkunnina 9,0. Þóra hefur starf-
að í Landsbankanum á sumrin en
starfar nú á Hagfræðistofnun Há-
skóla Íslands. Hún er í sambúð
með Birni Halldórssyni, slökkvi-
liðs- og sjúkraflutningamanni.
ÚRSKURÐUR Heimsviðskipta-
stofnunarinnar (WTO) þess efnis að
bandarískir verndartollar á stál, sem
settir voru á í mars á síðasta ári,
brjóti í bága við alþjóðlegar við-
skiptareglur, gæti valdið vaxandi
spennu í samskiptum Bandaríkjanna
og Evrópusambandsins, ESB.
Nefnd á vegum WTO komst að
þeirri bráðabirgðaniðurstöðu í mars
síðastliðnum að bandarísku verndar-
tollarnir væru brot á samningum og
hefur sú niðurstaða nú verið stað-
fest. Rök Bandaríkjamanna á sínum
tíma voru þau að tollarnir væru leyfi-
legir þar sem um neyðarráðstöfun
væri að ræða til að vernda banda-
ríska stálframleiðandur gegn sam-
keppni. Var meðal annars vísað til
sterkrar stöðu dollarans og fjár-
málakreppu í Asíu og Rússlandi í því
sambandi. Þessir þættir hafi leitt til
að ódýrt stál hafi flætt inn á Banda-
ríkjamarkað og grafið undan sam-
keppnishæfni bandarískra fyrir-
tækja.
Undanþágurnar óleyfilegar
WTO telur að ekki hafi verið sýnt
fram á hvernig þeir þættir eigi að
réttlæta sérstaka verndartolla á inn-
flutt stál. Þá hafi það jafnframt verið
brot á reglum að veita undanþágu
frá tollunum til framleiðenda í Ísr-
ael, Mexíkó, Kanada og Jórdaníu.
Verndartollarnir hafa frá upphafi
sætt harðri gagnrýni, jafnt innan
Bandaríkjanna sem utan. Bent hefur
verið á að þeir gagnist fyrst og
fremst framleiðendum í ríkjum þar
sem George W. Bush Bandaríkjafor-
seti þarf að styrkja stöðu sína fyrir
næstu forsetakosningar, s.s. í Penn-
sylvaníu og Vestur-Virginíu.
Þá hafi þessi ákvörðun verið í
hróplegu ósamræmi við þau mark-
mið Bandaríkjastjórnar að auka
frelsi í alþjóðaviðskiptum.
Evrópusambandið, ásamt sjö öðr-
um ríkjum, kærði verndartollana til
Heimsviðskiptastofnunarinnar.
Evrópusambandið hefur þegar
hafið undirbúning að því að leggja
refsitolla á bandarískar vörur. Sam-
kvæmt reglum Heimsviðskiptastofn-
unarinnar er ESB heimilt að leggja
refsitolla er nema allt að 2,2 millj-
örðum dollara á bandarískar vörur
til að vega upp þau áhrif sem banda-
rísku verndartollarnir hafa haft.
Þeir refsitollar verða hins vegar ekki
lagðir á bandarískan stálútflutning
heldur er ESB í sjálfsvald sett á
hvaða vörum tollarnir lenda.
Má búast við því að valdar verði
vörur sem eru viðkvæmar fyrir toll-
um og jafnvel framleiddar á svæðum
þar sem Bush má illa við því að tapa
fylgi. Hafa íþróttavörur, grænmeti,
ávextir og ýmsar vefnaðarvörur ver-
ið nefndar sem dæmi um vörur er
líklegt að tollar verði lagðar á.
Þetta er sama aðferð og Bandarík-
in beittu er aðgerðir ESB gegn inn-
flutningi á hormónabættu kjöti voru
dæmdar ólögmætar af WTO.
Ekki mun þó koma strax til þess
að refsitollarnir verði lagðir á.
Bandaríkin hafa þegar lýst því yfir
að þau muni áfrýja niðurstöðu WTO.
Fáir búast þó við því að niðurstaðan
verði önnur. Þar með munu refsitoll-
arnir jafnvel koma til framkvæmda í
lok þessa árs eða byrjun næsta árs,
sem er kosningaár í Bandaríkjunum.
Deilt um fleiri mál
Þessi deila er einungis einn angi af
þeirri togstreitu sem nú á sér stað
milli Bandaríkjanna og ESB á við-
skiptasviðinu. Einnig er tekist á um
skattaafslátt handa bandarískum út-
flytjendum, erfðabreytt matvæli og
viðskipti með landbúnaðarvörur svo
nokkur dæmi séu nefnd.
Úrskurður WTO kemur á sama
tíma og mikil óvissa ríkir um fram-
hald þeirra samningaviðræðna sem
hófust í Doha í lok ársins 2001 um
næstu skref til að auka frelsi í al-
þjóðaviðskiptum. Lítið hefur miðað
áleiðis í viðræðum um landbúnaðar-
mál en rík áhersla er lögð á þau í
þessari samningalotu. Fulltrúar að-
ildarríkja WTO eiga að hittast á
fundi í Cancun í Mexíkó í september
og gætir vaxandi svartsýni fyrir
þann fund. Supachai Panitschpakdi,
framkvæmdastjóri WTO, sagði í vik-
unni að í raun hefðu samningavið-
ræður ekki hafist.
Þá hafa margir áhyggjur af því að
draga muni úr áhuga Bandaríkjanna
á að ná árangri í fjölþjóðlegum við-
ræðum um alþjóðaviðskipti þar sem
þau hafi orðið undir í hverju málinu á
fætur öðru að undanförnu. Úrskurð-
ur WTO í stálmálinu er einungis eitt
af nokkrum málum þar sem það ger-
ist. Á síðasta ári komst úrskurðar-
nefnd á vegum WTO að þeirri nið-
urstöðu að útflutningsbætur til
bandarískra fyrirtækja væru ólög-
legar og var ESB heimilað að leggja
allt að 4 milljarða dollara í refsitolla
á í kjölfarið.
„Einangrun“ Bandaríkjanna
Í fréttaskýringu í kanadíska við-
skiptablaðinu Financial Post segir
að andstaða við Íraksstríðið hafi gert
það að verkum að Bandaríkin telji
sig vera að einangrast pólitískt og að
þau eigi enga vini á alþjóðavettvangi
að Bretum undanskildum. Það sama
sé nú að gerast á sviði viðskiptamála.
Slæm staða efnahagslífsins geri að
verkum að margir líti svo á, þrátt
fyrir hina veiku stöðu dollarsins, að
önnu ríki noti Bandaríkin til að rétta
við eigin efnahag með því að dæla
þangað ódýrum vörum. Því vaxi
þeirri skoðun ásmegin að önnur ríki
(hvað þá embættismen í Genf) eigi
ekki að geta sagt Bandaríkjunum
fyrir verkum.
Þeirri skoðun hefur verið haldið á
lofti jafnt af áhrifamiklum stjórn-
málamönnum, s.s. öldungadeildar-
þingmanninum Robert Byrd, sem
fulltrúum stéttarfélaga í stáliðnaði.
Þar sem forsetakosningar eru
framundan er talin hætta á að al-
þjóðlegu viðskiptamálin geti orðið að
kosningamáli, ef úrskurður WTO
kemur fyrir kosningar, og þá myndu
frambjóðendur leggja sig í líma við
að sýna fram á að þeir tækju hags-
muni Bandaríkjanna fram yfir hags-
muni annarra ríkja.
Í leiðara í dagblaðinu Wall Street
Journal í vikunni er Bush Banda-
ríkjaforset hins vegar hvattur til að
fella tollana úr gildi áður en WTO
fellir endanlegan úrskurð um lög-
mæti þeirra. Segir að málið geti haft
alvarlegar afleiðingar fyrir forset-
ann í næstu kosningum.
Stáldeila veldur spennu
milli Bandaríkjanna og ESB
Evrópusambandið getur lagt þunga refsitolla á
bandarískar vörur ef tollar til verndar banda-
ríska stáliðnaðinum verða dæmdir ólögmætir.
Þetta er eitt margra mála sem veldur spennu í
viðskiptasamskiptum ESB og Bandaríkjanna.
AP
Bandaríkin hafa reynt að draga úr inn-
flutningi á stáli til að vernda eigin iðn-
að. Úrskurðarnefnd á vegum WTO hefur
komist að þeirri niðurstöðu að það
brjóti í bága við alþjóðlegar viðskipta-
reglur. Hér má sjá stálrúllur í stálveri
fyrirtækisins Thyssenkrupp í Duisburg í
Þýskalandi.