Morgunblaðið - 18.07.2003, Blaðsíða 28
28 FÖSTUDAGUR 18. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
AMKEPPNISRÁÐ tel-
ur Icelandair vera í
einstakri yfirburða-
stöðu á samkeppnis-
markaði sem nær yfir
áætlunarflug frá Keflavík til
London og Kaupmannahafnar.
Þetta er lykilatriðið í úrskurði
ráðsins frá því í fyrradag. Vegna
þess kemst samkeppnisráð að
þeirri niðurstöðu að Icelandair
hafi brotið gegn 11. gr. sam-
keppnislaga þegar félagið bauð
og kynnti sértilboð á flugi til
Kaupmannahafnar og London.
Metur ráðið þessar aðgerðir og
verðlagningu þannig að þær séu
framkvæmdar í því skyni að
koma í veg fyrir að Iceland Ex-
press nái fótfestu á sama markaði
og flokkist sem skaðleg undir-
verðlagning. „Gögn málsins stað-
festa þetta mat,“ segir í úrskurði
samkeppnisráðs.
Valgerður Sverrisdóttir, iðnað-
ar- og viðskiptaráðherra, segist
ekki sjá á niðurstöðu samkeppn-
isráðs að tilefni sé til að breyta
samkeppnislögum. Löggjöfin sé í
samræmi við það sem gildi á Evr-
ópska efnahagssvæðinu.
Hún minnir á að samkvæmt
samkeppnislögum gildi mjög
strangar reglur um markaðsráð-
andi fyrirtæki eins og um sé að
ræða í þessu tilfelli. „Það gefur
auga leið að eðlileg samkeppni
getur ekki átt sér stað við þær
aðstæður að eitt fyrirtæki ráði
markaðnum. Það fyrirkomulag
sem almennt ríkir á markaði á
hinu Evrópska efnahagssvæði er
frelsi í viðskiptum án þess að lög-
gjafinn hafi áhrif á verðlag. Það
er síðan verkefni eftirlitsstofnana
að reyna að sjá til þess að við-
skiptahættir séu heilbrigðir.“
Valgerður segir að til lengri
tíma litið skipti mestu máli fyrir
neytendur að það ríki samkeppni
á markaðnum.
Pétur Blöndal, formaður efna-
hags- og viðskiptanefndar Al-
þingis, vill ekki tjá sig sérstak-
lega um úrskurð samkeppnisráðs
í máli Icelandair og Iceland Ex-
press þar sem búið er að áfrýja
málinu.
Hann segir nauðsynlegt að
hafa ákvæði í samkeppnislögum
sem heimili yfirvöldum að grípa
til aðgerða telji þau hegðun fyr-
irtækja á markaði fara gegn heil-
brigðri samkeppni. Þó undirverð-
lagning gagnist neytendum til
skamms tíma skaðar það þá til
langs tíma.
Þó samkeppnislög þurfi sífellt
að vera til endurskoðunar vegna
breyttra aðstæðna er ekki þörf á
því í kjölfar úrskurðar samkeppn-
isráðs að mati Péturs. Séu fyrir-
tæki ósátt við niðurstöðu sam-
keppnisyfirvalda hafi þau heimild
til að áfrýja henni til áfrýjunar-
nefndar og eftir efni og ástæðum
dómstóla.
„Til þess þyrftu dómstólar að
vera sneggri að fá niðurstöðu því
mörg þessara ágreiningsmála
daga fljótt uppi. Í máli Icelandair
og Iceland Express hefur enga
þýðingu að koma með úrskurð
eftir einhver ár,“ segir Pétur.
Það sé því athugandi að reyna að
hraða málsmeðferð hjá dómsstól-
um sé ágreiningi skotið þangað.
Ágreiningur um
markaðsráðandi stöðu
Í máli flugfélaganna var
ágreiningur milli Icelandair og
Iceland Express um hvort fyrr-
nefnda félagið hefði markaðsráð-
andi stöðu. Samkeppnisráð rök-
styður það álit að Icelandair sé
með markaðsráðandi stöðu enda
verður það að gilda svo hegðun
fyrirtækisins falli undir 11. grein
samkeppnislaga.
Í úrskurðinum kemur fram að
Icelandair hafi um áratugaskeið
haft yfirburðahlutdeild í áætlun-
arflugi milli Íslands og Evrópu.
Markaðshlutdeild sé einn veiga-
mesti mælikvarði á markaðsstöðu
fyrirtækis. Sé litið til framboð-
inna sæta á flugleiðum frá Kefla-
vík til Kaupmannahafnar á sl. ári
sé hlutdeild félagsins 82% og 70%
framboðinna sæta til London.
Sé miðað við sætaframboð og
forsendur í úrskurði samkeppn-
isráðs flytur Icelandair um 33.500
farþega til og frá Kaupmanna-
höfn í viku hverri yfir sumarmán-
uðina en Iceland Express aðeins
2.072. Icelandair flytur 10.360
farþegar flugleiðina til og frá
London í hverri viku en Iceland
Express sama fjölda og til Kaup-
mannahafnar eða 2.072.
Verðlækkun markaðsráðandi
fyrirtækja ekki bönnuð
Samkeppnisráð segir í úrskurði
sínum að við mat á ásökunum
Iceland Express um skaðlega
undirverðlagningu verði að hafa í
huga að samkeppnislög banni
ekki markaðsráðandi fyrirtækj-
um að bregðast við samkeppni
með því að lækka verð. Sú
ákvörðun verði samt að byggjast
á hlutlægum og málefnalegum
sjónarmiðum. Þvert á móti sé það
í samræmi við markmið sam-
keppnislaga og hagstætt neyt-
endum að markaðsráðandi fyr-
irtæki taki með virkum hætti þátt
í heilbrigðri verðsamkeppni eða
bæti og auki vöru- eða þjónustu-
framboð.
Á hinn bóginn segir samkeppn-
isráð að það verði að líta til þess
að vel þekkt sé í samkeppnisrétti
að markaðsráðandi fyrirtæki geti
á grundvelli styrks síns gripið til
verðlækkana eða annarra að-
gerða sem miði að því að koma
keppinautum út af marka
eða hindra að nýr keppin
geti haslað sér völl. Þá geti
keppnishamlandi aðgerðir m
aðsráðandi fyrirtækis leit
þess að nýr aðili skirrist v
hefja samkeppni á marka
þar sem hún yrði of kostn
söm og reksturinn því óarðb
Skaðleg undirverðlagn
Samkeppnisráð vísar í
sænska markaðsdómstólsin
1998 sem bendi til þess að
geti verið að gera strangari
ur til verðlækkana fyrirtæ
yfirburðastöðu. Icelandair h
því fram að hvað sem öðru l
fyrirtækinu ávallt heimil
mæta samkeppni, jafnvel þó
ist sé að þeirri niðurstöðu a
gjöld væru að öðrum kosti
fela í sér skaðlega undirverð
ingu.
Þetta fær ekki staðist að
samkeppnisráðs. Í úrskurð
segir ljóst að markaðsrá
fyrirtæki er almennt ekki h
að selja vöru undir kostn
verði þó verið sé að mæta t
frá keppinauti. Þegar teki
tillit til áhrifa af vildarpun
Icelandair voru umrædd s
tilboð á flugi til Kaupmanna
ar og London undir staðfæ
kostnaði að mati samkeppni
Icelandair lækkaði einnig v
viðskiptafargjöldum um al
41-43% á þessum flugleiðum
aðeins á sömu brottfarart
og falla að flugi Iceland Exp
Samkeppnisráð segir þetta
lega undirverðlagningu
ósamræmi við þá ríku skyldu
hvílir á fyrirtæki í markað
Viðskiptaráðherra telur ekki tilefni ti
Flugleiðir
yfirburðas
Flugvélar Flugleiða fljúga yf
Samkeppnislög banna ekki markaðs-
ráðandi fyrirtækjum að bregðast við sam-
keppni með því að lækka verð. Í yfirferð
Björgvins Guðmundssonar yfir úrskurð
samkeppnisráðs, um misnotkun Ice-
landair á markaðsráðandi stöðu, kemur
hins vegar fram að miði verðlækkunin að
því að koma keppinautum út af mark-
aðnum sé það brot á samkeppnislögum.
FRAMTÍÐ
FÆÐINGARORLOFSSJÓÐS
Að öllu óbreyttu stefnir í að eigiðfé Fæðingarorlofssjóðs verði aðfullu uppurið árið 2005. Áætl-
anir gera ráð fyrir að halli á rekstri
sjóðsins muni nema einum milljarði á
þessu ári en í ársbyrjun var eigið fé
hans 2,5 milljarðar. Útgjöld sjóðsins
hafa nær tvöfaldast frá fyrsta starfsári
hans en tekjur einungis aukist um 10%.
Án aukinna tekna gengur því hratt á
sjóðinn.
Sú breyting sem gerð var á lögum
um fæðingarorlof og tók gildi í ársbyrj-
un 2001 var gífurlegt framfaraskref og
líklega eitt stærsta skref sem tekið
hefur verið í jafnréttismálum hér á
landi. Lokaáfanginn tók gildi um síð-
ustu áramót en þá varð fæðingarorlof
níu mánuðir, þrír mánuðir ætlaðir móð-
urinni, þrír mánuðir ætlaðir föðurnum
og þrír mánuðir sem foreldrarnir geta
skipt á milli sín að vild. Mánuðirnir
þrír sem hvort foreldri á fyrir sig eru
óframseljanlegir.
Með breytingunni var því sjálfstæð-
ur réttur feðra til fæðingarorlofs
tryggður án þess að skerða rétt
mæðra. Reynslan af hinum nýju lögum
hefur verið framar björtustu vonum.
Þorri feðra nýtir sér rétt sinn til orlofs.
Það hversu margir nýta sér þessi rétt-
indi er meginástæða þess að eins hratt
gengur nú á eigið fé sjóðsins og raun
ber vitni.
Árni Magnússon, félagsmálaráð-
herra segir í Morgunblaðinu, í gær að
enn hafi engar umræður farið fram um
framtíð Fæðingarorlofssjóðs. „En það
eru ekki nema tvær leiðir, annaðhvort
að auka innstreymið í hann eða minnka
útstreymið og það verður ekki gert
nema að skerða réttindin. Ég sé þó
ekki fyrir mér að við gerum það, að
minnsta kosti ekki hin almennu rétt-
indi,“ segir félagsmálaráðherra.
Það væri stórslys ef tekin yrði
ákvörðun um skerðingu fæðingaror-
lofsins sem slíks. Því verður vart trúað
að nokkur vilji hverfa frá því að réttur
feðra og mæðra til orlofs sé jafn. Í lok
ársins 2001 áttu sér stað miklar um-
ræður um hvort fresta bæri gildistöku
ákvæða um sjálfstæðan rétt feðra. Nið-
urstaðan var sú að slíkt væri ekki rétt-
lætanlegt. Í nýafstaðinni kosningabar-
áttu var breyttu fæðingarorlofi
réttilega hampað sem einhverju mesta
framfaramáli er náðist í gegn á síðasta
kjörtímabili.
Hins vegar gæti komið til greina að
setja tiltekið þak á greiðslur úr Fæð-
ingarorlofssjóði, eins og gert er sums
staðar á Norðurlöndum. Sumir hafa
séð ofsjónum yfir því að fólk með mjög
háar tekjur fái greidd 80% launa sinna
í fæðingarorlofi. Hættan er hins vegar
sú að ef slíkt þak yrði sett á myndi það
verða til þess að draga úr hvatningu
karla, sem enn hafa alla jafna hærri
tekjur en konur, til að verja dýrmætum
tíma heima með börnum sínum. Ef
þakið yrði nógu hátt til að útiloka að-
eins hið raunverulega hátekjufólk
myndi það skila litlum sparnaði fyrir
Fæðingarorlofssjóð. Ef það ætti hins
vegar að skila sparnaði, sem um mun-
aði, er hætta á að það færi með það eins
og ýmsar aðrar tekjutengingar; að það
bitnaði á millitekjufólki og færi að
vinna gegn tilgangi fæðingarorlofs-
laganna.
Breytingar á fæðingarorlofi voru á
sínum tíma ákveðnar með samráði
stjórnvalda og aðila vinnumarkaðarins.
Það hlýtur að verða eitt af forgangs-
verkefnum næstu missera að tryggja
samstöðu um það hvernig fjármagna
beri framtíð Fæðingarorlofssjóðs
þannig að viðhalda megi þeim mikla ár-
angri sem nú þegar hefur náðst.
MIKILVÆGT AÐHALD
Það aðhald, sem Fjármálaeftirlitiðog Kauphöll Íslands veita fjár-
málamarkaðnum og viðskiptalífinu á
Íslandi er mikilvægt. Hlutabréfamark-
aðurinn hér, sem framan af einkenndist
af lögmálum frumskógarins er smátt
og smátt að taka á sig mynd þróaðs
markaðar, sem lýtur ákveðnum lögmál-
um. Vakni efasemdir um að þeim lögum
og reglum sé fylgt tekur Fjármálaeft-
irlitið og eftir atvikum Kauphöll Ís-
lands slík tilvik til skoðunar.
Hinn 3. júlí sl. skýrði Morgunblaðið
frá því, að Fjármálaeftirlitið væri að
afla upplýsinga um viðskipti með hluta-
bréf í Skeljungi hf., sem fram höfðu far-
ið nokkrum dögum áður eða 30. júní sl.
Athugun þessara aðila beinist ann-
ars vegar að tilkynningaskyldu Skelj-
ungs en hins vegar að viðskiptum með
hlutabréf í Skeljungi þennan tiltekna
dag, þar sem bankarnir þrír komu við
sögu. Í samtali við Morgunblaðið hinn
3. júlí sl. sagði Þórður Friðjónsson, for-
stjóri Kauphallar Íslands m.a.: „…við
vissum að það var eitthvað að gerast,
en höfðum ekki upplýsingar um hvað
það væri. Tilkynningin berst síðan
mjög seint og að mörgu leyti hefði verið
æskilegt eftir á séð að fréttatilkynning-
in hefði birzt strax um morguninn og þá
um leið hefði verið lokað fyrir viðskipt-
in í örstuttan tíma eins og við erum van-
ir að gera við sambærilegar aðstæð-
ur…“
Í Morgunblaðinu í gær skýrir Bene-
dikt Jóhannesson, stjórnarformaður
Skeljungs hf., þá töf sem varð á form-
legri tilkynningu eftir að félagið hafði
haft samband við Kauphöllina fyrr um
morguninn á þann veg, að bankayfir-
færzla gjaldeyris hafi tekið hátt í þrjá
klukkutíma eða miklu lengri tíma en
hann hafi gert sér í hugarlund.
Sala bæði Landsbanka og Íslands-
banka á hlutabréfum í Skeljungi þenn-
an dag hefur vakið athygli og spurn-
ingar. Svo og mikil kaup Kaupþings
Búnaðarbanka á bréfum í Skeljungi frá
því að markaðurinn opnaði að morgni
mánudags. Í því sambandi verður þó að
gæta þess, að Kaupþing og síðar Kaup-
þing Búnaðarbanki hafa jafnt og þétt
aukið hlut sinn í félaginu undanfarna
mánuði.
Aðalatriði málsins er að athugun fer
fram á þessum viðskiptum þar sem
spurningar hafa vaknað. Það sýnir að
eftirlitskerfið með fjármálamarkaðn-
um virkar og tekur við sér, þegar tilefni
er til.
Fengin reynsla frá öðrum löndum
sýnir, að það er mjög brýnt að sterkt
aðhald sé með viðskiptum af þessu tagi.
Margt bendir til að nauðsynlegt sé að
efla þetta eftirlit hér enn verulega eins
og Morgunblaðið hefur áður bent á.
Eftirlitsstofnanir þurfa að hafa bæði
mannskap og fjármuni til þess að sinna
þessu mikilvæga hlutverki.