Morgunblaðið - 18.07.2003, Blaðsíða 6

DAGLEGT LÍF
6 B FÖSTUDAGUR 18. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Kringlunni, sími 588 1680.
Seltjarnanesi, sími 5611680.
iðunn
tískuverslun
ÚTSALA
20-90%
afsláttur
H
VERNIG skyldi
standa á því að asískar
konur hafa börn sín
styttra á brjósti en ís-
lenskar? Menningar-
tengdur munur? Kannski, þar til í ljós
kemur sú staðreynd að brjóstagjöfin
er stöðugri og lengri þegar þær ala
börn sín á heimaslóð.
Og af hverju skyldi lakari tann-
heilsa asískra ungbarna stafa? Er
veikleikinn arfbundinn? Þola þau ekki
íslenska mjólk? Eru rotvarnarefni í
vestrænum barnamat of sterk?
Ýmsar spurningar vakna þegar
tekið er til við samanburð á börnum
ólíkra menningarhópa. Sumt má
skýra með líffræðilegum mismun,
annað með menningartengdum hug-
myndum um heilsu og heilbrigði, enn
annað með aðlögun, loftslagi, fé-
lagslegum aðstæðum, hefðum – jafn-
vel samskiptum.
Valgerður Katrín Jónsdóttir hefur
áhuga á öllum þessum þáttum og
fleirum til. Hún er þjóðfélagsfræðing-
ur að mennt en hefur nú nýlokið
meistaraprófi í uppeldis- og mennt-
unarfræðum frá Háskóla Íslands.
Heiti lokaritgerðarinnar er „Asískar
konur og íslensk heilbrigðisþjón-
usta“, en ritgerðin er rík að innihaldi
eftir fjögurra ára efnisöflun og und-
irbúning höfundarins, meðfram öðr-
um störfum.
Manneskjur eru ekki prósentur
Valgerður fékk áhuga á málefnum
innflytjenda þegar hún var við nám í
Svíþjóð 1996-7 og gerðist þá „innflytj-
andi sjálf, í fyrsta sinn á ævinni.“ Þar
kynntist hún konum frá Kína og Kór-
eu sem leiddi til frekari kynna af as-
ískri menningu, auk þess sem málefni
og réttarstaða kvenna hafa fléttast
inn í feril hennar með ýmsum hætti,
m.a. með ritstjórn ársritsins 19. júní
og setu í vinnuhópi heilbrigðisráðu-
neytis um heilsufar kvenna á Íslandi.
Valgerður er nú ritstjóri Tímarits
hjúkrunarfræðinga og það var við
bræðing allra þessara sviða sem hug-
myndin að ritgerðinni tók á sig mynd.
„Þegar ég var í námi í þjóðfélags-
fræði á sínum tíma, á áttunda ára-
tugnum, var mikið verið að reyna að
líkja eftir aðferðum raunvísinda í
rannsóknum innan félagsfræðinnar.
Notaðar voru megindlegar rannsókn-
araðferðir og áhersla lögð á prósentur
og súlurit. Mér fannst ekki áhugavert
að setja slíkar mælistikur á mannlegt
atferli og gat ekki hugsað mér að
halda áfram náminu. Í staðinn fór ég í
blaðamennsku og hef starfað á þeim
vettvangi í meira og minna tuttugu
ár. Á meðan varð mikil breyting á að-
ferðafræðinni í félagsvísindum. Svo-
kölluð eigindleg rannsóknaraðferð,
sem var fyrst notuð innan mannfræð-
innar til að rannsaka framandi sam-
félög, hefur á undanförnum árum ver-
ið notuð í auknum mæli til að
rannsaka ýmsa þætti vestrænna sam-
félaga. Þessi nálgun hentar mun bet-
ur að mínu viti, en aðferðin felst í því
að viðtöl eru tekin upp á segulband,
síðan greind vandlega og skráðar ná-
kvæmar lýsingar af umhverfi og at-
burðum.“
Þetta var sú aðferð sem Valgerður
beitti í meistararitgerðinni, hún tók
svonefnd opin viðtöl við fjórtán inn-
flytjendakonur og þrjá hjúkrunar-
fræðinga á Miðstöð heilsuverndar
barna á Heilsuverndarstöð við Bar-
ónsstíg í því skyni að afla upplýsinga
um hvernig þörfum þessa hóps er
sinnt og hvað má betur fara. Að auki
var farið með hjúkrunarfræðingum í
heimavitjanir, fylgst með skoðun ung-
barna á miðstöðinni, sótt nýársveisla
hjá Víetnömum og víðar farið. Leið-
beinandi við rannsóknina var dr.
Rannveig Traustadóttir.
Hvernig má tryggja jafnan rétt?
„Ég einbeitti mér að Miðstöð
heilsuverndar barna, en gera þyrfti
rannsóknir víðar til þess að sjá hvern-
ig heilbrigðisþjónustan kemur al-
mennt til móts við þarfir innflytjenda
frá Asíu. Miðstöðina valdi ég vegna
þess að þar er hægt að vinna svo mik-
ið forvarnarstarf. Þar er lagður
grunnur að lífinu í nýju landi; uppeldi,
aðlögun, skólagöngu barnanna og
allri framtíð fjölskyldunnar,“ segir
Valgerður.
„Í ritgerðinni nota ég skilgreiningu
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar á
heilsu og heilbrigði, en hún er sú að
heilbrigði merki ekki einungis það að
vera laus við sjúkdóma, heldur full-
komin líkamleg, andleg og félagsleg
velferð. Ef réttur er brotinn á fólki
getur það haft áhrif á heilsu og vellíð-
an, svo dæmi sé tekið. Félagslegar að-
stæður hafa líka áhrif en margar
þessara kvenna vinna erfiðisvinnu,
vaktavinnu eða líkamlega vinnu, og
finna fyrir álagseinkennum.“
Valgerði þótti rík ástæða til þess að
rannsaka aðstöðu hinna aðfluttu svo
nota megi niðurstöðurnar til þess að
bæta úr. „Yfirvöld verða að gera sér
grein fyrir því að hingað er flutt fjöl-
margt fólk með ólíkan bakgrunn. Ís-
land er að breytast mjög hratt í átt að
fjölmenningarsamfélagi. Fyrir 20-30
árum vorum við ein af einsleitustu
þjóðum heims – raunar varla þjóð
heldur í besta falli ættbálkur því við
erum nánast öll skyld,“ bendir hún á
og vísar til Íslendingabókar hinnar
nýju sem sýni fram á hið þéttriðna
sifjanet. „Segja má að við séum hepp-
in að ganga í gegnum þessar breyt-
ingar núna, tiltölulega seint miðað við
nágrannalöndin, því það gefur okkur
færi á að nýta það besta úr reynslu
annarra. Svíar hafa til dæmis gert
margt gott í málefnum innflytjenda,
en líka margt sem ekki hefur gengið
eins vel. Af því má læra.“
Meðal umdeildra sænskra lausna
nefnir hún þá ákvörðun yfirvalda í
Stokkhólmi að búa til sérstakt hverfi
innflytjenda, Rynkeby, þar sem ýms-
um þjóðarbrotum var „safnað saman“
á sínum tíma. Þar hafa börnin nú búið
til sérstaka mállýsku úr ótal tungu-
málum, svokallaða „rynkebísku“.
Þá nefnir hún ólík viðhorf til sam-
búðar hópa af ólíkum uppruna. „Í
fyrstu var víða, svo sem á hinum
Norðurlöndunum, lögð áhersla á að
innflytjendur skyldu aðlagast nýja
samfélaginu, þeir áttu að samlagast.
Nú er meira rætt um svonefnda sam-
þættingu, að innflytjendur fái að
halda sinni menningu og auðgi þannig
umhverfið um leið og þeir læri að lifa í
því.
En í fjölþjóðlegu samfélagi er
spurningin alltaf þessi: Hvernig er
hægt að tryggja að allir hafi sama rétt
og fái sömu þjónustu? Svarið er að
minnihlutahóparnir þurfa oft að fá
sérþjónustu svo að útkoman
verði sambærileg fyrir alla,“
segir Valgerður og á þar við
að sérþjónustan bæti upp
mismuninn sem skapast
vegna tungumálaörðugleika,
vanþekkingar á kerfinu
o.s.frv.
Erfið lífsreynsla
í farangrinum
Á öllu þessu grundvallast
hugmyndin að baki ritgerð-
inni, en hvers vegna skyldi
Valgerður hafa valið asískar
konur úr hópi þeirra erlendu
kvenna sem hingað hafa
flutt?
„Það er alltaf erfitt að
flytja á milli landa, hvað þá
þegar flutt er milli heimsálfa
og gjörólíkra menningar-
svæða. Konur sem flytja frá
Asíu þurfa að takast á við
ólíkt loftslag, menningu og
hugmyndafræði og allt þetta
hefur áhrif á heilsufar og vel-
líðan. Asískum konum hefur
fjölgað mjög hér á landi á síð-
ustu tveimur áratugum og
mér fannst forvitnilegt að
skoða hvernig þeim vegnar.“
Í sumum tilfellum hafa
konurnar upplifað komuna til nýja
landsins nánast sem áfall, að sögn
Valgerðar, til dæmis þær sem hingað
hafa komið að vetri til í myrkri og
kulda. Í ritgerðinni kemur ennfremur
fram að sumir þátttakendur – svo
sem flóttakonurnar – vissu ekki að
tungumálið íslenska væri til, fyrr en
við komuna til landsins. Að byrja á því
að glíma við nýtt og gjörólíkt tungu-
mál eykur óneitanlega á erfiðleikana
við að byrja nýtt líf í nýju landi.
Tvær kvennanna í rannsókninni
komu hingað sem bátaflóttamenn frá
Víetnam og gengu í gegnum ýmsa
erfiðleika á leið til Íslands. Önnur
þeirra ól barn í flóttamannabúðum
þar sem heilsugæsla var nær engin og
bæði hún og barnið voru í lífshættu
um tíma.
Í ritgerðinni bendir Valgerður á
mikla aukningu flóttamanna í heim-
inum en í byrjun árs 2002 voru þeir
19,8 milljónir eða einn af hverjum 300
á jörðinni. „Sumir hafa gengið í gegn-
um mjög erfiða lífsreynslu í heima-
landinu, jafnvel verið pyndaðir, og
það hefur áhrif á heilsufar þeirra.
Starfsfólk heilbrigðisþjónustu í þeim
löndum sem þeir flytja til þarf til
dæmis að gera sér grein fyrir þessu.“
Almennar rannsóknir á innflytj-
endum sýna að karlmenn flytja gjarn-
an milli landa í atvinnuleit, en ástæð-
ur kvenna eru oft aðrar. „Ástæður
kvennanna eru ekki eingöngu fjár-
hagslegar heldur vilja þær líka sam-
einast fjölskyldum, flýja frá hjúskap-
arörðugleikum og öðlast aukið
félagslegt sjálfstæði. Konur hafa
einnig yfirgefið heimalönd sín til að
flýja styrjaldir og stjórnmálalegt of-
beldi,“ segir í ritgerðinni.
„Hér á landi eru innflytjendur frá
Filippseyjum og Taílandi mestmegn-
is konur. Á síðustu tólf árum hefur
fjöldi taílenskra kvenna hér rúmlega
fimmfaldast, svo dæmi sé tekið. Sum-
ar þeirra asísku kvenna sem búa nú á
Asískar konur hérlendis hafa börn sín
skemur á brjósti en íslenskar, leita síður að-
stoðar utan reglulegs eftirlits og líða fyrir
skort á fjöltyngdu fræðsluefni. Börn þeirra
eru þó jafnvel í betra andlegu jafnvægi en
mörg íslensk börn. Sigurbjörg Þrastardótt-
ir ræddi stöðu asískra innflytjendakvenna
við Valgerði K. Jónsdóttur sem nýlega lauk
meistararitgerð með þessum niðurstöðum.
Morgunblaðið/Golli
„Þessar konur sem hér um ræðir eru í raun í
tvöföldum minnihlutahópi því þær eru ekki
bara innflytjendur heldur líka konur,“ segir
Valgerður Katrín Jónsdóttir.
Brimbrjótar hinn
Asískar innflytjendakonur og íslensk heilbrigðisþjónusta