Morgunblaðið - 19.07.2003, Blaðsíða 10

SAMKEPPNISSTOFNUN OG OLÍUFÉLÖGIN
10 LAUGARDAGUR 19. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Gögn málsins benda til yfir-
gripsmikils samráðs 1993–2001
Samkeppnisstofnun kemst að þeirri niðurstöðu í skýrslu um frumathugun á meintu ólöglegu sam-
ráði olíufélaganna að gögn málsins bendi til þess að félögin þrjú hafi haft með sér mjög yfirgrips-
mikið samráð frá 1993–2001. Félögin hafi m.a. gert með sér heildarsamkomulag um gerð tilboða og
haft samráð um verð og markaðsskiptingu í sölu á eldsneyti til flugvéla og til erlendra skipa. Morg-
unblaðið birtir á næstu síðum hér á eftir frásagnir og orðrétta kafla úr skýrslunni.
S
AMKEPPNISSTOFNUN kemst að
þeirri niðurstöðu í skýrslu sinni að
olíufélögin hafi haft með sér sam-
vinnu við tilboðsgerð í útboðum
Reykjavíkurborgar og Landhelgis-
gæslunnar árið 1996. Ríkiskaup auglýstu eftir
tilboðum í eldsneyti og smurolíu fyrir Land-
helgisgæsluna og var tilboðsfrestur til 9. júlí
1996. Í útboði Reykjavíkurborgar var óskað eft-
ir tilboðum í sölu á gasolíu, 95 okt. bensíni og
steinolíu fyrir Strætisvagna Reykjavíkur, Mal-
bikunarstöð Reykjavíkur og Vélamiðstöð
Reykjavíkurborgar. Frestur til að skila til-
boðum var til 3. ágúst 1996.
Í skýrslunni segir að Esso hafi upplýst stofn-
unina um að forstjóri Skeljungs hafi átt frum-
kvæði að því að félögin hefðu með sér samráð
vegna útboðanna tveggja. Þá hafi forstjóri Olís
skýrt frá því að til tals hafi komið milli olíufé-
laganna þriggja, að frumkvæði Skeljungs, að
halda ætti áfram skiptisölu og niðurstaðan því
orðið að félögin hefðu með sér samráð í því
skyni vegna þessara útboða.
Samstarf undirbúið 1995
„Forstjóri Skeljungs kveðst ekki geta fullyrt
hver hafi haft frumkvæði að þessum aðgerðum.
Gögn frá árunum 1995–1996 staðfesta hins veg-
ar þennan framburð Olís og OHF [Esso],“ segir
í skýrslunni.
Þá segir að ljóst sé að Skeljungur hafi, strax
á árinu 1995, byrjað að undirbúa samstarf fé-
laganna vegna hugsanlegs útboðs Reykjavík-
urborgar. Vitnað er í ódagsett minnisblað frá
Olís, sem sagt er að væntanlega hafi verið ritað
í júlí 1995, þar sem lýst sé efni símaviðræðna
milli stjórnenda Olís og Esso: „Síðan ræddum
við SD mál og fleira er tengist Shell og óform-
legri beiðni Shell til Esso um að þeir láti
Reykjavíkurborg í friði þegar/ef til næsta út-
boðs kemur.“
Sagt er að viðræður olíufélaganna um útboð
hafi átt sér stað í apríl/maí 1996. Einnig er sagt
frá tölvupósti frá framkvæmdastjóra markaðs-
sviðs Esso, Þórólfs Árnasonar, frá 23. maí 1996,
þar sem greint hafi verið frá því að hann hafi
setið ýmsa fundi með stjórnendum Skeljungs
og Olís til að ræða málefni sem tengist SR-
mjöli. Vitnað er í handskrifaða fundargerð sem
fannst hjá Skeljungi og stofnunin telur að lýsi
fundi félaganna á þessum tíma. Samkvæmt
henni voru dagskrárliðirnir þessir:
„1. SR
2. Opinber útboð
3. Bunkerþjónusta
4. Önnur mál.“
Framkvæmdastjóri markaðssviðs stór-
viðskipta hjá Skeljungi, sem hafði fundargerð-
ina í fórum sínum, kveðst ekki geta útskýrt
bókun sína um opinber útboð í skjalinu. „Hann
hefur hins vegar greint frá því að á þessum
tíma hafi fulltrúar olíufélaganna rætt opinber
útboð „óformlega“ á fundum sínum. Þegar
þetta gagn Skeljungs er skoðað í samhengi við
önnur gögn málsins verður að draga þá ályktun
að á þessum fundi hafi félögin rætt almennt um
opinber útboð og viðbrögð við þeim,“ segir í
skýrslunni.
Viðræður í júlí
Samkeppnisstofnun segir að ljóst sé að frek-
ari viðræður hafi átt sér stað milli olíufélag-
anna, að frumkvæði Skeljungs, í júlí 1996 eftir
að útboðin voru auglýst. Þetta megi sjá af tölvu-
pósti framkvæmdastjóra markaðssviðs Esso,
Þórólfs Árnasonar, til forstjóra:
„Eftir þreifingar Skeljungsmanna um sam-
eiginlega stefnu í útboðsmálum bað ég um til-
lögu frá þeim, sem forstjórar geta rætt. Friðrik
Stefánsson hjá Skeljungi er ekki tilbúinn með
tillögu, hann ræddi við Kristin Björnsson sem
vill að forstjórar hittist fyrst til að ræða hvort
grundvöllur sé. Getur þú fundað með forstjór-
unum nk. þriðjudag, 2. júlí? Mér skilst að bæði
Einar og Kristinn geti þá.“
Forstjóri Esso, Geir Magnússon, svaraði
tölvupóstinum og sagðist „taka við þessu héðan
í frá.“
„Tölvupóstur þessi sýnir að OHF [Esso] hef-
ur verið tilbúið að skoða þessar hugmyndir
Skeljungs um samstarf í útboðunum. Málið hef-
ur einnig verið rætt í framkvæmdastjórn OHF
2. júlí 1996 og er þar bókað að það verði að móta
stefnu í útboðsmálum „þar sem málið er skoðað
í heild sinni en ekki einblína eingöngu á þau út-
boð sem nú eru í gangi þ.e. Strætisvagnar,
Landhelgisgæslan og ÚA smurolía“,“ segir í
skýrslunni.
„Stinga djúpt“
Hinn 3. júlí 1996 hittust forstjórar félaganna
þriggja. Samkeppnisstofnun segir að með hlið-
sjón af fyrrnefndum tölvupósti verði að telja að
þeir hafi þar rætt stefnuna í útboðsmálum.
Ekki hafi náðst sameiginleg niðurstaða á þeim
fundi. Í tölvupósti Þórólfs Árnasonar innan
Esso frá 11. júlí hafi valkostir fyrirtækisins
varðandi stefnu í útboðum verið dregnir saman:
„Tvær leiðir: Stinga djúpt og ná viðskipt-
unum, eiga þá á hættu að missa framlegð niður
ef verð fréttist. Hin leiðin að skoða dæmið í
samhengi. Ákveða þarf á næsta fundi verð-
„Leggjum til
að eftirfarandi
verði boðið“
Samkeppnisstofnun telur að olíufélögin þrjú
hafi brugðist við fjölgun útboða með því að hafa
með sér samvinnu við tilboðsgerð í útboðum
fjölmargra opinberra fyrirtækja. Þannig hafi þau
leitast við að halda uppi verði á eldsneytisvörum.
SAMKEPPNISSTOFNUN hóf í desem-
ber árið 2001 rannsókn á hvort olíufé-
lögin Olíufélagið hf. Olíuverzlun Íslands
hf. og Skeljungur hf. hafi haft með sér
ólögmætt samráð og brotið gegn 10.
grein samkeppnislaga. Í byrjun þessa
árs lá fyrir skýrsla um frumathugun á
hluta hinna meintu brota, þ.e.a.s. varð-
andi meint ólögmætt samráð olíu-
félganna um gerð tilboða, um samráð
við sölu eldsneytis á Keflavíkur- og
Reykjavíkurflugvelli og um samráð við
sölu á eldsneyti til erlendra skipa í ís-
lenskum höfnum.
Stofnunin kemst að þeirri niðurstöðu
í skýrslunni að á þessu stigi bendi allt
til þess að olíufélögin hafi haft með sér
mjög yfirgripsmikið samráð á tímabilinu
1993–2001 sem kunni að brjóta í bága
við 10. grein samkeppnislaga. Sú laga-
grein er svohljóðandi:
„Samningar og samþykktir, hvort
heldur þær eru bindandi eða leiðbein-
andi, og samstilltar aðgerðir milli fyr-
irtækja á sama sölustigi eru bannaðar
þegar þær lúta að eða er ætlað að hafa
áhrif á:
a, verð, afslætti eða álagningu
b, skiptingu markaða eftir svæðum, eft-
ir viðskiptvinum eða eftir sölu og
magni,
c, gerð tilboða.
Samvinna á sama sölustigi um leiðsögn
við útreikning á verði, afslætti og álagn-
ingu er bönnuð.“
Frumathugunarskýrslan er rituð í
þeim tilgangi að auðvelda aðilum máls-
ins að nýta sér andmælarétt sinn skv.
stjórnsýslulögum.
Fram kemur í bréfi Samkeppnisstofn-
unar til eins olíufélaganna, þar sem
frumathugunin er kynnt, að gögn máls-
ins virðist benda til þess að olíufélögin
þrjú hafi haft með sér mjög yfirgrips-
mikið samráð á tímabilinu 1993–2001.
„Á þessu stigi málsins virðast hin
meintu brot í meginatriðum hafa falist í
þessu:
1. Samráð um gerð tilboða.
2. Markaðsskipting og verðsamráð í
sölu á eldsneyti á Reykjavíkur- og
Keflavíkurflugvelli.
3. Verðsamráð og markaðsskipting í
sölu á eldsneyti til erlendra skipa í ís-
lenskum höfnum.
4. Almennt samráð um verðlagningu á
m.a. eldsneyti og smurolíu og öðrum
aðgerðum sem geta haft áhrif á verð
þessara vara. Í aðalatriðum hefur
samráðið falist í þessu:
 Samráð um innkaup og verðlagningu
á fljótandi eldsneyti.
 Samráð um verðlagningu á smurolíu.
 Samráð um verðlagningu á gasi.
 Samráð um verðlagningu á frostlegi.
 Samráð um verðlagningu á rúðu-
vökva.
 Samráð um veitingu afsláttar.
 Samráð um að leggja gjöld á við-
skiptavini.
 Samráð um að draga úr framboði eða
takmarka þjónustu.
5. Markaðsskipting og eftir atvikum
verðsamráð vegna eftirfarandi sölu til
stærri viðskiptavina eða á einstökum
landsvæðum:
 Samráð vegna sölu til Íslenska ál-
félagsins hf.
 Samráð vegna sölu til Flugleiða hf.
 Samráð vegna sölu til Landhelgis-
gæslunnar.
 Samráð vegna sölu til Vestmanna-
eyjabæjar.
 Samráð vegna sölu til dómsmálaráðu-
neytisins.
 Samráð vegna sölu til Kísiliðjunnar
hf.
 Samráð vegna sölu til Reykjvíkur-
borgar.
 Samráð vegna sölu til SR mjöls hf.
 Samráð vegna sölu til SBK hf.
 Samráð vegna sölu til áhaldahúss
Keflavíkur.
 Samráð vegna sölu til Norðuráls hf.
 Samráð vegna sölu til Íslenska járn-
blendifélagsins hf.
 Samráð vegna sölu á Raufarhöfn.
 Samráð vegna sölu í Grindavík.
 Samráð vegna sölu á Ísafirði.
 Samráð vegna sölu í Stykkishólmi.
 Samráð vegna sölu í Austur-
Skaftafellssýslu.
 Samráð vegna sölu á samreknum
bensínstöðvum og skiptingu á sölu-
svæðum.
 Samkomulag um að reyna ekki að ná
viðskiptum viðskiptavina sem samn-
ingsbundir eru öðru olíufélagi.
Samkeppnisstofnun telur hugsanlegt að
fleiri atriði kunni að bætast við þennan
lista.
6. Verðsamráð og markaðsskipting á
vettvangi Gasfélagsins ehf. og Úthafs-
olíu ehf. (O.W. Icebunker).“
Frumathugunarskýrslan nær
yfir hluta rannsóknarinnar
Fram kemur að rannsókn málsins
er lengst komin varðandi fyrstu þrjá
töluliðina hér að framan og nær frum-
athugunarskýrslan eingöngu yfir þá
þætti málsins.
„Samkeppnisstofnun telur á þessu
stigi að allt bendi til þess að olíufélögin
þrjú hafi a.m.k. við gildistöku sam-
keppnislaga ákveðið að hafa með sér
margþætt samráð til að ná fram sam-
eiginlegu markmiði eða áætlun. Samráð
þetta birtist ýmist í samningum eða
samstilltum aðgerðum í skilningi 10. gr.
samkeppnislaga og þessar aðgerðir allar
höfðu það að markmiði að draga úr
samkeppni á milli olíufélaganna,“ segir í
skýrslunni.
Margþætt sam-
ráð til að draga
úr samkeppni