Morgunblaðið - 20.07.2003, Blaðsíða 9

urður að láta skotið fara upp á von og óvon. Rebbi slapp með
skrekkinn og rauk í burt.
Ytra-Kofagreni er gamalt og mikið grafið. Það er í stórgrýttri
urð sem er mikið til gróin upp. Í fljótu bragði mátti sjá tólf munna
á ýmsum stöðum. Þrír, nálægt hverjum öðrum, voru augljóslega
mest umgengnir. Utandyra var töluvert af gæsadrasli, hausar,
fiður, vængir, bein, eggjaskurn og ungaslitur. Bústnar fiskiflugur
hringuðu yfir draslinu sísuðandi. Sigurður reyndi að kalla á yrð-
linga eins blíðum tófurómi og hann kunni, en fékk engin viðbrögð.
Ef til vill var rebbi bara að undirbúa flutning í þetta greni, eða ný-
fluttur. Ummerkin gátu eins bent til þess.
Áður en farið var úr byggð höfðu grenjaskyttunum borist
fregnir af tveimur nýjum grenjum á þessum slóðum. Eftir nokkra
bið og árangurslaus köll ákvað Sigurður að ganga norður Hálsinn
í leit að öðru þessara áður óþekktu grenja og Sveinn fór aftur
heim í Sauðakofa að sækja nesti og annað dót. Undirritaður var
settur á vakt við grenið. Sigurður sagði að það leyndi sér ekki ef
rebbi nálgaðist, það myndi heyrast á fuglunum.
Það var ekki amalegt að taka þessa vakt. Sólin skein í heiði og
hægur andvari stóð af jökli. Sólskríkjur voru á eilífu flögri og
sýndu listilegar kúnstir í sólarbreyskjunni. Það ilmaði úr lynginu
og fjallablómskrúðinu. Undarlegt til þess að hugsa að brátt verð-
ur allt þetta land komið undir vatn. Yfir í Kringilsárrana, voru
hreindýr á beit. Í einni hjörð voru kýr með kálfa og hópur tarfa
hélt sig annars staðar. Á dýrin brá ljósum lit sem bendir til að
vetrarfeldurinn hafi ekki verið alveg horfinn. Efst á rananum þar
sem Hraukana ber við loft voru tarfar að snöfla og í sjónaukanum
mátti greina tígulegar krúnurnar eins og loftnet upp úr brúninni.
Í fjarska heyrðist niður Jöklu sem þyngdist eftir því sem á daginn
leið. Kolmórauð og ófrýnileg byltist áin í farvegi sínum.
Um síðir sneru félagarnir aftur, en rebbi lét ekki sjá sig. Sveinn
sagði frá ref sem þeir félagar unnu á Tungunni í vor. Þar sem þeir
litu yfir dal sást refur vera að snúast hinum megin. Sveinn lædd-
ist yfir í hvarfi við rebba og naut leiðsagnar Sigurðar um talstöð.
Refurinn uggði ekki að sér og gekk loks í 4–5 metra fjarlægð frá
Sveini. Urðu það hans hinstu spor. Sigurður sagðist sjaldan hafa
orðið jafnspenntur yfir nokkurri veiði og þessari þar sem hann
fylgdist með í sjónauka og stýrði félaga sínum um talstöð.
Sigurður hafði ekki fundið nein merki um nýtt greni. Þá var
bara að leita betur. Við vorum ekki komnir ýkja langt þegar tófa
sást sitja á brekkubrún og fylgjast með okkur. Hún var utan færis
og lét sig hverfa niður fyrir brúnina. Við fórum á eftir og þá sást
að þetta var smogin læða, dökkmórauð á búkinn en skottið loðið
ljósum hárum. Hún endasentist í burt og hvarf brátt sjónum.
Sveinn fór morguninn eftir yfir Sauðá að líta á greni sem þekkt
eru þeim megin. Þar leitaði hann inn eftir allri Háöldu, eins í
Grenisöldu og út í Grjótárhnjúk. Þar voru engin merki um
grenjadýr.
Sigurður ákvað að á leiðinni á grenið skyldum við leita betur að
hinu meinta nýja greni. Upplýsingar höfðu borist um að það væri
sunnan við Kofagrenin og undir klapparholti. Eftir þessari lýs-
ingu var stefnan tekin á mikið klapparholt og viti menn, þar sást
tófa skjótast á milli steina. Mórauð, smogin og með ljóst loðið
skott – lík þeirri sem sást daginn áður. Við vorum hlémegin og
tófan hafði ekki veður af okkur. Sigurður læddist í færi. Eftir
drjúglanga stund heyrðist hvellur og von bráðar kom Sigurður
með tófuna dauða.
Sigurður sagðist hafa fylgst með tófunni þar sem hún fór út í
móa og fór að grafa í einhverri skvompu. Þaðan kom hún með
gæsaregg í kjaftinum og fór með það í gamlan lækjarfarveg og
gróf aftur. Þetta var endurtekið þar til hún lagði af stað með síð-
asta eggið í kjaftinum og hljóp í færi. Eggið reyndist geyma nær
fullburða gæsarunga.
Ekki fannst hið meinta nýja greni þrátt fyrir ítarlega leit og var
nú haldið aftur á Ytra-Kofagreni. Sigurður beitti aftur sínum
blíða tófuróm og viti menn. Loks birtist yrðlingur í einum munn-
anum og náðist hann strax. Það var þá staðfest að í greninu var
got. Sigurður taldi best að gefa greninu svolítið frí og fórum við á
góðan útsýnisstað þar sem vel sá yfir, ef rebbi skyldi ákveða að
koma við.
Aftur var farið og kallað við grenið og náðist annar yrðlingur og
ljóst að enn var hvolpur eða tveir inni. Þegar kíkt var með ljósi inn
í munna mátti sjá að þar var nóg æti, m.a. stálpaður gæsarungi
sem ekkert var farið að hreyfa við.
Minnisstæðar tófur
„Það getur tekið frá viku og upp í þrjár vikur að fullvinna
greni,“ segir Sigurður, þar sem við bökuðum okkur í austur-
lenskri fjallasól. „Þetta greni, Ytra-Kofagrenið, hefur verið okkur
erfitt í gegnum árin. Það er alltaf einhver umgangur, en við höf-
um aldrei náð dýri hér. Það er ekki ólíklegt að einhvers staðar í
nágrenninu sé annað greni sem hún er í jöfnum höndum – en það
höfum við ekki fundið þrátt fyrir mikla leit.“
Spurður um erfiðasta grenið á svæðinu nefnir Sigurður svo-
nefnt Þuríðarstaðadalsgreni. „Það er stundum kallað „langa
grenið“ því það er um 200 metra langt. Er í urðarhjalla og tófan
færir sig til í því að vild. Ef við liggjum á því sést aldrei á allt
grenið í einu. Við getum legið við annan endann og þá koma
hvolparnir út um hinn!“
En er tófan sá skaðvaldur að þessi fyrirhöfn og kostnaður sé
réttlætanlegur?
„Það verður að halda tófustofninum niðri, því um leið og hann
nær sér á strik þá leggst tófan á fuglinn og þegar hann nægir ekki
þá fer hún í búfé. Það er alltaf að gerast. Við höfum dæmin fyrir
okkur á Hornströndum, þar sem tófan er friðuð, að þar hefur
fuglalífið látið mikið á sjá. Eftir að gæsinni fór að fjölga svona
mikið hér upp úr 1970 hefur tófan aðallega lifað á henni yfir sum-
arið. Tekið egg, unga og þá fullorðnu fugla sem hún nær í.“
En er einhver tófan sérstaklega minnisstæð?
„Ja, við náðum aldrei Þuríðarstaðadalsgránu, eftir því sem við
best vitum,“ svarar Sigurður. „Þær eru líka sumar minnisstæðar
sem felldar voru á löngu færi. Um daginn skaut ég eina á tæplega
300 metrum – það er minnisstætt.“
Riffillinn Guðmundur
Tófuriffillinn hans Sigurðar er kominn til ára sinna og gengur
undir nafninu „Guðmundur“. Þetta er heilskeftur Sako, cal. .222.
„Afabróðir minn, Guðmundur Þorsteinsson frá Lundi, átti
þennan riffil og notaði við grenjavinnslu norður á Melrakkasléttu.
Riffillinn kom til okkar í Vaðbrekku 1976, þá var Guðmundur
frændi orðinn 75 ára. Hann skaut líka hreindýr með þessum riffli
og skildi gripinn eftir hjá okkur þegar hann hætti veiðum. Pabbi
átti eins riffil, sem ekki var heilskeftur, það var aðal refariffillinn
heima. Ég notaði „Guðmund“ til hreindýraveiða í ein 15 ár, þar til
ég varð eftirlitsmaður með hreindýraveiðum. Þá fékk ég mér
stærri riffil til hreindýraveiða og „Guðmundur“ varð tófuriffill.“
Á „Guðmundi“ er Carl Zeiss, Jena 4x miðunarsjónauki. „Það
hefur hvorki verið átt við riffilinn, né hreyfður á honum sjónauk-
inn frá því við fengum hann. Riffillinn fer nánast eins með öll skot.
Á tófuna nota ég 40 gr. Nosler Ballistic Tip kúlur sem fara á 3.200
feta hraða á á sekúndu. Þessar kúlur eru sérstaklega gerðar til
vargveiða og fella dýrin hratt og örugglega.“
Að heyra náttúruna tala
En er þetta skemmtilegur veiðiskapur?
„Þetta er sú veiðimennska sem færir mig næst náttúrunni,“
segir Sigurður. „Maður liggur úti dag eftir dag og fylgist grannt
með öllu. Náttúran talar ákveðið mál og ég hef lært betur að
hlusta eftir því síðan ég fór að liggja á grenjum. Maður heyrir til
dæmis á fuglunum þegar tófa nálgast grenið. Sólskríkjurnar eru
þó undantekning. Þær glamra allan daginn og gera sér jafnvel
hreiður við greni! Minn uppáhaldsfugl á tófuveiðum er lóuþræll-
inn, því hann segir skýrast frá því að tófan sé að koma.“
Sigurður hefur verið leiðsögumaður hreindýraveiðimanna um
árabil og sjálfur stundað hreindýraveiðar frá unga aldri. Eru
hreindýraveiðar og tófuveiðar sambærilegar?
„Þetta er allt öðru vísi og erfiðari veiðiskapur. Hreindýrin eru
svo stór skotmörk og mikið af þeim. Vandinn er að finna hvar dýr-
in halda sig, svo tekur maður mið af vindátt og staðháttum. Eftir
það er hægt að skjóta þau eins og beljur – svona oftast nær!“
En hvað finnst Sigurði um tófuna sjálfa?
„Ég hvorki elska hana né hata. Það er oft aðdáunarvert hvað
hún er útundir sig. Þær eru misvitrar eins og mennirnir og sumar
mega teljast bráðsnjallar. Þuríðarstaðadalsgrána var mjög snjöll.
Tófan er tækifærissinni, nærist á því sem nærtækast er hverju
sinni. Lifandi bráð eða hræjum eftir því sem verkast vill.“
Vaktaskipti á veiðum
Að kvöldi þriðja dags þurftu greinarhöfundur og Sigurður að
fara til byggða. Gerðar höfðu verið ráðstafanir til að Hjörtur
Friðriksson, bóndi og skytta í Skóghlíð, og Jón Hallgrímsson,
fyrrverandi bóndi á Mælivöllum og þaulvanur tófubani, færu
Sveini til aðstoðar.
Þeir félagar biðu okkar á Aðalbóli og yfirheyrðu Sigurð vand-
lega um allt sem laut að hegðun dýranna við grenið. Jón taldi allt
benda til þess að hvolparnir væru ekki farnir að fara út, ekki síst
það að refurinn skyldi fara inn í grenið og enginn kom út á móti
honum. Það skýrði tregðu hvolpanna við að svara fagmannlegu
kalli Sigurðar.
Ekki höfðu félagarnir erindi sem erfiði. Enginn hvolpur kom úr
greninu meðan þeir stóðu við og ekkert líf var í greninu sem þeir
vísuðu á. Þeir Sveinn og Sigurður þurftu að fara tvær ferðir á
Ytra-Kofagreni áður en síðasti hvolpurinn náðist. Aldrei sást til
gráa refsins. Þetta sýnir að grenjavinnsla er þolinmæðiverk og
getur tekið langan tíma. Það er legið við hvernig sem viðrar, jafnt
í bleytu og vosbúð sem brakandi sól og þerri.
Þrátt fyrir grenjavinnslu og vetrarveiði lifir tófan góðu lífi og
engin merki um að hún sé í útrýmingarhættu. Því má vænta þess
að grenjaskyttur hafi næg verkefni næstu sumur við að halda tóf-
unni í skefjum.
Við Ytra-Kofagreni var töluverður aðburður, fiður og slitrur af
gæsum, bein og eggjaskurn.
Morgunblaðið/Sigurður Aðalsteins
Sveinn kom vel nestaður, með soðið hangikjötslæri og steikt
lambalæri. Eftir hverja unna tófu er hefð að fá sér Prins-Polo og
sykurlausan kóladrykk.
Sveinn Pálsson frá Aðalbóli fór víða um gangandi og á sexhjóli í
grenjaleitinni.
Hálsinn var genginn fram og aftur í leit að ummerkjum um greni
og tófur. Þessi stuðlabergshóll reyndist prýðilegur útsýnisstaður.
Sveinn gægist inn í grenismunna, hvort þar leynist eitthvert líf.
gudni@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. JÚLÍ 2003 B 9