Morgunblaðið - 21.07.2003, Blaðsíða 14

UMRÆÐAN
14 MÁNUDAGUR 21. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
REKSTRARVANDI Landspítala – háskólasjúkrahúss hefur verið til
umræðu á síðustu vikum og nýjasta útspil stjórnarsjúkrahússins var að
hreyfa þeirri hugmynd að starfsemin yrði einvörðungu miðuð við
bráðaþjónustu og hátækni. Röksemdin er væntanlega sú
að fé það sem almannavaldið lætur af hendi sé best
komið í þá þjónustu sem ekki er veitt annars staðar í
þjóðfélaginu. Hagræðing í opinberum rekstri er nánast
orðin trúaratriði og fáir andæfa því sjónarmiði. Það var
því ánægjuleg tilbreyting að lesa grein Björns Inga
Hrafnssonar um lyfjakaup spítalans og að þar væri gat
sem stoppa mætti í. Viðbrögðin við greininni benda til
að þar megi sitthvað skoða og vissulega eru öll þau
ókjör sem landsmenn eyða í lyf þungur baggi á skattgreiðendum og
einkabuddu þeirra sem lyfin nota. En viðbrögð spítalans við fjárhags-
vandanum virðast í fljótu bragði aðallega eiga að felast í að sleppa því
sem ekki flokkast undir bráðaþjónustu og er þar einkum átt við fé-
lagsráðgjöf og sálusorgun. Sú þjónusta sem félagsráðgjafar og prestar
veita sé fyrirhendi á öðrum stöðum í samfélaginu og því sé ekki
ástæða til að spítalinn hafi slíkt fólk á launaskrá. Hljómar mjög hag-
rænt.
Sú er þessa litlu grein ritar hefur á undanförnum mánuðum aðeins
kynnst starfi þeirra stétta sem taldar eru ónauðsynlegar á hagrænu
hátæknisjúkrahúsi að mati sumra stjórnenda þess. Á liðnum mánuðum
var aldraður faðir minn oft lagður inn á Landspítalann og naut þar
góðrar umönnunar þeirra sem þar vinna. Það var mér mikilvæg hjálp
við að hafa hann heima á milli innlagna að fá þá þjónustu sem fé-
lagsráðgjafar spítalans veittu og þakka ég þeim hér með fyrir. Þó að
Landspítalinn sé frábært sjúkrahús og geri oft kraftaverk í að lækna
fólk getur það ágæta starfsfólk sem þar vinnur ekki komið í veg fyrir
að náttúran hafi sinn gang og gamalt fólk deyi þar og reyndar þarf
víst ekki aldurinn alltaf til. Þá kemur til kasta hinnar stéttarinnar sem
talin er óþörf og eru það prestar. Ég hef fyrir nokkrum árum sagt
mig úr þjóðkirkjunni og tel mig ekki trúaða, en mér fannst það ómet-
anlegur stuðningur að fá að tala við prest á vakt áður en faðir minn
dó og síðan eftir að hann dó. Bæði veitti presturinn mér andlegan
stuðning og líka praktískar leiðbeiningar um hvað ég ætti að gera í
sambandi við dánarvottorð, útfararþjónustu og hvar ég nálgaðist þá
þjónustu. Þá var bænastundin inni á sjúkrastofunni sem hann dó í mik-
ilvæg kveðjustund fyrir mig og eftir á að hyggja eru slíkar kveðju-
stundir komnar í stað húskveðja sem tíðkuðust í sveitasamfélaginu
gamla. Þetta er ekki hagkvæmt, en er lífið alltaf hagkvæmt?
Það hefur vakið athygli mína hversu lítil viðbrögð hafa orðið við
hugmyndum um að færa þjónustu félagsráðgjafa og presta af spít-
alanum og sérstaklega hef ég undrast þögn verkalýðshreyfingarinnar.
Að vísu getur hún stafað af sumarfríum og því að starfsemi þar sé nú í
lágmarki. En það breytir ekki því að engum í þessu þjóðfélagi er mik-
ilvægara að slík þjónusta sé greidd úr sameiginlegum sjóðum okkar
allra en einmitt láglaunafólki. Þeir sem lakar standa í samfélaginu
hafa síður þekkingu á því velferðarkerfi sem hér er starfrækt og þeir
hafa ennþá minni getu til að leita sér stuðnings, til að mynda sál-
fræðiaðstoðar sem að lágmarki kostar 5 þúsund krónur tíminn og er
ekki endurgreidd að neinu leyti af Tryggingastofnun ríkisins. Það er
náttúrlega hægt að bregðast við sorg og sorgarviðburðum með því að
taka inn lyf og deyfa þannig sársaukann, en það er ekki lækningin.
Því er sannarlega kominn tími til að horfa frekar til kostnaðar við lyf
en að leggja niður þá starfsemi sem er vænlegust til að draga úr
kostnaði við heilbrigðiskerfið til lengri tíma litið eins og starf fé-
lagsráðgjafa, sem hjálpa bæði sjúklingum og aðstandendum að takast
á við oft á tíðum breyttar aðstæður, og presta sem sinna sálgæslu á
sjúkrahúsunum. Starf þeirra er fyrirbyggjandi líkt og tóbaksvarnir og
ber því frekar að styrkja það en að draga úr því.
Er lífið alltaf
hagkvæmt?
Eftir Sigurbjörgu Ásgeirsdóttur
Höfundur er stjórnmálafræðingur.
Á DÖGUNUM gaf Kópavogs-
bær út bæklinginn „Kópavogur,
fróðleikur í tölum 2002.“ Í honum
er að finna ýmsar upplýsingar um
bæinn sem bæði gagn og gaman
getur verið að, s.s. um íbúafjölda,
skiptingu íbúa eft-
ir kynjum, erlenda
ríkisborgara, að-
sókn að sundlaug,
heilsugæslu og
menningarstofn-
unum bæjarins,
tölulegar upplýs-
ingar um leikskóla, grunnskóla og
menntaskóla, lengd gatnakerfis
bæjarins og fjölda íbúða í bænum
og fleira. Aftast eru svo upplýs-
ingar um fjárfestingar, skuldir og
tekjur bæjarins frá 1987–2002.
Þar eru alvarlegar villur hvað
varðar árið 2002. Þar segir t.d. að
heildarskuldir á íbúa séu rúmlega
411 þús. en í ársreikningum bæj-
arins sem afgreiddir voru seinni
hluta júní eru þær miklu hærri,
eða 524 þús. með lífeyrisskuld-
bindingum en 454 þús. án þeirra. Í
bæklingnum segir að heild-
arskuldir bæjarins séu rúmir 10
milljarðar en í ársreikningi eru
þær röskir 13 milljarðar með líf-
eyrisskuldbindingum en 11,3 millj-
arðar án þeirra. Þá segir að veltu-
fjárhlutfall sé 1,33 en í árreikningi
er það miklu lakara eða 1,01.
Ekki veit ég hvernig stendur á
því að upplýsingar í bæklingnum
stemma ekki við ársreikning bæj-
arins en hitt veit ég að þessi mun-
ur rýrir mjög gildi og trúverð-
ugleika bæklingsins. Við útgáfu
efnis af þessu tagi er mikilvægt að
vanda til verka í hvívetna og gæta
þess að allar tölur og upplýsingar
séu réttar. Slíkir bæklingar eiga
að hafa mikið upplýsingagildi og
nokkurt skemmtanagildi, þeir eiga
ekki undir nokkrum kring-
umstæðum að bera keim af póli-
tískum áróðri einstakra flokka eða
manna.
Það er trúlega bæjarstjóri sem
ber ábyrgð á útgáfu þessari og
hann á að sjá til þess að upplýs-
ingar sem bærinn sendir frá sér á
prenti séu bæði réttar og sannar.
Upplýsing-
ar – ekki
áróður
Eftir Hafstein Karlsson
Höfundur er bæjarfulltrúi
Samfylkingarinnar í Kópavogi.
ÉG VIL byrja á að þakka öllum
þeim sem sýnt hafa mér stuðning í
baráttu minni fyrir því að fá greitt
samkvæmt samningi
þeim um starfslok
sem ég gerði við
Menntaskólann að
Laugarvatni í júlí
2001. Ég hef nú feng-
ið greiðslu frá ríkinu
sem ég get unað við
miðað við það hvernig málin þróuð-
ust. Ég tel að ég hafi fengið ríflega
það sem samið var um í fyrri samn-
ingnum. Það verður þó aldrei full-
reiknað – einfaldlega vegna þess að
það er ekki hægt að meta inn í dæmið
leiðindin og stímabrakið sem fylgt
hafa málinu.
Eins og þeir vita sem fylgst hafa
með fréttum af framvindunni var rík-
islögmanni falið eins konar sátta-
semjarahlutverk milli mín og ráðu-
neyta menntamála og fjármála. Samt
var það nú svo að það var ekki fyrr en
lögmaður minn, Ragnar Hall, fékk
fund með fulltrúa fjármálaráðherra
einum að hjólin fóru að snúast.
Sem dæmi um hve fáránleg um-
ræðan var á köflum má nefna hvernig
fyrsta boðið til mín var. Það hljóðaði
upp á að ég fengi laun í þrjá mánuði
frá ríkinu að frádregnum þeim laun-
um sem ég hefði haft þessa sömu þrjá
mánuði. Þetta þýddi að ég átti að
skrifa upp á það að öllum ágreiningi
milli aðila vegna starfslokanna væri
lokið – þótt ég fengi ekki neitt frá rík-
inu.
Ég gleðst yfir því að með þessum
nýja samningi er undirskrift Kristins
Kristmundssonar, fyrrverandi skóla-
meistara ML, aftur í gildi. Hann sem
fulltrúi menntamála- og fjár-
málaráðuneytis átti ekki skilda þessa
lítilsvirðingu.
Bætt stjórnkerfi
Eftir að fyrsta grein mín um
starfslokasamninginn við ML birtist í
Mbl. fékk ég rafpóst með mjög góðri
greiningu á því hverjir kostn-
aðarþættirnir eru við svona mál. Þar
voru einnig leidd rök að því að allir
töpuðu á endanum. Höfundur
rafpóstsins vill ekki láta nafns síns
getið en hann gaf mér leyfi til að nota
innihaldið.
Hann skrifaði í póstinum: Það er
harmsefni að málsmeðferðin skuli
þurfa að vera svona erfið og þurfa að
valda svona rosalega miklum skaða.
Halldór Laxness segir í einni af bók-
um sínum: „Aðeins þau verk eru erfið,
sem unnin eru með rangri aðferð.“
Hann telur upp kostnaðarþættina:
Kostnaður málsaðila við eigin mála-
tilbúnað og við aðkeypta sérfræðiþjón-
ustu. Kostnaður stofnana mennta-
kerfisins við eigin málatilbúnað og við
aðkeypta sérfræðiþjónustu. Kostn-
aður dómskerfisins. Kostnaður máls-
aðila vegna miska og vegna röskunar á
stöðu og högum. Margþættur kostn-
aður samfélagsins vegna lélegrar
stjórnunar mannauðsins. Ein-
staklingar og stofnanir eiga eftir að
leysa úr mörgu í framtíðinni; margar
lausnirnar munu breytast í vandamál
vegna þess að ekki er faglega að verki
staðið. Mannauðurinn er mesta auð-
lind hverrar þjóðar. Í fjölmiðlum er
nær daglega sagt frá klúðri í mann-
auðsstjórnun hins opinbera, stundum
fleiri sama daginn. Í fjölmiðlum sjáum
við aðeins topp ísjakans. Undir yf-
irborðinu kraumar víðtæk óhag-
kvæmni sem rýrir lífskjör þjóðarinnar.
Höfundur rafpóstsins skrifaði síðan:
„Þessar hugleiðingar mínar voru sett-
ar fram í miklum flýti (óþarfa hæv-
erska – HH) … Niðurstaða mín fellur
að hugmyndunum um að þótt miski og
óþægindi einstaklingsins sem fyrir
verður sé mikill og í raun óbætanlegur,
þá sé meginskaðinn samt kostnaður
samfélagsins og að enginn ábati sé
finnanlegur þar á móti; allir tapa. Þess
vegna er svo mikilvægt að vinna að því
að bæta stjórnkerfið, greina brestina
og bæta stöðugt verklagið.“
Lærdómar
Ég veit ekki hvort embættismenn
ráðuneyta menntamála og fjármála
hafa lært af þessu máli. Ég vona það
sannarlega. Það hefði verið mun betri
lausn að setja reglur um gerð starfs-
lokasamninga áður en farið var með
þetta mál fyrir dómstólana. Davíð
Oddson forsætisráðherra sagði það á
alþingi að slíkar reglur væru ekki til og
taldi á þeim tíma að það væri eðlilegt
að setja reglur um svona samninga.
Núna sitja menn uppi með dóms-
úrskurði frá héraðsdómi Reykjavíkur
og frá Hæstarétti sem stangast al-
gjörlega á.
Ef farið er eftir niðurstöðu Hæsta-
réttar þá á að útvega fjárframlög frá
alþingi áður en gengið er til starfsloka-
samninga. Ég held að allir for-
stöðumenn ríkisstofnana á Íslandi sjái
að þetta gengur ekki upp. Ég held að
fulltrúar ráðuneytanna skilji þetta líka
og ég held að innst inni vilji þeir vel.
Það er bara svo stutt síðan menn fóru
að ræða um góða stjórnun fyrirtækja
og um mannauðinn.
Ég vil að lokum þakka lögmanni
mínum, Ragnari Halldóri Hall, sér-
staklega fyrir frábært starf.
Samning-
urinn aftur
í höfn
Eftir Hallgrím Hróðmarsson
Höfundur er kennari.