Morgunblaðið - 21.07.2003, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 21. JÚLÍ 2003 17
M
IKILVÆGUM
áfanga í einkavæð-
ingu var náð fyrr í
þessum mánuði
með samkomulagi
um sölu á hlutabréfum ríkisins í
Sementsverksmiðjunni á Akranesi.
Ríkið hverfur með þessari sölu út
af sementsmarkaðinum eftir að
hafa staðið fyrir rekstri á því sviði í
45 ár. Einkavæðing Sementsverk-
smiðjunnar ætti að vera flestum
fagnaðarefni, enda fer þeim óðum
fækkandi sem telja ástæðu til þess
að ríkið reki fyrirtæki í atvinnu-
starfsemi af þessu tagi.
Stór skref stigin
í einkavæðingu
Á undanförnum árum hafa veru-
lega stór skref verið stigin í einka-
væðingarátt hér á landi. Á síðasta
kjörtímabili stóð framkvæmda-
nefnd ríkisstjórnarinnar um einka-
væðingu þannig að sölu á eign-
arhlut ríkisins í 13 fyrirtækjum og
var söluandvirðið nálægt 55 millj-
örðum króna. Ríkið hefur með
þessum hætti dregið sig út úr
mörgum geirum atvinnulífsins þar
sem það lét áður mikið til sín taka,
svo sem bankarekstri, verktaka-
starfsemi og rekstri ýmissa fram-
leiðslufyrirtækja. Áður hafði ríkið
dregið sig út úr fjölbreyttum
rekstri, svo sem á sviði sjóflutn-
inga, bókaútgáfu, prentsmiðj-
urekstri og svo má lengi telja. Með
þessu móti hefur verið dregið veru-
lega úr umsvifum hins opinbera í
hefðbundinni atvinnustarfsemi,
svigrúm einstaklinga og fyrirtækja
þeirra verið aukið til muna, hluta-
fjármarkaður efldur og verulegir
fjármunir losaðir til annarra verk-
efna, ekki síst til greiðslu á skuld-
um ríkissjóðs. Reynslan af einka-
væðingunni hefur verið góð og
fullyrða má að hún hafi eflt íslenskt
atvinnu- og efnahagslíf verulega á
undanförnum árum.
Veruleg hugarfarsbreyting
Athyglisvert er að skoða hvernig
umræðan um einkavæðingu hefur
breyst hér á landi á undanförnum
árum. Fyrir 15 til 20 árum, þegar
þáverandi ríkisstjórn Sjálfstæð-
isflokks og Framsóknarflokks hófst
handa við sölu ríkisfyrirtækja,
mættu allar hugmyndir um einka-
væðingu harðri andspyrnu á hug-
myndafræðilegum forsendum.
Vinstrimenn og aðrir andstæðingar
aukins frjálsræðis í atvinnulífinu,
töldu annaðhvort að með slíkum að-
gerðum væri verið að eyðileggja
þjóðfélagslega mikilvæga starfsemi
og stefna atvinnuöryggi fjölda fólks
í stórhættu eða að hreinlega væri
verið að færa til einstaklinga og
einkafyrirtækja verðmætar eignir
og arðbæran rekstur sem heppileg-
ast væri að ríkissjóður nyti ágóð-
ans af. Reynslan hefur sýnt að
þessar hrakspár voru tilefn-
islausar, reksturinn hefur reynst
betur kominn í höndum einkaaðila
heldur en hins opinbera og fyr-
irtækin skila miklu meiri verðmæt-
um í þjóðarbúið heldur en áður.
Niðurstaðan hefur verið sú að til
lengri tíma litið hefur breytingin
almennt verið jákvæð fyrir alla;
skattgreiðendur, neytendur, sam-
keppnisaðila og starfsfólk fyr-
irtækja á viðkomandi sviði.
Hin síðari ár hafa því fáir talið
sér stætt á því að andmæla einka-
væðingaráformum á grundvelli
þess að ríkið sé betur til þess fallið
en einstaklingar að reka atvinnu-
starfsemi. Miklu fremur hefur ver-
ið deilt á aðferðirnar við einkavæð-
inguna hverju sinni. Það er raunar
áhugavert athugunarefni að á síð-
ustu 12 árum hefur stjórnarand-
staðan í landinu í nánast öllum til-
vikum haft einhverjar
athugasemdir við framkvæmd ein-
stakra einkavæðingarverkefna,
sama hvaða aðferðum hefur verið
beitt hverju sinni. En hvað sem því
líður ber að fagna þeirri víðtæku
samstöðu sem hefur náðst um það
markmið að ríkið eigi ekki að
standa í atvinnustarfsemi í sam-
keppnisrekstri. Flestir flokkar
taka undir þau sjónarmið, að
minnsta kosti í orði kveðnu, og
ekki eru margir sem
treysta sér til þess í
dag að mæla fyrir því
að ríkið taki að nýju
upp rekstur á þeim
sviðum þar sem einka-
væðingin hefur náð
fram að ganga.
Umsvif ríkisins
enn of mikil
Þrátt fyrir þann ár-
angur í einkavæðingu,
sem náðst hefur á und-
anförnum árum, eru umsvif hins
opinbera enn alltof mikil hér á
landi. Mikilvægir geirar atvinnu-
lífsins eru enn að nær öllu leyti í
höndum ríkisins eða annarra op-
inberra aðila. Orkugeirinn er eitt
augljósasta dæmið um það en
starfsemi orkufyrirtækja er nú að
færast í samkeppnisumhverfi víð-
ast hvar í hinum vestræna heimi.
Ríkið er enn yfirgnæfandi aðili í
póstflutningum og aðaleigandi
stærsta fyrirtækisins á fjar-
skiptasviðinu. Ríkið stendur enn
fyrir umfangsmiklum versl-
unarrekstri, bæði með rekstri
ÁTVR og fríhafnarverslunarinnar í
Flugstöð Leifs Eiríkssonar. Ríkið
rekur fjölmiðil sem á með ýmsum
hætti í harðri samkeppni við einka-
fyrirtæki á því sviði. Þá eiga fjöl-
margar aðrar opinberar stofnanir í
samkeppni við einkaaðila, oft á
sviðum sem eru fjarri lögbundnu
kjarnahlutverki þeirra. Á öllum
þessum sviðum er þörf á veruleg-
um breytingum á næstu árum.
Ný hugsun á hefðbundnum
sviðum opinbers rekstrar
Á sama hátt er nauðsynlegt að
fram fari veruleg hugarfarsbreyt-
ing á fleiri sviðum, sem almennt
hafa fremur verið á verksviði hins
opinbera heldur en einkaaðila. Þar
ber helst að nefna menntakerfið og
heilbrigðiskerfið en afar mikilvægt
er að svigrúm einkaaðila til rekstr-
ar verði aukið á báðum þessum
sviðum á næstu árum, jafnvel þótt
áfram verði almenn samstaða um
að tryggja öllum landsmönnum að-
gang að góðri þjónustu. Bæði heil-
brigðiskerfið og menntakerfið taka
til sín stöðugt meira fjármagn og
er það í samræmi við auknar kröf-
ur um gæði og þjónustu á þessum
sviðum. Með því að nýta kosti
einkarekstrar og einkafram-
kvæmdar í auknum mæli má á
sama tíma bæta þjónustuna enn
frekar og nýta með markvissari
hætti þá fjármuni sem varið er til
þessara mikilvægu málaflokka.
Jafnvel þótt ríkið haldi áfram að
fjármagna starfsemina að mestu
leyti er ekki sjálfgefið að veitendur
þjónustunnar þurfi endilega að
vera ríkisstofnanir eða ríkisstarfs-
menn.
Mikilvæg
verkefni á sviði
einkavæðingar
Eftir Birgi Ármannsson
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavíkurkjördæmi suður.
’ Þrátt fyrir þann árangur íeinkavæðingu, sem náðst
hefur á undanförnum árum,
eru umsvif hins opinbera enn
alltof mikil hér á landi. Mik-
ilvægir geirar atvinnulífsins
eru enn að miklu eða öllu
leyti í höndum ríkisins. ‘
vo ekki sé minnst á mögu-
m felast í því að láta það
og við viljum kalla okkur
snortið land getum við ekki
irtækjum sem þekkt eru að
gengni sinni við náttúruna og
ð hreiðra um sig á þessu sama
darískur almenningur, sem
u Alcoa-fyrirtækisins á
æðinu þar sem frumbyggja-
hefur verið sökkt undir vatn
di ýmissa dýrategunda í út-
ættu, s.s. bleika höfrungsins,
hefur verið eyðilagt, hlýtur til að mynda
að furða sig á því að „náttúruparadísin“
Ísland bjóði þetta fyrirtæki velkomið og
taki því opnum örmum og setji meira að
segja upp derhúfu með vörumerkinu af
eintómum æsingi.
Á síðasta kjörtímabili var tekin
ákvörðun sem spillir landi til langframa
en spillir líka annars konar atvinnutæki-
færum sem og ímynd landsins. Það var
sama ríkisstjórn og nú situr sem tók
þessa ákvörðun. Á nýju kjörtímabili get-
ur vel verið að fleiri slíkar ákvarðanir
verði teknar.
Ákvarðanir sem ekki var búið að ræða
fyrir kosningar og þjóðin fékk því aldrei
að taka afstöðu til. Til að mynda má
nefna ný áform um framkvæmdir í Lax-
árdal.
Nóbelsskáldið Halldór Kiljan Laxness
skrifaði um framkvæmdir í Laxárdal í
Tímann 17. janúar 1971. Hann skil-
greindi vandann svona: „Vandræðin
byrja þegar stofnun, sem fæst við nið-
urskipun orkuvera handa einhverri til-
vonandi stóriðju, veitir virkjunarfyr-
irtækjum fríbréf til að darka í landinu
eins og naut í flagi [...] Vandamálið er
oftrú þeirra í Orkustofnun á endalausar
málmbræðslur sem eiga að fylla þetta
land. Þá fyrst er land og lýður í háska
þegar svona kontór ætlar með skír-
skotun til reikningsstokksins að afmá
eins marga helga staði Íslands og hægt
er að komast yfir á sem skemmstum
tíma, drekkja frægum bygðarlögum í
vatni (tólf kílómetrum af Laxárdal í
Þingeyarsýslu átti að sökkva samkvæmt
áætlun þeirra), og helst fara í stríð við
alt sem lífsanda dregur á Íslandi.“ Nú er
það okkar Íslendinga að vera vakandi
fyrir því hvort við viljum virkilega fljóta
sofandi að feigðarósi í umhverfismálum
ef við fáum einhvern nógu stóran og
skrautlegan pakka í staðinn. Við verðum
að muna að þó að ríkisstjórnin sitji enn
hefur hún ekki þar með fengið heimild
til að spilla landinu að vild og troða stór-
iðju í hvern fjörð eða vík. Það er á okkar
ábyrgð að gefa ekki mönnum með oftrú
á endalausar málmbræðslur úrslitavald
um framtíð lands og þjóðar.
karnir bestir?
Höfundur er formaður Ungra vinstri grænna.
Morgunblaðið/Helgi Garðarsson
irra stórvirku vinnuvéla sem nota á við byggingu Kárahnjúkavirkjunar.
verðum að muna
að ríkisstjórnin
nn hefur hún ekki
eð fengið heimild
pilla landinu að
g troða stóriðju í
fjörð eða vík. ‘
gsögu. Ekkert erlent fiskiskip
eiða við Ísland þótt við yrðum
ESB. Við inngöngu Íslands inn í
u Íslendingar áfram sitja einir
eiðum í íslenskri lögsögu. Sér-
darríki ræður síðan hvernig það
sínum veiðiheimildum og ríkin
st eftirlit.
u ekki erlend fyrirtæki kaupa
k sjávarútvegsfyrirtæki og
mætin beint úr landi? Nei, slíkt
gerst þar sem við inngöngu Ís-
B verða allar útgerðir hérlendis
okölluð raunveruleg efnahagsleg
Ísland. Það er eitt af meg-
ðum sjávarútvegsstefnu ESB að
veiðanna komi því fólki til góða
sig á þær. Daglegur rekstur
verður að vera á Íslandi og
veiðanna verður að fara í gegn-
kt efnahagslíf.
sjávarútvegsstefna ríkisstjórn-
núna er ekkert sem hindrar að
af Íslandsmiðum fari beint úr
landi. Aðild Íslands að ESB kæmi því
landsbyggðinni mjög til góða.
Er Danmörk ófullvalda ríki?
Hvað er með íslenskan landbúnað? Mun
hann ekki líða undir lok við aðild að ESB?
Hér er enn einn misskilningurinn á ferð-
inni. Samkvæmt skýrslu utanríkisráðherra
frá árinu 2000 er gert ráð fyrir að við inn-
göngu Íslands í ESB myndi íslenskum
bændum sem stunda sauðfjárbúskap,
mjólkurframleiðslu og nautgriparækt geta
vegnað svipað og nú er. Tekjur íslenskra
sauðfjárbænda yrðu þó líklega hærri.
Svína-, kjúklinga- og eggjaframleiðsla yrði
erfiðari fyrir íslenska framleiðendur nema
veittur yrði innlendur stuðningur svipaður
þeim sem Svíar og Finnar gerðu gagnvart
sinni framleiðslu þegar þeir gengu í ESB.
Fjarlægðarvernd og krafan um fersk-
leika og gæði myndar eftirspurn sem ger-
ir kleift að verð á íslenskum landbún-
aðarvörum gæti verið hærra en er í
öðrum Evrópulöndunum. Þó er alveg ljóst
að matvælaverð myndi stórlækka við inn-
göngu í ESB en slíkt gerðist einmitt þeg-
ar Svíar og Finnar gengu í sambandið
1995.
Landbúnaðarstefna ESB er ekki neitt
til að hrópa húrra fyrir en landbún-
aðarstefna ríkisstjórnar Davíðs Oddssonar
er enn vitlausari og dýrari. Við aðild að
ESB fá íslenskir bændur kærkomið tæki-
færi til að nýta sína hlutfallslegu yfirburði
og ná fram nauðsynlegri hagræðingu.
Þeim veitir ekki af því en núverandi rík-
isstjórnarstefna hefur sett bændur í þá
stöðu að vera lægst launaða stétt landsins.
Að lokum er fullyrðingin um að Ísland
myndi missa fullveldi sitt við aðild að
ESB. ESB er samband fullvalda og sjálf-
stæðra þjóða. Dettur einhverjum í hug að
Danmörk eða Bretland séu eitthvað
minna sjálfstæð en Ísland? Nú þegar þarf
Ísland að taka yfir um 80% af öllum lög-
um og reglum ESB vegna EES-
samningsins án þess að hafa nokkur áhrif
á ákvarðanatökuna. Aðild Íslands að ESB
er því hluti af sjálfstæðisbaráttu en ekki
fullveldisafsal. Reynslan og rannsóknir
sýna að smáríkjum hefur vegnað mjög vel
innan Evrópusambandsins.
Andstaðan gegn aðild Íslands að ESB
byggir oft á vanþekkingu eins og hér hef-
ur verið sýnt fram á. Andstaðan byggist
einnig oft á hræðslu við breytingar og
frjáls viðskipti. Það er hvorki tilviljun né
heimska að nær allar þjóðir í Evrópu hafa
kosið að gerast aðilar að ESB.
annara reynist um ESB
Höfundur er alþingismaður
Samfylkingarinnar.
rétta er að ESB
færri starfsmenn
eska umhverf-
aráðuneytið. ‘