Morgunblaðið - 29.07.2003, Blaðsíða 22

Minjasafn Akureyrar
Leiðsögn
um sýningar
Á MINJASAFNI Akureyrar standa
yfir þrjár sýningar: Eyjafjörður frá
öndverðu, Akureyri – bærinn við
Pollinn og Dansi, dansi dúkkan mín.
Í fyrrnefndu sýningunum tveimur
er leitast við að gera sögu fjarðarins
og bæjarins skil á sem bestan hátt.
Leikfangasýningin Dansi, dansi
dúkkan mín er sumarsýning Minja-
safnsins á brúðum og leikföngum í
eigu Guðbjargar Ringsted.
Laugardaginn 2. ágúst verður
leiðsögn um sýninguna Akureyri –
bærinn við Pollinn. Sýningarvörður
veitir sýningargestum innsýn í líf
bæjarbúa fyrr á tíð og bregður upp
mynd af litríkum sögupersónum úr
bæjarlífi þess tíma. Leiðsögnin
hefst kl. 15 og er aðgangseyrir 400
krónur.
Sunnudaginn 3. ágúst verður far-
ið í sögugöngu um Oddeyrina á Ak-
ureyri. Skoðuð verða gömlu húsin í
suðurhluta Oddeyrarinnar milli
Strandgötu og Eiðsvallagötu. Leið-
sögumaður verður Guðrún María
Kristinsdóttir.
Lagt verður upp frá Gránufélags-
húsunum á Strandgötu 49 kl. 14.
Þátttökugjald er 300 kr.
LISTIR
22 ÞRIÐJUDAGUR 29. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BRIAN FRIEL (f. 1929) er eitt af
helstu leikskáldum Íra og bætist nú í
þann ágæta hóp landa sinna sem
kynntir hafa verið í íslensku leikhúsi
á undanförnum árum (nefna má
Marie Jones, Martin McDonagh og
Enda Walsh, að Beckett ógleymd-
um). Það er ágætlega til fundið hjá
leiklistarnemunum sem mynda
Reykvíska listaleikhúsið að sýna
verk eftir þennan írska meistara þótt
það samræmist kannski ekki alveg
yfirlýstu markmiði hópsins: „[…] að
vekja fólk til umhugsunar um um-
hverfi sitt og þann raunveruleika
sem það býr við“ (sbr. leikskrá). Það
er varla margt í reynslu hins írska,
kaþólska farandlíknara, ástkonu
hans og umboðsmanns, sem verkið
fjallar um, sem hefur tengingar við
íslenskan raunveruleika í dag nema
að því leyti að segja má að mannlegar
tilfinningar og mannleg samskipti
séu alltaf söm við sig, óháð stað og
stund.
Líknarinn (Faith Healer) var
frumsýnt 1979 þegar höfundur þess
stóð á fimmtugu og hafði átt glæstan
feril bæði í heimalandinu sem og er-
lendis allt frá frumsýningu fyrsta
leikrits síns, Philadelphia here we
come (sýningar þess á Broadway
urðu á fjórða hundrað talsins). Líkn-
arinn þykir með bestu verkum
Friels, þótt hann láti flestar reglur
um „góða“ uppbyggingu leikverks
lönd og leið. Verkið samanstendur af
fjórum eintölum sem flutt eru af
þremur persónum: farandlíknaran-
um Francis Hardy (Sveinn Ólafur
Gunnarsson), ástkonu hans Grace
(Birgitta Birgisdóttir) og umboðs-
manni hans Teddy (Stefán Hallur
Stefánsson). Hvert um sig segja þau
frá lífi sínu og samvistum sem
spanna tvo áratugi og með hverri frá-
sögn verður áhorfandinn einhvers
vísari um líf þeirra þriggja; hvert
þeirra bregður nýju sjónarhorni og
nýju ljósi á þá atburði sem lýst er.
Tæknin minnir á hið fræga japanska
verk Rashomon sem Kurosawa kvik-
myndaði með eftirminnilegum hætti
1950.
Þremenningarnir eiga það sameig-
inleg að hafa beðið skipbrot í tilver-
unni, líf þeirra hefur öðru fremur ein-
kennst af ósigrum og brostnum
draumum í bland við ofbeldi og of-
drykkju. En saga þeirra er einnig
saga ástar og tryggðar, og kannski
síðast en ekki síst er fjallað um þýð-
ingu þess að búa yfir náðargáfu, sem
eins og kunnugt er getur fært mann-
eskjunni hvort heldur er blessun eða
bölvun.
Francis Hardy býr yfir náðargáfu,
hann getur læknað sjúka með bæn-
um sínum og handayfirlagningu –
eða hvað? Er gáfa hans kannski bara
tilviljunarkennd heppni og líf hans
byggt á lygi og loddaraskap? Slíkar
hugsanir leita m.a. á hann þegar
hann lítur yfir farinn veg og veltir
fyrir sér köllun sinni og refilstigu lífs
síns. Sagan sem hann segir okkur
passar ekki alveg við frásögn ástkon-
unnar, Grace, sem yfirgaf „öruggt“
millistéttarlíf sitt kornung til að
fylgja manninum sem hún trúði á og
treysti fram í rauðan dauðann, þótt
oft brygðist hann því trausti. Ýmsir
draugar fortíðarinnar ásækja Grace
en hún reynir af veikum mætti og
með hjálp drykkjunnar að bægja frá
sér sárustu minningunum.
Þau Sveinn Ólafur og Birgitta fóru
bæði eins vel með hlutverk sín og bú-
ast mátti við – og jafnvel ívið betur en
það. Hlutverkin eru skrifuð fyrir
mun eldri og lífsreyndari leikara og
varla á færi kornungra leiklistar-
nema að koma á framfæri þeim sárs-
auka í bland við æðruleysi sem
brostnir draumar persónanna hafa
fært þeim. Eðli málsins samkvæmt
skorti nokkuð á trúverðugleika í
túlkun og textaflutningur var ómark-
viss á stundum og barst illa. Hér get-
ur einnig verið við erfitt leikrými að
sakast, þótt kirkjan væri viðeigandi
umgjörð fyrir verkið að mörgu leyti.
En Sveinn Ólafur og Birgitta hafa
bæði sterka nærveru og ástæða er til
að búast við miklu af þeim í framtíð-
inni. Sama má segja um félaga þeirra
Stefán Hall en túlkun hans á um-
boðsmanninum Teddy var mjög fín;
hann gæddi persónuna nauðsynlegu
mótvægi við hinar tvær með glað-
værð hins að því er virðist ódrepandi
bjartsýnismanns, umboðsmannsins
sem trúir (ekki síður en Grace) á gáfu
skjólstæðings síns hvað sem á dynur
og stendur með honum í blíðu og
stríðu. En vera kann að það sé önnur,
flóknari og persónulegri ástæða fyrir
því að Teddy yfirgefur ekki þau
skötuhjú, kannski á hann ekki eins
auðvelt með að aðskilja viðskipti og
einkalíf og hann vill vera láta.
Sveinn Ólafur, Birgitta og Stefán
Hallur eru öll nemendur á 2. ári í
Leiklistardeild Listaháskóla Íslands
og leikstjóri þeirra Ólafur Steinn
Ingunnarson er þar nemi á 3. ári.
Fyrir tilstuðlan Hins hússins (rekið
af Reykjavíkurborg fyrir ungt fólk)
hafa þau getað sinnt leiklistinni í
sumar og afraksturinn er þessi sýn-
ing sem sýnd verður á næstunni í
Nýlendunni, Nýlendugötu 15A. Sýn-
ingin er fyrsta leikstjórnarverkefni
Ólafs Steins og hlýtur að vera honum
ómetanleg reynsla að fá að takast á
við þetta form leiklistarinnar svo
snemma.
Líknarinn er athyglisvert leik-
verk; það er fengur fyrir áhugamenn
um leikhús að sjá það sviðsett og fyr-
ir leiklistarnemana sem setja það
upp er það mikil áskorun sem þau
leysa prýðilega.
Brostnir
draumar
Morgunblaðið/Jim Smart
Sýningin, Líknarinn, er áskorun sem leiklistarnemarnir leysa prýðilega,
segir Soffía Auður Birgisdóttir í umsögn sinni um sýninguna.
LEIKLIST
Reykvíska listaleikhúsið
Höfundur: Brian Friel. Íslensk þýðing:
Leikhópurinn. Leikstjóri: Ólafur Steinn
Ingunnarson. Leikarar: Birgitta Birg-
isdóttir, Stefán Hallur Stefánsson og
Sveinn Ólafur Gunnarsson. Búningar og
grafísk hönnun: Elma Backman. Verk-
efnið er styrkt af Hinu húsinu og Fríkirkj-
unni í Reykjavík.
Fríkirkjan, 25. júlí 2003.
LÍKNARINN
Soffía Auður Birgisdóttir
HOLLENZKI fiðluleikarinn,
kennarinn og sérfræðingurinn í upp-
haflegum flutningsmáta forntónlist-
ar, Jaap Schröder, er kominn til
landsins í 13. sinn. Erindi hans í
Skálholti nýliðinn laugardag kl. 14
um verk Haydns á tónleikunum kl.
15, Sjö orð Krists á krossinum, var
stutt en hlaðið innsæjum fróðleik.
Þetta sérkennilega pöntunarverk
fyrir litla sinfóníuhljómsveit vegna
helgitónleika í Cadiz á Spáni um
dymbilviku 1785 átti að ósk Spán-
verja allt að vera mjög hægt, nánast
7 adagioþættir í röð leiknir á milli
upplesinna ritningastaða, og vínar-
klassísku tónskáldi upplýsingar-
aldar varla auðtekin áskorun. Engu
að síður þótti verkið heppnast það
vel, að Haydn sá sig innan árs knú-
inn til að draga það saman fyrir
strengjakvartett til að auðvelda því
víðari útbreiðslu. Fljótlega leit pí-
anóútgáfa dagsins ljós, gerð af öðr-
um en með samþykki höfundar, og
áður en lauk einnig útgáfa fyrir kór.
Af kynningu Schröders kom fram
að strengjakvartettinn stæði sér á
parti og væri gjörólíkur öðrum verk-
um Haydns sömu greinar í anda
„kurteislegra samræðna fjögurra
manna í tónum“. Þó væri hann ekki
fluttur á Íslandi í fyrsta sinn, því
sami hópur og hér átti í hlut – nú
uppnefndur Ultima Thule – hefði
leikið hann áður í Skálholti fyrir sjö
árum, og stæðu til hljóðritun og
flutningur erlendis.
Strengjakvartett Haydns var síð-
an fluttur kl. 15 að viðstöddu fjöl-
menni, og las séra Egill Hallgríms-
son úr Passíusálmum Hallgríms
Péturssonar milli þátta. Með allri
virðingu fyrir afreki Haydns í stöð-
unni sló það mann kannski mest
hvað tónrænt „sakleysi“ 18. aldar
virðist hafa dagað uppi í tímans rás
og hrifmáttur nýjunga dofnað. Eitt
sinn nægði ofurlítið óvenjuleg
módúlasjón til að reka áheyrendur
úr sætum. Núorðið þarf nánast að
framkalla hálfgerða hryllingsmar-
tröð með yfirgengilegum hljóð-
effektum til að ná sambærilegum
hughrifum. Í ljósi síðrómantískra og
módernískra verka 20. aldar, að
ógleymdri kvikmyndatónlist seinni
áratuga, stóð klukkustundar langt
tónverk Haydns manni sem allt að
því annarlega kliðmjúk kammer-
músík aftan úr öldum sem varla
nema sögumeðvituðustu þekkingar-
menn gætu að fullu meðtekið fyrir
það sem hún er – innilega upphafn-
ingu heittrúaðs kaþólsks tónskálds á
píslarsögu Drottins.
„Afrek“ er að vísu ekki ofmælt um
oft snjalla meðferð Haydns á við-
fangsefninu, þegar tillit er tekið til
þess hvað honum var þröngur stakk-
ur skorinn í hraðavali. Þar við bætt-
ist fersk og loftkennd upphafstúlkun
Ultima Thule-kvartettsins er lyfti
víða verkinu á flug – t.d. í 2. orði þeg-
ar skyndilega er skipt yfir í sólbjart-
an C-dúr („Paradís“); ekki ósvipuð
hugmynd og í 2. þætti í Sköpuninni
(„und es ward Licht!“). Einnig var
tremólóað hraustlega í eftirspils-
þættinum, Jarðskjálftanum, enda
þurftu margir hlustendur auðsjáan-
lega að halda aftur af sér að leiks-
lokum í ríkjandi klappbanni staðar-
ins. En þrátt fyrir lauflétt vínar-
klassískt yfirbragð og verulegt
hugvit Haydns við nauðsynlega and-
stæðuöflun er hætt við að „Sjö orð
Krists“ verði í heild að teljast flest-
um nútímaeyrum þungur biti.
Hljómborðskonfekt úr
fjölskyldualbúminu
Meðan tónleikagagnagrunnur er
ótiltækur og treysta verður á frum-
stætt mannlegt minni væri auðvelt
að slá því fram og undrast hvers
vegna helztu svítuverk Bachs fyrir
sembal heyrast jafnsjaldan leikin
(líka á píanó) og raun virðist bera
vitni. Samt sem áður eru ekki nema
6 vikur síðan Franska svítan í G-dúr,
er síðust var á dagskrá Guðrúnar
Óskarsdóttur á tónleikum hennar kl.
17 í Skálholtskirkju, var leikin á
slaghörpu í Salnum. Ástandið kann
því að reynast skárra en halda
mætti við fyrstu sýn. Alltjent hefur
endingargildi hljómborðsgimsteina
á borð við Frönsku svíturnar sízt
minnkað frá því er þær voru í miklu
uppáhaldi í hópi fjölskyldu, vina og
nemenda Bachs á fyrstu Leipzig-
árum hans, og ætti því fátt að standa
í vegi fyrir tíða flíkun. Nema ef vera
skyldi að nútímapíanistum finnist
orðið jafnvel þessi sígildustu verk
barokkskeiðsins tilheyra landhelgi
upphafshyggjutúlkenda.
Af Frönsku svítunum sex BWV
812–17 lék Guðrún þrjár – nr. 3 í
h-moll, nr. 2 í c-moll og nr. 5 í G-dúr.
Fyrstu þrjár svítur safnsins eru í
moll og þykja (burtséð frá klissjuni
um þyngri blæ moll-tónkyns, sem
gildir fráleitt heldur um öll verk
Bachs) almennt alvarlegri í fasi en
seinni þrjár sem allar eru í dúr.
Nokkuð bar á „tilfinningasamri“
mótun í h-mollinum umfram seinni
svíturnar en ekki til vanza, og yf-
irleitt sat flest mjög vel og sannfær-
andi. Flúrun Guðrúnar var líka fis-
létt og óþvinguð, t.d. afar þokkafull í
h-moll Saraböndunni (er minnir í
upphafsfrumi á seinna stef a-molls
„sinfóníu“ (3ja radda invensjón)
Bachs). Á almennt tempóval Guð-
rúnar í menúettum var aftur erfið-
ara að fallast; þeir verkuðu jafnan of
hraðir, og sá í c-moll svítunni hljóm-
aði fyrir vikið nánast eins og bull-
andi gigue.
Annars var fátt fingrum fettandi
úr aftursæti. Það langversta fannst
manni heljarlöngu forslögin í Loure-
þætti G-dúrsins (6/4) er voru ná-
kvæmlega jafnlangar og fjórða-
partsnóturnar og féllu því þung-
lamalega til jarðar. Einnig er
spurning hvort sérkennilega
hornóttur lokagikkur c-moll svít-
unnar – eins og siciliano á útopnu –
hefði ekki náð meiri sveiflu með
minna stakkatói á 3. slagi.
Nánast allt annað var túlkað af
öruggum þokka og ágætri sveiflu
þegar það átti við, ekki sízt í tindil-
fættri gikkfúgu G-dúr svítunnar er
Guðrún flutti á flottu tempói með
óþvinguðum glæsibrag, þó að
Bourréeið tveim þáttum fyrr væri
svolítið stirt. Mótunin var oftast
þroskuð og hugulsöm (t.d. í af-
bragðsvel heppnuðu c-moll
allemöndunni) með bráðfallegri
syngjandi í saraböndunum án þess
að glata þrískiptri takttegundinni –
m.a.s. í hinni formrænt óþjálu c-moll
saraböndu. Ljóst var af heildinni að
Guðrún hafði fullt erindi við þennan
mjög svo krefjandi, en líka afar
umbunandi, meistara meistaranna.
Meðferð hennar bar vott um bæði
markvissa heildarsýn og skáldlegt
næmi – en líka nauðsynlegt skap og
snerpu til að harka af sér smáörður
á leiðinni áður en verra hlauzt af.
Á klafa tímans TÓNLISTSkálholtskirkja
J. Haydn: Strengjakvartettinn Sjö orð
Krists á krossinum Op. 51. Jaap
Schröder& Rut Ingólfsdóttir barokk-
fiðlur, Svava Bernharðsdóttir barokk-
víóla, Sigurður Halldórsson barokkselló.
Upplestur: Sr. Egill Hallgrímsson. Laug-
ardaginn 5. júlí kl. 15.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
J. S. Bach: Franskar svítur í h, c & G,
BWV 814, 813 & 816. Guðrún Ósk-
arsdóttir semball. Laugardaginn 26. júlí
kl. 17.
SEMBALTÓNLEIKAR
Sýningu lýkur
SÝNINGU Kristjáns Davíðssonar
og Þórs Vigfússonar í Listasafni Ár-
nesinga í Hveragerði lýkur á
fimmtudag 31. júlí kl. 18.
Að sögn sýningarstjóra hefur sýn-
ingin verið einstaklega vel sótt, en
henni lýkur á fimmtudaginn. Safnið
stóð fyrir útgáfu á sýningarskrá sem
hægt er að nálgast í safninu, með
grein um listamennina á íslensku eft-
ir Ólaf Gíslason, og einnig í enskri
þýðingu Jay D’arcy.
Safnið er opið alla daga milli kl. 12
og 18. Aðgangur er ókeypis.
Pakkhúsið, Ólafsvík Aðalheiður S.
Eysteinsdóttir opnar sýningu sem
er liður í verkinu „40 sýningar á 40
dögum“.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
♦ ♦ ♦