Morgunblaðið - 01.08.2003, Blaðsíða 4

DAGLEGT LÍF
4 B FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
J
OHN Benes starfar sem tökumaður
og fréttaritari fyrir ástralska rík-
issjónvarpið, ABC, en hefur verið
búsettur í Lundúnum frá árinu
1990. Þaðan hefur hann sinnt ýms-
um verkefnum á vegum ABC, nú
síðast var hann í heimsókn hér á Ís-
landi. Var verkefnið að búa til tvö
fréttainnslög um land og þjóð, ann-
ars vegar um það frumkvæði sem
Íslendingar hafa tekið í vetnismálum og hins
vegar um trú Íslendinga á álfa og tröll. Má með
sanni segja að verkefnið hafi verið af öðrum toga
en þau, sem einkum hafa sett mark sitt á starfs-
feril Benes.
Benes segist fyrst hafa kynnst vinnu á stríðs-
átakasvæðum þegar átök brutust út á Balkan-
skaga 1991. Hann kveðst hafa farið í 46 ferðir til
ríkja fyrrum Júgóslavíu á þeim tíma, sem átökin
stóðu yfir, í því skyni að taka fréttamyndir. Oft-
ast vörðu þessar ferðir í tvær til þrjár vikur. „Ef
dvölin varð eitthvað lengri, fór það að hafa sál-
ræn áhrif á menn,“ segir Benes. „Þeir verða
ónæmir fyrir því sem fer fram í kringum þá. Það
springur kannski bílsprengja skammt frá þér og
þú kippir þér ekkert upp við það. Slíkt er ekki
eðlilegt,“ segir hann.
Missti vin í Írak
Og Benes hefur komið víðar við. Hann var í
Sómalíu 1993 þegar allt fór þar í bál og brand og
hann var líka við störf í Rúanda þegar þjóðar-
morð var framið þar 1994. Þá hefur Benes mynd-
að í Sierra Leone og raunar í flestum löndum
Vestur-Afríku. Einnig í Ísrael, Líbanon, Afgan-
istan og Írak.
„Við vinnum fyrir fréttaþátt sem heitir „Af er-
lendum vettvangi“; þetta eru sextíu mínútna
þættir þar sem sýnd eru innskot frá fréttamönn-
um ABC við störf erlendis. Stundum er um að
ræða stríðsfréttir, stundum ekki. Það er ekki
eins og ég hringi í menn heima og segist endilega
vilja fara á eitthvert átakasvæðið. Við erum ein-
faldlega sendir til slíkra staða þegar það á við.“
Hvers vegna verður þú svo oft fyrir valinu
þegar þarf að senda menn til þessara hættulegu
staða?
„Ætli það sé ekki af því að ég vinn ódýrt og
þeir telja sig geta misst mig! Nei, í alvöru talað
þá spilar reynsla mín auðvitað þar inn í,“ svarar
Benes. Hann er spurður hvort hann tilheyri þá
ekki þeirri gerð fréttamanna sem kallaðir eru
stríðsfíklar (e. war junkies).
„Alls ekki,“ segir hann. „Ég tek hins vegar
myndir, segi þannig sögu frá stöðunum sem ég
heimsæki. Sumir þeirra eru vissulega meðal
þeirra allra verstu á jarðríki. Ég leita hins vegar
ekki viljandi eftir því að heimsækja slíka staði.“
Benes segir að þeir séu vissulega til, sem hafi
sérstaka þörf til að vinna í löndum þar sem hætt-
an er mikil og aðstæðurnar erfiðar. „Þeim fækkar
hins vegar stöðugt, í réttu samræmi við fjölda
blóðugra stríðsátaka. Ég hef sjálfur misst nokkra
vini í gegnum tíðina og enginn þeirra var stríðsfí-
kill. Endrum og eins hittir maður hins vegar slíka
gaura en sjaldnast oftar en einu sinni.“
Hvar hefur þú misst vini?
„Flestir þeirra dóu í stríðinu í Bosníu [1992–
1995]. Nokkrir biðu bana í Sarajevo á þeim tíma
þegar leyniskyttur fóru þar hamförum. Nýlega
gerðist það að við upphaf átakanna í Írak misst-
um við einn upptökumanna ABC. Hann var við
störf í Norður-Írak en fórst í sjálfsmorðs-
sprengjuárás á fyrstu klukkustundum stríðsins
og var fyrsti erlendi fréttamaðurinn sem dó í
stríðinu.“
Söguleg för til Afganistans
Benes var sendur til Afganistans um leið og
ljóst var orðið haustið 2001 að þar myndi koma til
hernaðarátaka milli talíbana og liðsmanna al-
Qaeda-hryðjuverkasamtakanna annars vegar,
og Bandaríkjanna og bandamanna þeirra hins
vegar. „Ég var í Islamabad í Pakistan og um
hálftíma eftir að ég heyrði í breska útvarpinu,
BBC, að stríðið væri byrjað hringdi síminn minn
og ég var beðinn um að halda til Afganistans.
Það var ekki auðvelt að skilja við þægindi
Marriott-hótelsins til að halda þannig út í óviss-
una. Og bara að komast inn í Afganistan tók okk-
ur fimm daga. Við þurftum að fljúga til Dubai og
þaðan til Tadjíkistan. Svo þurfti að ferðast til
landamæranna að Afganistan, komast yfir þau
með ferju og eiga við landamæraverðina. Síðan
þurfti að ráða framúr því hvernig við kæmumst
úr norðurhéruðum Afganistans til höfuðborgar-
innar Kabúl.“
Bætir Benes því við eftir nokkra umhugsun að
Afganistan sé örugglega einn af ótrúlegustu
stöðum á jarðríki.
Og þá kannski ekki síst þegar þar er verið að
heyja stríð?
„Einmitt. Fyrst vissum við lítið hvert við vor-
um að fara. Maður er mikið upp á annað fólk
kominn við svona aðstæður. Það beið einn ástr-
alskur myndatökumaður bana í Afganistan en
hann lenti í því að afganskir glæpamenn gerðu
árás á bílalestina sem hann var í.
Við lentum í svipuðum hlutum næstum dag-
lega. Þetta er alltaf mikið hættuspil og heppnin
spilar oft inn í það hvernig fer fyrir manni. Þá
skiptir engu máli hvort staðurinn er Afganistan
eða Kosovo eða Bosnía. Þú getur verið í bryn-
vörðum bíl en það bjargar ekki alltaf öllu.“
Inni á yfirráðasvæði talíbana
Benes segir að hann og samstarfsmenn hans
hafi komist alla leiðina til Charikar, um 25 km ut-
an við Kabúl. Þú hefur þá verið að störfum á
svæði sem þá laut enn yfirráðum talíbana?
„Mikið rétt. Við vorum komnir langt inn á
þeirra yfirráðasvæði. Og fréttirnar okkar sner-
ust oftast um það hvar Bandaríkjamenn hefðu
gert mistök og varpað sprengjum sínum á vitlaus
skotmörk.
Við gátum séð B-52 sprengjuvélar Banda-
ríkjahers þar sem þær flugu í um 45 til 50 þús-
und feta hæð. Vélarnar sjást reyndar ekki sjálfar
heldur reykurinn eftir þær. Það heyrist hins veg-
ar í þeim yfir höfðinu. Síðan heyrist skyndilega
ekki neitt um nokkra hríð þar til sprengjurnar
byrja að lenda á jörðinni og hávaðinn verður ær-
andi. Þá heyrist hver sprengjan falla á eftir ann-
arri; þeir „teppalögðu“ hreinlega landið með
sprengjum.
Ég man að við stóðum einu sinni hátt uppi á
hæð og sáum hvar Bandaríkjamenn gerðu árás á
lítið þorp í um mílu [1,6 km] fjarlægð. Við tókum
myndir af þessu og markmið okkar var oftast að
reyna að geta okkur til hvar sprengjurnar lentu,
til þess að við gætum komist eins nálægt og
hugsast gat.“
En þó væntanlega án þess að lenda í miðju
sprengjuregninu?!
„Já, einmitt. Einn daginn var ég að mynda og
varð skyndilega var við hljóð sem líktist skips-
flautu. Ég man að ég hugsaði með mér að þessi
[sprengja] væri nú kannski heldur of nálægt
mér. Og viti menn, hún lenti í um 100 metra fjar-
lægð frá mér. Þá hugsaði ég með mér að ég væri
kominn með nóg myndefni fyrir daginn. Það
væri kominn tími til að pakka saman. Maður vill
ekki fórna lífinu fyrir þessar myndir, síst af öllu í
svona skítaholu.“
Var engum erfiðleikum bundið að vera við
störf á svæði sem talíbanar réðu?
„Nei. Þeir ákváðu einfaldlega að aðhyllast
frjálst markaðskerfi, þ.e. kenninguna um fram-
boð og eftirspurn. Þeir spurðu kannski: nú viltu
fara þangað? Það mun kosta þig 1.000 dollara.
Þegar þú síðan værir kominn á staðinn myndu
þeir segja: nú viltu fara aftur til baka? Það kostar
þig 2.000 dollara.
Margir hafa lýst því hversu gott fólk Afganir
séu og hversu hlýja skapgerð þeir hafi. Mér
fannst þeir hins vegar býsna vestrænir í hugs-
unarhætti. Þeir vita hvernig á að hafa af manni
drjúgan skilding.“
Urðuð þið ekkert févana? Það er varla líklegt
að finna hraðbanka á þessum slóðum til að taka
út reiðufé?
„Ég man ekki til þess að hafa séð nokkurn ein-
asta banka þegar ég var þarna,“ segir Benes
kíminn.
„Dollarinn er einfaldlega það sem virkar í
þessum heimshluta. Ég var með um 50 þúsund
Bandaríkjadali á mér. Ég fel þá hins vegar alltaf
á mismunandi stöðum. Hluta peninganna fel ég í
skónum mínum, annað seðlabúnt í myndavélinni.
Maður þarf að vera með nógu mikið geymt ein-
hvers staðar til að geta komið sér burt ef eitt-
hvað fer úrskeiðis.
Maður kemur kannski að landamærahliði og
vopnaður vörður skipar manni að afhenda eina af
töskunum. Þá veistu að sú taska er glötuð og um
leið þeir peningar sem þar voru. En þú rífur ekki
kjaft út af 1.000 dollurum. Ef einhver vill taka af
þér myndatökuvélina þá neitarðu ekki. Þú deilir
ekki við mann sem heldur á byssu.
Að vísu er hugsanlegt að sýna megi fullorðn-
um manni fram á hvað er rétt og eðlilegt. En tólf
ára strákur með byssu sem ákveður skyndilega
að hann vilji sólgleraugun þín, hann er ekki lík-
legur til að vita hvað er rétt og rangt. Það er best
Ég er ekki stríðsf
Hvers konar menn eru það
sem samþykkja að fara til allra
verstu átakasvæða í heiminum
til upptökustarfa svo að við hin,
sem sitjum í makindum fyrir
framan sjónvarpið, getum
fengið okkar daglega skammt
af fréttum? Davíð Logi
Sigurðsson ræddi við
einn slíkan mann, Ástralann
John Benes.
Ástralinn John Benes mundar tökuvélina undir bláma himinsins, en himinninn er eins í Ísrael og Rúanda og á Íslandi þótt ólíkt hafist íbúarnir að.
Úr ævintýralegu ferðalagi Johns Benes um Afg
ýmissa annarra miðla. Myndin er fengin af heim
’’Ef einhver vill taka af
þér myndatökuvélina þá
neitarðu ekki. Þú deilir
ekki við mann sem
heldur á byssu.
‘‘