Morgunblaðið - 01.08.2003, Blaðsíða 5

DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 2003 B 5
að afhenda honum einfaldlega gleraugun.“
Benes var átta vikur í Afganistan og sendi
þaðan fréttamyndir. „Það er ekkert erfiðara í
sjálfu sér að taka myndir í þessum heimshluta
heldur en t.d. hér á Íslandi. Vandinn er frekar sá
að þú býrð í tjaldi úti í óbyggðum, þarft að berj-
ast við sand sem smýgur hvarvetna, t.a.m. þurft-
um við að innsigla öll okkar tæki til að þau
skemmdust ekki. Svo hefur maður auðvitað ekki
rafmagn.“
En hvaða áhrif hafði það á andlegt ástand þitt
að dvelja átta vikur á stað þar sem sprengjunum
rigndi sífellt yfir þig?
„Maður fer að hugsa svolítið mikið um heimilið
manns, hvernig það væri nú að sofa eina nótt í
rúminu heima, fara í góða sturtu,“ svarar Benes
hreinskilnislega. „Auðvitað er þetta mann-
skemmandi. Ég hef hins vegar verið í þessari
vinnu svo lengi að ég er orðinn öllu vanur. Eftir
þrjár eða fjórar vikur í verkefni veit ég samt að
það fer styttast í að ég fari heim aftur. Ég gef
mér í fyrstunni viku eða tíu daga til að komast á
staðinn. Síðan mynda ég eins mikið og hægt er,
en síðan fer að líða að brottför.
Þegar ég hugðist yfirgefa Afganistan hafði
snjóað í fjöllunum sem ég fór um á leiðinni til
Charikar, þar sem við dvöldumst. Sú leið var því
ófær til baka. Það var rætt um að við færum með
þyrlu frá Kabúl en aðrir fréttamenn höfðu beðið í
tíu daga eftir því að fá pláss. Ég ákvað því að ég
myndi ekki bíða á flugvellinum í Kabúl eftir ein-
hverju sem kannski myndi aldrei gerast. Ég
leigði mér því fjóra hesta og hélt mína leið.“
Jafnvel þó að þú segist ekki sækjast sérstak-
lega eftir því að starfa á stríðssvæðum þá hlýtur
að fylgja þessu starfi ákveðin spenna, ákveðin
spennuvíma?
„Spennan felst aðallega í því að hafa farið út að
mynda um morguninn og koma síðan heim í búð-
ir um kvöldið á lífi.
Ef maður horfir á þetta út frá sjónarmiði vinn-
unnar þá er það auðvitað spennandi þegar þú
finnur á þér að þú náðir góðum myndum – þá
veistu líka að þetta eru bestu myndir í heimi og
að þær munu sjást á sjónvarpsskjám milljóna
manna.
Oft er um afar áhugaverðar fréttir að ræða,
fréttir sem vekja viðbrögð hjá fólki. Menn segja
að sannleikurinn sé fyrsta fórnarlambið í stríði
en því miður er staðreyndin oftast sú að börn
deyja unnvörpum í stríði. Það er sorgleg stað-
reynd og það er alltaf erfitt að sætta sig við það.
Sérstaklega þegar kannski er um að ræða átök
sem fæstir vita einu sinni af.“
Þannig að það er ekki eins og þú verðir ónæm-
ur fyrir þessum hlutum, þeir vekja enn hjá þér
tilfinningar, menn verða ekkert tilfinningalausir
og kaldir?
„Neinei. Auðvitað fylgir þessu að verða kald-
hæðinn. En ef þú ert kaldur fyrir viðfangsefni
þínu þá geturðu auðvitað ekki tekið góðar mynd-
ir. Og ef þú tekur ekki góðar myndir, hver er þá
tilgangurinn með því að vera á staðnum? Tak-
irðu hins vegar góðar myndir er hugsanlegt að
einhver horfi og hugsi með sér; þetta verðum við
að stöðva. Þú ert að sumu leyti að auglýsa upp
eymd annars fólks í þeirri von að eitthvað gott
leiði af því.“
Hættir mönnum ekkert til að slaka á í svona
vinnu með því að drekka ótæpilega af áfengi eða
öðrum vímuefnum?
„Auðvitað fá menn sér í glas ef mikið hefur
gengið á, jafnvel á „þurrum“ stöðum eins og Afg-
anistan. Það er nefnilega ótrúlegt hvar er hægt
að verða sér úti um viskýflösku.
Margir kollega minna drekka og drekka mik-
ið, það er rétt. Menn gera þetta til að slaka á eftir
erfiðan vinnudag. Það getur orðið vandamál ef
dvalið er of lengi á tilteknum stað. Þess vegna er
best að mæta á staðinn, taka myndirnar og síðan
koma sér á brott. Flestir gera þetta svona, klára
bara verkefnin sín og koma sér í burtu.
Það eru reyndar ekki nema svona 45 náungar
sem vinna fyrir stóru sjónvarpsstöðvarnar. Og
þetta er oft eins og að koma á samkomustað í
litlu þorpi, maður hittir alltaf sömu mennina,
hvert sem maður fer. Maður fer kannski til
Bosníu eða Albaníu eða Kosovo, Sierra Leone
eða Líberíu og hittir strax gamlan kunningja úr
öðru stríði: blessaður vinur, á hvaða hóteli ertu?
Við verðum að fá okkur bjór saman!
Stundum hittir maður kunningja í þremur
vinnuferðum í röð – en sér hann síðan ekki næstu
tvö árin. Svo rekst maður kannski á hann fyrir
framan Westminster í London, við allt aðrar og
annars konar aðstæður.“
Kynni af þessum toga eru kannski eitthvað
sem enginn annar getur ímyndað sér, enda part-
ur af lífstíl sem ekki margir þekkja.
„Alveg rétt. Það ríkir sérstakur andi meðal
okkar sem vinnum svona störf. Við erum tengdir
á alveg einstakan hátt, í mörgum tilfellum. Oft
þarftu nefnilega að treysta þessum mönnum fyr-
ir lífi þínu.
Sumum finnst þetta kannski hljóma eins og
eitthvert æsilíferni, mér hefur t.a.m. gefist tæki-
færi til að heimsækja um helminginn af 191 við-
urkenndu ríki í heiminum. Og jú, vinnan er vissu-
lega oft áhugaverð og spennandi. Gallinn er hins
vegar sá að oft verður hún of áhugaverð og of
spennandi.“
Sómalía hrikaleg reynsla
Benes segir það hafa verið hrikalega reynslu
að vinna í Sómalíu. „Ég hef komið til nokkurra
hættulegustu staða í heimi. Yfirleitt telst einhver
hópur heimamanna bandamaður okkar eða vin-
ur. Í Sómalíu var ekki um neitt slíkt að ræða, þar
voru allir að reyna að klekkja á okkur.
Menn litu einfaldlega á okkur sem aðskotadýr.
Þarna voru nokkur gengi sem börðust innbyrðis
og við aðra – allir eru vopnaðir og þá meina ég
allir. Allar jeppabifreiðir voru útbúnar með vél-
byssum og maður fór aldrei neitt án fylgdar-
manna. Borgaði maður þeim ekki nóg eða reitti
þá til reiði var allt eins líklegt að maður sneri
ekki aftur heim að kvöldi.“
Benes segir illan anda hafa verið í loftinu þeg-
ar sá atburður gerðist að átján bandarískir her-
menn voru drepnir í Mogadishu, sem frægt er
orðið. „Við yfirgáfum Sómalíu skömmu síðar.“
Lýsingar á blóðbaðinu í Rúanda voru einnig
ljótar.
„Úff já, Rúanda var helvíti á jörðu. Ef þú
horfðir eftir veginum gat þér fundist sem það
væri mikið rusl við hlið hans. Þegar nær dró varð
hins vegar ljóst að um mannslík var að ræða,
þeim hafði einfaldlega verið staflað meðfram
veginum. Rotnunarlyktin yfirgnæfði síðan allt
annað og varð óbærileg, lyktin af dauða smýgur
inn alls staðar, fer upp í vitin og situr eftir í föt-
unum þannig að hún fer aldrei úr þeim. Það
skipti engu hversu oft þú þvoðir fötin þín, á end-
anum neyddistu bara til að henda þeim.“
Þú hefur aldrei óttast um það á morgnana
hvaða ósköp þú myndir nú sjá þann daginn? Hef-
urðu aldrei óttast um líf þitt?
„Ég hef eiginlega aldrei óttast um líf mitt.
Samt hef ég verið í byggingum sem voru svo
sundurskotnar að ég hélt á tímabili að endalokin
væru að nálgast.
En vissulega fer maður að hafa áhyggjur. Vin-
ur minn sagði mér einu sinni að við slíkar að-
stæður færi hann að rifja upp sætustu stelpurn-
ar sem hann hefði sofið hjá. Ég geri nú að vísu
ekki það sama og hann en maður reynir að halda
ró sinni. Það er það sem skiptir mestu máli, þá
eru bestar líkurnar á því að komast lifandi heim,“
segir Benes.
„Sumir þessara staða sem ég hef komið til, og
eru meðal þeirra hættulegri í heiminum, eru
jafnframt þeir allra fallegustu. Sierra Leone er
fallegt, Rúanda er undurfagurt land líka. Ég
kemst ekki hjá því að harma hvernig menn hafa
leikið þessa staði.“
Ferðaþráin hverfur ekki
Sem fyrr segir býr Benes í Lundúnum. Eig-
inkona hans vinnur hjá Associated Press en fyrir
sex mánuðum eignuðust þau lítinn dreng. Benes
hefur af þeim sökum ekki farið í nein hættuleg
ferðalög undanfarna mánuði og sækir í staðinn
heim lönd eins og Ísland.
„Ég hef ágæta yfirmenn, þeir taka mið af
heimilisaðstæðum manna. En ef eitthvað veru-
lega stórt er að gerast einhvers staðar og það
vantar menn þá er maður spurður.“
Segist Benes allt eins hafa átt von á því að
verða sendur til Íraks í mars, þegar hernaðar-
átök hófust þar. „Ég sagði þeim að láta mig vita í
tæka tíð svo ég gæti frestað skírn sonar míns. Þá
sögðu þeir mér hins vegar að fara hvergi, fjöl-
skyldan væri mikilvægari. Fyrir það var ég afar
þakklátur.
Ég var síðan í Singapore þegar mér barst sím-
hringing um að félagi minn hjá ABC hefði dáið í
Norður-Írak. Minn sími tók að hringja stöðugt í
kjölfarið, vinir og vandamenn að fullvissa sig um
að það hefði ekki verið ég sem beið bana.“
Er þetta kannski orðið spurning um að hætta
sem stríðsfréttaritari?
„Það er vissulega möguleiki, eftir því sem fjöl-
skyldan stækkar. Að fá vinnu við skrifborð ein-
hvers staðar. Það væri þó synd að missa af tæki-
færi til að koma til staða eins og Íslands.
Ferðaþráin er mér í blóð borin. Hún hverfur ekki
svo auðveldlega,“ sagði John Benes.
fíkill
Morgunblaðið/Jim Smart
Morgunblaðið/Jim Smart
JOHN Benes að störfum sem sjónvarpsmyndatöku-
maður við Árbæjarsafn. Með á myndinni eru þeir
Geoff Hutchison, fréttamaður ABC, og viðmælandinn Árni Björnsson þjóðháttafræðingur. Var
verið að spyrja Árna spjörunum úr um álfatrú Íslendinga.
Innslög þeirra Benes og Hutchisons eru notuð í fréttaþætti á ABC-sjónvarpsstöðinni áströlsku
en í Íslandsheimsókninni sinntu þeir tveimur verkefnum, annars vegar trú Íslendinga á álfa og
tröll og hins vegar því frumkvæði sem Íslendingar hafa tekið í vetnismálum, ásamt almennri
umfjöllun um umhverfismál á Íslandi. Í tengslum við síðara verkefnið ræddu þeir m.a. við þing-
menn á Alþingi og ferðuðust um fjöll og firnindi, svo sem að virkjunarsvæðinu við Kárahnjúka.
ganistan. Hann fór um í fylgd með fréttamönnum
masíðu ABC.
Benes sá þann kost vænstan að yfir-
gefa Afganistan á hestbaki, enda aðr-
ar leiðir seinfarnar eða ófærar.
Reuters
’’Þú ert að sumu leyti
að auglýsa upp eymd
annars fólks í þeirri
von að eitthvað gott
leiði af því.
‘‘
„Sumir þeirra staða sem ég
hef komið til, og eru meðal
þeirra hættulegri í heiminum,
eru jafnframt þeir allra falleg-
ustu,“ segir John Benes. Hér
blasir skriðdreki við gestum á
átakasvæðum í Afganistan, í
baksýn ljómandi fjallahringur.
david@mbl.is
Við störf á Íslandi