Morgunblaðið - 08.08.2003, Blaðsíða 5

segir Sigríður og spyr: „Hvernig á barn að geta
þróað sjálfsmynd sína þegar það situr grafkyrrt
fyrir framan tölvuna og starir á skjáinn með aðra
höndina á mús eins og hin höndin sé bókstaflega
ekki til?“
Hinn frjálsi leikur
Hið alhliða þroskagildi sem frjáls leikur barna
hefur er andstæða við áhrif tölvunnar, að mati
Sigríðar. „Áður en börn fara að nota gerviheila
þurfa þau fyrst að fá tækifæri til að byggja upp á
náttúrulegan hátt sinn eigin heila og hugarheim,
vitsmunalegt og tilfinningalegt næmi og hæfni.
Því miður er það staðreynd að börn á Vestur-
löndum eru stöðugt meir og meir útsett gagnvart
hinum lokkandi gerviheimi rafrænna miðla sem
taka mikinn og dýrmætan tíma frá leikjum og
skapandi starfi barna. Þetta kallar á frekari
rannsóknir, upplýsingar, vandaða athugun og
umræðu um áhrif þessa á náttúrulegt þroskaferli
barna.“
Sigríður ítrekar að grundvallarrannsóknir séu
til á þroskaferli barna.
„Nærtækt er að vitna í Halldór heitinn Han-
sen, fyrrverandi yfirlækni á barnadeild Heilsu-
verndarstöðvarinnar, þann mikla frömuð um vel-
ferð barna. Hann tjáði sig oftlega í ræðu og riti
um nauðsyn þess að mæta þeim náttúrulegu
þörfum sem börn hafa á hverju þroskaþrepi. Ef
þessum þörfum barna er ekki mætt á réttu
þroskaþrepi hverju sinni á vaxtarbrautinni er
hætta á að þau muni ekki geta bætt sér upp þann
missi seinna á ævinni. Það getur aftur leitt til
persónulegra vandamála. Þessu er ég sammála
og tel að hljóti að skipta máli þegar rætt er um
eðli og inntak leikja og leikfanga.
Uppeldisfræðin segja líka að fjölþætt og sam-
hæfð líkamleg og andleg reynsla í frjálsum leik
barna, þar sem líkami og hugarheimur læra sam-
an út frá persónulegri upplifun og reynslu, veiti
börnum undirstöðu fyrir háþróað skilvitlegt hug-
arstarf. Margvísleg innri hæfni lærist ósjálfrátt
og þróast þegar börn lóðsa sig í gegnum sitt þrí-
víða umhverfi, þegar þau hlaupa, hoppa og klifra,
grípa bolta og upplifa sig sjálf í ýmiss konar
hreyfileikjum.“
Og í leiknum þjálfast jafnvægi, samhæfing
hreyfinga og skilvitleg virkni, jafnframt því sem
líkaminn stælist. Í honum felst fjölbreytt innri og
ytri virkni sem er í takt við barnið sjálft.
„Leikurinn er börnum lífsnauðsynlegur af því
að í honum leggja þau grunn að manndómi sínum
og alhliða persónuleikaþroska. Í frjálsum leik
þjálfast börn í félagslegri hæfni, þau fá útrás fyr-
ir neikvæðar og bældar tilfinningar og læra að
höndla þær. Ef börn fá ekki tækifæri til þess að
tjá erfiðar tilfinningar er hætta á að seinna á æv-
inni geti þær brotist út í ofbeldi gagnvart þeim
sjálfum og öðrum,“ segir Sigríður.
Sjálfsstjórn er
mikilvægt nesti
Hún bætir við að í gegnum margvíslegan leik
kynnist börn sinni eigin getu og læri að nota eigið
frumkvæði. Þannig styrki þau sjálfsvitund sína,
innra öryggi og sjálfstjórn. „Sú reynsla eflir
„innri mann“ hvers barns og kennir því að ná
stjórn á eigin hvatalífi og hugarheimi. Nái börn
tökum á sjálfstjórn og innra jafnvægi er minni
hætta á að þau leiðist inn á óæskilegar brautir.“
Vissulega er barnaefni í tölvum af ýmsum
toga, mismunandi þroskandi, en það er ekki síður
umbúnaðurinn sem Sigríður setur spurningar-
merki við.
„Tölvuleikur og tölvunám er tæknileg reynsla
sem kemur að utan og matar börn í stað þess að
gefa þeim tækifæri til að rannsaka bæði sinn
innri heim og umhverfi. Með öðrum orðum, tölv-
an „forritar“ börnin utan frá, eftir geðþótta full-
orðna fólksins.“
En fátt er svo með öllu illt að ekki boði nokkuð
gott. Framleiðendur hugbúnaðar vita að tæki-
færi til að skapa eru börnum nauðsynleg. Því
framleiða þeir t.a.m. ýmis forrit sem gera börn-
um kleift að vinna myndir í tölvu – og hlýtur að
teljast virðingarvert framtak. Sigríður samsinn-
ir, en setur þó fyrirvara við, enda myndlistin
hennar svið. „Þegar börn „teikna“ myndir í tölvu
geta þau hvorki upplifað sjálf sig á raunveruleg-
an hátt í rýminu né þá sálarnæringu sem sjálf-
sprottin myndsköpun veitir. Eigin myndsköpun
barna er djúpstæð persónuleg upplifun sem eflir
sjálfsvitund og tjáningu, losar um streitu og
þroskar bæði rýmiskennd og stærðfræðiskiln-
ing. Að skapa persónulegar myndir nærir og
styrkir alhliða hugarheim barna og til þess þurfa
þau meira frelsi en flatur skjár gefur.“
Og þroskaferli felst ekki aðeins í sköpun, held-
ur einnig skynjun veruleikans.
„Til að geta mætt skynjunarþörf barna er
skjárinn ekki heppilegur – hann er fátæklegur
heimur,“ segir Sigríður. „Í honum er ekki hægt
að finna lykt og heldur ekki hægt að snerta hið
raunverulega umhverfi eða finna til sjálfs sín í
rýminu. Í tölvu er hvorki hægt að spreyta sig á
líkamlegri getu né mæta mannlegum viðbrögð-
um. Tölvureynsla barna er ekki sprottin úr þeim
náttúrlega heimi sem þau sjálf eru sprottin úr.“
Hún bætir við að færi á tilfinningalegri og fé-
lagslegri reynslu við skjáinn séu ekki fyrir hendi.
„Enda þótt barn myndi samband við tölvuna get-
ur tölvan ekki endurgoldið það samband því hún
getur augljóslega ekki myndað mannlegt sam-
band við barnið.“
Áhrifin á hugarheiminn
Til eru rannsóknir um áhorf barna á rafræna
miðla, til dæmis um áhrif tölva á hugarheim
barna, heilastarfsemi og líkamlega heilsu þeirra.
Í bókinni Who is Bringing Them Up? eftir breska
félagsfræðinginn Martin Large er sagt frá rann-
sókn áströlsku vísindahjónanna Fred og
Merrelyn Emery þar sem fylgst er með heila-
bylgjum barna þegar þau eru að horfa á rafeinda-
skjá. Sigríður hefur kynnt sér niðurstöðurnar:
„Í rannsókninni kom fram að áhorfið dregur
stórlega úr virkni vinstra heilahvelsins á meðan
börnin eru að horfa á skjáinn og skráir það þá að-
eins að mjög litlu leyti það sem birtist á skjánum.
En á sama tíma tekur hægra heilahvelið inn allt
sem birtist á skjánum og skráir það. Munurinn á
viðbrögðum heilahvelanna gagnvart áhorfinu er
skýrður þannig að hin háa tíðni gerviljóss raf-
eindaskjáa sé of sterkt áreiti á vinstra heilahvel
barna, sem bregst þá þannig við að það nokkurn
veginn slekkur á sér. Mér sýnist að hér geti verið
um alvarleg áhrif að ræða, sem vonandi verða
rannsökuð betur í náinni framtíð.“
Sigríður vitnar einnig í fræðimenn við kenn-
araháskóla í Kaupmannahöfn, sem hafa varað við
tölvunotkun barna, og ástralskan barnalækni
sem skoðað hefur líkamleg áhrif kyrrsetunnar á
börn. „Sá ágæti Ástrali telur að börn sem verja
miklum tíma fyrir framan tölvur séu í hættu á að
hljóta varanlegan og óbætanlegan skaða á öxlum
og baki sem seinna meir geti haft í för með sér
verki og líkamsóþægindi.
Að mörgu ber því að gæta. Við vitum meira að
segja ekki nóg um efnin sjálf sem notuð eru í tölv-
ur, sjónvörp og þvíumlík tæki. Í fyrra heyrði ég í
fréttum íslenska Ríkisútvarpsins að kanadískir
vísindamenn hefðu greint krabbameinsvaldandi
ryk í plastefninu sem notað er í tölvur til þess að
fyrirbyggja að í þeim kvikni. Sagt var að vís-
indamennirnir hefðu lagt áherslu á að brýnt væri
að finna upp aðrar hættuminni eldvarnir til að
nota í þessi tæki.
Svona mætti áreiðanlega lengi áfram halda –
tækniþróunin virðist einfaldlega hafa orðið of
hröð fyrir þá sem vilja vanda sig og huga að
manneskjulegu hliðinni.“
Sigríður áréttar að endingu að málið í heild
sinni sé flókið og viðkvæmt, að stilla þroskaheimi
barna andspænis tölvuheiminum. Af tækninni
hljótist vissulega margt gott og börn framtíðar-
innar muni án efa hafa sitthvað saman við tölvur
að sælda. Hins vegar beri að aðgæta ávinning og
ókosti við að halda tölvum of snemma að ungu
kynslóðinni. Börnin eigi rétt á að njóta vafans og
nauðsynlegt sé að tryggja að þau taki út þroska
sinn, andlegan og líkamlegan, á sem eðlilegastan
máta, áður en þau stíga inn í sýndarveröld.
Morgunblaðið/Ásdís
sith@mbl.is
óast þegar börn lóðsa sig í gegnum sitt þrívíða umhverfi,
ípa bolta og upplifa sig sjálf í ýmiss konar hreyfileikjum.“
milli lækna og einn taldi að hún væri
með heilaæxli, eins og hún segir frá í
einni bók sinni. Þegar í ljós kom að
hún var með gersveppaóþol breytti
hún mataræðinu og fór að líða betur.
Í kjölfarið hélt hún áfram námi í nær-
ingarfræði og lauk að lokum dokt-
orsprófi. Hún rannsakaði það sem
hún kallar ofurfæðu („superfoods“)
eða lifandi mat („living foods“) og
hefur haldið því áfram.
Athyglisbrestur afleiðing
steinefnaskorts
Gillian starfar á eigin rannsóknar-
stofu í London þar sem hún tekur á
móti fólki með margvísleg vandamál
og rannsakar og gefur ráð. Yfirleitt
er ekki um að ræða fólk sem vill losna
við nokkur kíló heldur fremur fólk
með meltingartruflanir eða vanlíðan
eins og höfuðverk eða þreytu að auki.
Gillian hefur einnig hjálpað börnum
sem þjást af athyglisbresti og hefur
fundið út að skortur á steinefnum
getur verið eitt af því sem tengist at-
hyglisbresti. Hún segir að það geti
verið mismunandi hvaða efni skorti
hjá þeim sem þjást af athyglisbresti
en yfirleitt eigi þeir sameiginlegt að
skorta steinefnin magnesíum og sink,
sem getur valdið skertri starfsemi í
heilanum, að hennar sögn.
Ein af aðferðunum sem Gillian
beitir við greiningu á sjúklingum er
að skoða tunguna í þeim, einnig að
rannsaka þvag-, saur-, svita- og blóð-
sýni. „Að skoða tunguna er eins og að
horfa á líffærin í gegnum glugga,“
segir Gillian. „Litur tungunnar og
ummerki á ákveðnum svæðum henn-
ar gefa til kynna ástand ákveðinna líf-
færa.“
Hún skoðar allt umhverfi og dag-
legar venjur sjúklinga og vill hjálpa
viðkomandi að skilja sjálfa sig og
verða sáttir við að breyta venjum sín-
um. „Það er ekki vænlegt til árangurs
að skipa og banna. Ég vil frekar
reyna að ná til fólks og hjálpa því að
finna kjarnann í sjálfu sér og fá til-
finningu fyrir lífsorku sinni, það er
fyrsta skrefið. Næsta skref er að
skoða mataræði og matarvenjur,
hvað fólk borðar og hvernig. Hvort
það fær nóg af vítamínum og stein-
efnum úr matnum, hvort það tyggur
matinn nógu vel, hvort það er stress-
að á meðan það er að borða og svo
framvegis.“ Hún segir að 98% þeirra
sem leita aðstoðar hjá henni skorti
steinefni af einhverju tagi og það geti
átt við fólk víðar en í Bretlandi. Einn-
ig er skert starfsemi í nýrum og lifur
algeng, að hennar sögn.
Spíruð fræ og ferskar jurtir
Gillian hefur þróað sérstakt lífrænt
duft sem inniheldur öll nauðsynleg
steinefni og vítamín. Uppistaðan í
duftinu eru spíruð fræ, bæði hirsi og
svokallað quinoa sem er próteinríkt
korn sem vex aðallega í Suður-Am-
eríku. Að mati Gillian eru þessi fræ
tvær af tólf „lifandi fæðutegundum“
sem hafa gert henni og sjúklingum
hennar gott. Aðrar eru m.a. alfalfa-
spírur, aloe vera, steinselja, nori-
þang og afurðir sólblómsins. „Þegar
fræ er látið spíra, myndast næringar-
efni sem verða aðgengilegri fyrir lík-
amann. Þau innihalda mikið af ens-
ímum sem eru mikilvæg fyrir
meltinguna, ásamt með ákveðnum
jurtum,“ segir Gillian.
Duftið er afrakstur áralangrar
vinnu, Gillian hefur lengi ræktað jurt-
ir og látið fræ spíra og hóf að gefa
sjúklingum sínum með góðum ár-
angri. Vinur hennar, sem rekur dreif-
ingarfyrirtæki, sagði henni að fleiri
yrðu að fá að njóta, þar sem oft er
ekki auðvelt að nálgast allt það sem
duftið inniheldur. Duftið varð að
veruleika og er nú selt í heilsubúðum
í Bretlandi. Gillian og Þuríður vin-
kona hennar vinna nú að því að láta
dreifa vörunni hér á landi, þar sem
þeim þykir margt líkt með Íslend-
ingum og Bretum, svo sem miklar
reykingar. Auk duftsins hefur Gillian
m.a. þróað smákökur með duftinu,
morgunkorn og orkustangir.
Gillian leggur einnig áherslu á að
fólk borði mikið af hráum ávöxtum og
grænmeti, þar sem nauðsynleg ensím
og næringarefni eyðileggist þegar
matur er soðinn. Hún gefur fólki þau
ráð að borða hægt, borða einfaldan
mat, ekki of heitan og að fá sér glas af
volgu vatni á morgnana áður en
nokkuð er borðað. Það sem Gillian
kallar „já-mat“ er grænmeti, ávextir,
korn, baunir, fræ, hnetur, þang, vatn,
fiskur, egg, jógúrt úr geita- eða
kindamjólk eða soja og ferskir
ávaxtasafar. „Nei-matur“ er kaffi,
feitur matur, sætindi, rautt kjöt, kúa-
mjólkurafurðir og alkóhól.
Að tyggja matinn sem allra best
„Takmark mitt er að hjálpa fólki að
breyta lífi sínu til hins betra. Tak-
mark mitt er ekki að selja eins mikið
og ég get. Ég vil gjarnan kenna fólki
og mér gengur vel að tala við marga í
einu. Mig langar að deila vitneskju
minni með öðrum og leiða fólk áfram
veginn til betra lífs með góðu matar-
æði. Hefðbundin heilbrigðisþjónusta
finnst mér ekki hjálpa fólki nægilega
þar sem það leysir engan vanda að
taka pillu við hinu og þessu ef grunn-
urinn er ekki góður, það þarf að kom-
ast að rót vandans,“ segir Gillian.
Hún segist hafa lofað 85 ára göml-
um manni sem hún hitti fyrir
skömmu að koma ráði hans á fram-
færi við alla sem hún hitti. Það er ein-
falt ráð sem næringarfræðingurinn
leggur svo sannarlega blessun sína
yfir. Sá gamli var stálhraustur og
hafði aldrei kennt sér meins á ævinni.
„Ég skoðaði tunguna í þessum manni
og það var ótrúleg sjón. Hún var
mjög heilbrigð, bleik og engin merki
um þreyttan líkama eða veik líffæri.
Svo sagði hann mér hvað hann teldi
að væri ástæðan fyrir því hve hraust-
ur hann væri: „Ég tygg matinn þang-
að til hann verður að vökva og kyngi
honum ekki fyrr.“ Þetta held ég að sé
eitt besta ráð sem til er og allir ættu
að hafa í huga áður en þeir fara að
taka pillur,“ segir Gillian. „Upptaka
næringarefna verður mun betri ef við
tyggjum vel og borðum ekki of hratt.
Maginn í okkur er ekki með tennur!“
Hvönn við Uxafótarlæk. Hún er með-
al íslenskra jurta sem dr. McKeith
gæti hugsað sér að rannsaka.
Lækningamáttur sóleyja er að
nokkru leyti þekktur. Hér er hof-
sóley með fylltum blómum.
steingerdur@mbl.is
DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. ÁGÚST 2003 B 5
B-Complex
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
A
ll
ta
f
ó
d
ýr
ir
Öflugur og
öruggur
FRÁ