Morgunblaðið - 08.08.2003, Blaðsíða 6

DAGLEGT LÍF
6 B FÖSTUDAGUR 8. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hvers vegna svimar
sumt fólk á svölum
sjöttu hæðar? Hvað
veldur sjóriðu? Og hver
er hin náttúrulega rétt-
staða líkamans? Sveinn
Guðjónsson klóraði sér í
höfðinu og leitaði að lok-
um til læknis.
L
OFTHRÆÐSLA
er nokkuð sem
margir hafa
fundið fyrir,
ekki síður en
sjóveiki, en í báðum til-
vikum kemur yfir fólk sú
óþægilega tilfinning að virð-
ast vera að missa jafnvægið.
Og áreiðanlega hafa allir
fengið svimakast einhvern
tíma á lífsleiðinni. Allt eru
þetta kvistar af sama meiði,
sem að stórum hluta á ræt-
ur sínar að rekja til
jafnvægisskynsins, sem
finnst í inneyra hvers
manns.
Dr. Hannes Petersen,
háls-, nef- og eyrnalæknir,
hefur á reiðum höndum út-
skýringar á „leyndardómum
jafnvægis mannsins“, eins
og hann nefndi fyrirlestur
sem hann flutti á ráðstefnu
hjá lyfjafræðingum fyrr á
þessu ári, en þar fjallaði
Hannes einmitt um jafnvægi
mannsins frá öllum hliðum
og skýrði frá ýmsum þáttum
sem valda því að okkur
svimar og sundlar. Og
hvernig við höldum jafn-
vægi yfirleitt.
„Forsenda þess að við
getum skilið fyrirbæri eins og loft-
hræðslu, sjóveiki, svima eða jafn-
vægisleysi almennt er að átta sig á
hvernig jafnvægisskynið er byggt
upp og hvernig það starfar sem
mikilvægur hlekkur í stöðustjórn-
unarkerfi mannslíkamans,“ segir
Hannes er hann er spurður nánar
út í þessi mál.
„Ástæðan fyrir því að háls-, nef-
og eyrnalæknar eru að fást við
greiningu, meðferð og rannsóknir
á svima og jafnvægisvandamálum
er sú að staðsetning jafnvægis-
skynsins er í inneyranu. Því geta
sjúkdómar í eyrum valdið ein-
kennum svima og jafnvægisleysis
og því mikilvægt að ganga úr
skugga um að í eyrunum sé vand-
ans ekki að leita.“
Ferskar upplýsingar
um réttstöðu
Á síðustu eitt hundrað og fimm-
tíu árunum hefur þekkingu manna
á stöðustjórnun líkamans fleygt
fram, að sögn Hannesar, en um er
að ræða svokallað afturvirkt stýri-
kerfi sem stöðugt þarf á að halda
sem ferskustu upplýsingum um
ástand réttstöðu líkamans.
„Þessar upplýsingar fást frá
jafnvægisskyni inneyrans í fyrsta
lagi, í öðru lagi skiptir sjónin líka
miklu máli og í þriðja lagi og ef-
laust því veigamesta eru það upp-
lýsingar frá stöðuskyninu sem
stöðustjórnunarkerfið reiðir sig
hvað mest á, en stöðuskynið er
safn viðtaka í vöðvum, umhverfis
liðamót og í il.“
Máli sínu til stuðnings stendur
Hannes á fætur og segir: „Í af-
slappaðri uppréttri stöðu liggur
þyngdarpunktur mannsins rétt
framan við tengilið lend- og
spjaldhryggjar og eitt meginhlut-
verk stöðustjórnunarkerfisins er
að halda þyngdarpunktinum þar.
Ef hins vegar höndunum er lyft
fram, færist þyngdarpunkturinn
til. Og ef augunum er jafn-
framt lokað gætum við átt
það á hættu að falla fram á
andlitið, ef stöðuskynið í
vöðvunum myndi ekki vara
okkur við.
Upplýsingar frá þessum
þremur skynfærum eru
sendar til miðtaugakerfisins
þar sem unnin eru úr þeim
boð sem send eru til vöðva
líkamans um það hvernig,
hvenær og hvaða vöðvar
eigi að dragast saman eða
slaka á, þannig að uppréttu
stöðunni sé við haldið – eða
þeirri hreyfingu sem líkam-
inn var í.
Truflun í þessu afturvirka
stöðustjórnunarkerfi kallar
fram einkenni svima og sjó-
veiki og – eins undarlega og
það kann að hljóma – til-
finningu um hræðslu. Það er
þessi fiðringur í maganum
er við horfum niður úr mik-
illi hæð og kallast einfald-
lega lofthræðsla. Truflunin
getur verið tilkomin vegna
vöntunar, ofgnóttar eða ann-
arlegs áreitis sem leiðir til
ósamræmis í upplýsingum
frá augum, jafnvægisskyni
og stöðuskyni. Þetta gerir
miðtaugakerfinu erfitt fyrir
að greina réttar upplýsingar frá
röngum, en það er einmitt þessi
ósamræmiskenning sem liggur til
grundvallar þeim einkennum er
áður var minnst á,“ segir Hannes.
Að vistast í
sjúku umhverfi
En hvernig útskýrir þú þá sjó-
veiki og þá staðreynd að sumir
„sjóast“ á tiltölulega skömmum
tíma, en aðrir ekki?
„Sjóveiki er skemmtilegt dæmi
um það þegar frískur ein-
staklingur vistast í sjúku um-
hverfi, en það er manninum sann-
arlega ekki eðlilegt að veltast um
í skipi í ólgusjó, sjúkum sjó. Við
þannig aðstæður er bókstaflega
um ofgnótt áreitis að ræða, áreitis
er fyrst og fremst verkar á jafn-
vægisskyn inneyrna meðan augn-
og stöðuskynsáreitið er mun
minna og alls ekki í samræmi við
hreyfinguna. Inn í þetta blandast
sterkur sálrænn þáttur er tekur til
hlutverks þess er finnur sig í hinu
hreyfiríka umhverfi og hver bak-
grunnur hans er.
Strax og einstaklingur útsetur
sig fyrir hinu hreyfiríka umhverfi
úti á sjó fer miðtaugakerfið að
reyna að vinna úr og aðlaga sig
hinu mikla upplýsingaflæði. Tekur
það um þrjá daga og felur í sér
virkjun millitaugafrumna og
brauta er áður lágu í dvala. Þegar
í land er komið tekur það að nýju
sama dagafjölda að aðlaga sig
hinni hreyfisnauðu landvist og er
það tímabil svokallaðrar sjóriðu.“
Hvað er það sem veldur loft-
hræðslu og af hverju eru sumir
meira lofthræddir en aðrir?
„Lofthræðslan er flóknara fyrir-
bæri og felur í sér truflað mynstur
upplýsinga frá áðurnefndum skyn-
færum. Í mannsheilann eru greypt
minnisatriði er hafa með grund-
vallarstarfsemi mannslíkamans að
gera, þar með talið það að standa
uppréttur á tveimur fótum. Í ljósi
þessa má segja að mannsheilinn sé
kannski ekki það óskrifaða blað
við fæðingu sem áður var talið.
Þegar við stöndum upprétt í af-
slappaðri stöðu, lokum augunum
og lútum höfði fram þá hefur það
minnisatriði greypst í heilabörkinn
að er við opnum augun þá horfum
við beint ofan á hið lárétta und-
irlag sem við stöndum á, enda er
það okkur náttúrulegt. Hins veg-
ar, ef þessi leikur er endurtekinn
frammi á bjargsbrún, verða upp-
lýsingarnar allt aðrar frá aug-
unum sem nú horfa niður eftir
lóðréttu bergstáli. Óeðli upplýs-
inganna magnast síðan eða demp-
ast í ljósi hlutverks og bakgrunns
þess er á brúninni stendur.
Enn og aftur eru það sálrænir
þættir sem skipta máli, nú kannski
þræðir er liggja dýpra niður í
sálarfylgsni okkar og á hangir
dauðahræðslan.“
Morgunblaðið/Arnaldur
Dr. Hannes Petersen í garðinum
heima með tíkinni Tófu.
Það er manninum ekki eðlilegt að veltast um á skipi í ólgusjó.
Sumir eru lofthræddari en aðrir. Það eru til dæmis ekki allir sem myndu
þora að kasta sér fram af þessari bjargbrún.
Á bjargbrún verða upplýsingarnar frá augunum aðrar en þær sem menn
eiga að venjast við lárétt undirlag.
Ljósmynd/Hjörleifur
Hannes Petersen útskýrir
leyndardóma jafnvægisins á ráð-
stefnu Glaxo Smith Kline og Lyfja-
fræðingafélags Íslands.
Leyndardómar jafnvægisskyns mannslíkamans
Svimi og sundl