Morgunblaðið - 11.08.2003, Blaðsíða 14

UMRÆÐAN
14 MÁNUDAGUR 11. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Súlumót frá formaco
● úr pappa
● einföld og þægileg í notkun
● fæst í mörgum lengdum
og breiddum
Gylfaflöt 24-30 • 112 Reykjavík
Sími 577 2050 • Fax 577 2055
formaco@formaco.is • www.formaco.is
NÝVERIÐ voru stofnuð samtök
gagngert til stuðnings þeim sem
hafa orðið fyrir einelti. Regnboga-
börn heita þau.
Samtök þessi fengu
ríflegan styrk af
hálfu ríkis, sveitar-
félaga og ýmissa
lánastofnana.
Einn er sá hópur
sem verður hvað
harðast úti hvað einelti snertir en
það eru þeir sem hafa orðið gjald-
þrota.
Fyrir gjaldþroti geta legið ýmsar
ástæður t.d.:
a) Lækkandi tekjur vegna t.d.
veikinda.
b) Áfall s.s. slys eða skyndileg
veikindi.
c) Atvinnuleysi sem hefur í för
með sér minnkandi tekjur.
4) Gjaldþrot fyrirtækis með þeim
afleiðingum að eigendur og jafnvel
starfsmenn verði einnig gjaldþrota.
5) Ábyrgðir og uppáskriftir falla
á einstaklinga.
6) Óráðsía í fjármálum.
Hvað þýðir úrskurður um
gjaldþrot einstaklings?
Hér á landi þýðir hann að lán-
ardrottnar sem eiga almennar kröf-
ur sem fyrnast á 4 árum geta við-
haldið kröfunni með nýju fjárnámi
innan fjögurra ára. Sama er að
segja um lánardrottna sem eiga
kröfur sem fyrnast á 10 árum s.s.
skuldabréf. Þannig geta lán-
ardrottnar haldið kröfum vakandi
eins lengi og þeim sýnist eða þar til
einstaklingurinn deyr sem er gert.
Bankareikningum er lokað,
tékkareikningur fæst ekki stofn-
aður og debetkort fást ekki útgefin.
Öllum upplýsingum um viðskipti er
dreift á milli lánastofnana sem er
auðvitað ekkert nema brot á lögum
um persónuréttindi
Í Bandaríkjunum þýðir gjaldþrot
einstaklings algert uppgjör á fjár-
hag viðkomandi einstaklings. Ekki
er hægt að sækja kröfur áfram eftir
að úrskurður um gjaldþrot er fall-
inn.
Einstaklingurinn getur ekki
eignast neitt fyrr en hann greiðir
upp kröfur lánardrottna. Þá fyrst
getur eignamyndun átt sér stað.
Þegar fyrirtæki er gert upp tek-
ur skiptaráðandi yfir rekstur þess
og lýkur honum. Innkallaðar eru
kröfur í bú fyrirtækisins og úti-
standandi kröfur eru innheimtar.
Að því loknu er fyrirtækið úrskurð-
að gjaldþrota.
Fyrirtækið getur ekki hafið
rekstur að nýju.
Af hverju njóta fyrirtæki meiri
réttinda en einstaklingar þegar
kemur að fjármálum?
Réttleysi einstaklinga
Réttleysi einstaklingsins gagn-
vart lánastofnunum er nánast al-
gjört.
Hann getur sig hvergi hreyft í
fjármálum. Hafi verið um skatta-
skuldir eða meðlagsskuldir að ræða
þá fyrnast þær aldrei en þær má
taka af launum einstaklingins allt
að 75%.
Ég tel að þarna sé á ferðinni ein-
hver mesta svívirða sem hægt er að
beita nokkurn mann. Eignatapið og
niðurlægingin við að verða úrskurð-
aður gjaldþrota. Síðan kemur til
stöðugt einelti lánardrottna sem
hafa löglegt leyfi frá Alþingi til ein-
eltis. Refsing án glæps.
Það sem er undarlegast í þessum
málum er að lánardrottnar beita
heimild í skattalögum og í lögum er
varða uppgjörsreglur fyrirtækja til
að afskrifa þessar töpuðu kröfur.
Þvílík reisn!
Ef þessar reglur um afskriftir
væru ekki til staðar mundi ég skilja
að hluta þær aðfarir sem gjaldþrota
einstaklingar búa við.
Er hægt að kalla þessar aðfarir
eitthvað annað en mannréttinda-
brot?
Það er mál til komið að þessu ein-
elti lánastofnana verði hætt og fólki
gerð meiri réttindi að lögum en nú
er.
Þegar gjaldþrot einstaklings
verður á það auðvitað að þýða á
mannamáli að kröfur séu tapaðar
eins og gert er þegar fyrirtæki eiga
í hlut.
Í Bandaríkjunum svo tekið sé aft-
ur dæmi þaðan þá þýðir úrskurður
um gjaldþrot einstaklings að lána-
drottnar tapa sínum kröfum og að
einstaklingurinn verður á van-
skilaskrá í X langan tíma á eftir.
Þar má hann taka lán daginn eftir
en mjög ólíklegt verður að telja að
hann fái lán. Sá sem lánar gerir það
þá á sína ábyrgð.
Einstaklingurinn má vinna án
þess að eiga það á hættu að lána-
drottnar, hverjir sem það eru,
gangi í launaumslag hans, vaði inn á
heimili hans og verðmeti t.d. hljóm-
græjur eða annað sem lánastofn-
anir telja sér verðmæti.
Bera lánastofnanir á Íslandi ekki
neina ábyrgð á útlánum sínum?
Þúsundir Íslendinga ganga
hnípnir um götur
Ég vil breyta þessu kerfi og vil
beita mér fyrir breytingum á því.
Það vil ég gera með því m.a. að
krefja stjórnmálaflokka, lánastofn-
anir og lögmenn um breytingar.
Jafnvel aftur í tímann sem er vel
hægt, ef vilji er fyrir hendi. Það
getur ekki gengið að þúsundir Ís-
lendinga gangi um gjaldþrota og
geti ekki horfst í augu við samborg-
ara sína.
Ég óskaði eftir því fyrir nokkrum
mánuðum að fá upplýsingar hjá
Lánstrausti um tölulegar stað-
reyndir varðandi þessi mál en án
árangurs.
Sá hugsunarháttur sem fram
kemur í lögum og reglum sam-
félagsins er arfleifð gamalla tíma
þar sem gjaldþrot var hugsað sem
refsing.
Hvaða rök mæla með því að refsa
manni fyrir að eiga ekki fyrir skuld-
um sínum eða þeim ábyrgðum sem
hann hefur tekist á hendur?
Hvers vegna er þá ekki látið
sama gilda um stjórnendur fyr-
irtækja sem eru í forsvari fyr-
irtækja sem verða gjaldþrota?
Enginn stjórnmálaflokkur hefur
haft þor til að takast á við þessi mál
öðruvísi en draga taum lánastofn-
ana og lögmanna.
Það hlægilegasta við lögin og
reglugerðirnar sem stjórn-
málaflokkarnir hafa búið til fyrir
fyrirtækin er að gjaldþrota ein-
staklingur má stjórna fyrirtækjum
á borð við Eimskip, Marel, Kaup-
þing, Landsbankann og öllum hin-
um lánastofnunum.
Löglegt einelti lánastofnana
Eftir Hafþór Baldvinsson
Höfundur er rithöfundur.
HVAÐ ætlar þú að borða í kvöld?
Landið þitt Ísland, býður þér í mat,
gæti það ekki haft náttúrulegri og
ferskari rétti á mat-
seðlinum en aðrir
veitingarstaðir ver-
aldar? Vilt þú eiga
kost á að velja fersk-
ar vörur sem koma
beint frá íslenskum
bændum til þín eða
eingöngu vörur sem hafa verið flutt-
ar hingað á eyjuna í Atlantshafinu úr
fjarlægum löndum með tilheyrandi
orkunotkun og mengun jarðar vegna
flutninga milli heimshornanna?
Sem foreldri og neytandi geri ég
þær kröfur að aðgengi mitt að fjöl-
breyttri úrvalsvöru sé sambærilegt
við það sem almennt gerist í hinum
vestræna heimi. Mat mitt er að þar
séum við á grænni grein og al-
þjóðlegt vöruval hérlendis vekur at-
hygli erlendra gesta einmitt núna í
sumar. Dag hvern flæðir til eyjunnar
gífurlegt magn af landbún-
aðarvörum. Stundum held ég að við
Íslendingar gerum okkur enga grein
fyrir því sjálf.
Hefur þú hugsað út í að við flytjum
alltaf til landsins meginhluta af öllum
þeim mat sem okkur er ráðlagt að
neyta samkvæmt fæðuhring Mann-
eldisráðs? Til dæmis allan kornflokk-
inn ef frá er talin uppskera kart-
öflubænda og nær alla ávexti, allar
matarolíur og verulegt magn af
grænmeti. Þetta eru allt landbún-
aðarvörur. Hér á eyjunni okkar í Atl-
antshafinu er okkur aðeins mögulegt
að framleiða örfáa vöruflokka af
þeirri flóru sem landbúnaðarvörur
eru. Rauðvín, hvítvín og bjór eru líka
landbúnaðarvörur framleiddar af
bændum. Hér á landi er okkur
ómögulegt vegna legu landsins að
framleiða kaffi, sykur, banana og
margar fleiri vörur sem harðast er
deilt um á heimsmarkaði landbún-
aðarafurða. Sérstaða okkar er gíf-
urleg, við erum ekki á meginlandi
Evrópu eða í Ameríku, við erum smá
eyþjóð í Atlantshafi. Öll okkar aðföng
eru háð flutningum á sjó eða í lofti.
Eða hefur þú orðið var við matvæla-
trukkana sem aka þvert yfir stóru
meginlöndin austan og vestan við
okkur á íslenskum þjóðvegum?
Vörur fyrir íslenska neytendur
Viljum við virkilega ekki standa
vörð um þær örfáu landbún-
aðarmatvörur sem við getum fram-
leitt fyrir íslenska neytendur? Ein-
mitt um vörurnar og stefna að því að
framleiða í takt við þá þörf sem er
fyrir íslenskar matvörur á íslenskum
markaði og leita nýrra sóknarfæra í
kjölfarið. Íslenskir neytendur ættu
að krefjast þess að tryggt yrði til
frambúðar aðgengið að þeim land-
búnaðarvörum sem okkur er mögu-
legt að framleiða hér á eyjunni. Ekki
að framtíð landbúnaðarins verði ein-
hverskonar óljóst viðhald atvinnu-
greina sem tilheyra flokknum land-
búnaður með óljósu markmiði. Ég er
sannfærð um að það er ekki eitt af
mikilvægari verkefnum sem unnin
eru fyrir íslenska neytendur að
breyta Íslandi enn frekar í markaðs-
torg erlendra atvinnurekenda, eða að
höggva enn frekar í samhengið milli
framleiðslu á markaðsvöru fyrir
neytendur og framtíðarafkomu at-
vinnugreina innan landbúnaðarins.
Getum við ekki fætt
börnin okkar?
Þjóðin þarf á þeirri fjárfestingu að
halda að við búum sjálf yfir lágmarks
möguleikum til að brauðfæða börnin
okkar, það er stórt öryggisatriði. Það
að búa yfir þekkingu og fram-
leiðslutækni til að geta mætt þeirri
frumþörf mannsins að nærast er
hluti af sjálfstæði hverrar þjóðar. Í
þjóðfélagi nútímans leggjast heilu
starfsgreinarnar auðveldlega af sé
fjárhagsleg afkoma þeirra ekki við-
unandi.
Atvinnurekendur hvort sem þeir
eru bændur eða ekki tileinka sér ein-
faldlega aðra starfsgrein sem skilar
betri arði. Göngum ekki að því vísu,
að af gömlum vana geti börnin okkar
valið að neyta íslenskra matvæla. Ís-
lenskir bændur eru almennt dugmik-
ið fólk í fjölþættum og krefjandi at-
vinnurekstri sem lýtur ströngu
gæðaeftirliti. Þeir eiga auðvelt með
að hasla sér völl í öðrum störfum
kjósi þeir svo vegna ófullnægjandi
fjárhagsafkomu í sinni atvinnugrein.
Mörg skýr dæmi eru um þetta, til
dæmis á þessu ári. Það er sjálfsagt
að við setjum þarfir þjóðarinnar fyrir
markaðshæfa vöru á oddinn í allri
landbúnaðarumræðu. Landbúnaður
á að vera til fyrir Ísland og Íslend-
inga en ekki fyrir sjálfan sig sem
samnefnari flokks atvinnugreina.
Gildi landbúnaðaratvinnugreinanna
fells í mikilvægi þeirra fyrir þjóðina
eins og hún er núna í dag og þegar
litið er til framtíðar, ekki viðhalds-,
eða fortíðarhyggju.
Sem neytandi geri ég þær kröfur
að þjóðin okkar geti teflt fram og
nýtt sér til framtíðar, eftir því sem
lega landsins gerir okkur kleift, eigin
vörur sem eru eftirsóknarverðar og
færa Íslandi og Íslendingum sér-
stöðu. Vörur sem eru okkar í al-
heimsflórunni eða óskum við virki-
lega eftir því að eyjan okkar í hafinu
verði flött svo út í markaðshyggju al-
þjóðarvæðingarinnar að við getum
aðeins nærst á framleiðslu annarra
þjóða? Að áherslan á neysluvörur
fyrir íslenska neytendur víki fyrir er-
lendum kröfum og óljósum mark-
miðum?
Íslenskir neytendur verða að
krefjast þess að börn framtíðarinnar
geti með stolti bæði lesið íslenskt mál
og snætt íslenskan mat. Að þau verði
ekki algjörlega ofurseld öðrum þjóð-
um hvað varðar þá frumþörf manns-
ins að afla sér fæðis. Er það ekki ein-
mitt þess vegna sem við, íslenskir
neytendur, viljum að landbúnaður
verði stundaður áfram á Íslandi?
Vill íslenska þjóð-
in fjárfesta í mat-
vælaöryggi?
Eftir Kristínu Lindu Jónsdóttur
Höfundur er kúabóndi
í Miðhvammi.
ÉG vil þakka umhverfisráðherra,
Siv Friðleifsdóttur, hjartanlega fyrir
þá röggsemi að banna rjúpnaveiðar
hér á landi í þrjú ár,
sem hún gerir í sam-
ráði við Nátt-
úrufræðistofnun.
Rjúpnastofninn er nú
í sögulegu lágmarki
og óvíst hvort hann
bæri sitt barr, ef ekki
væri gripið til róttækra aðgerða, en
það er ekki aðeins rjúpnastofninn,
sem er í hættu, heldur og fálkastofn-
inn, sem lifir á rjúpunni.
Ekki hefur skort mótmæli við
þessari sjálfsögðu og nauðsynlegu
aðgerð umhverfisráðherra, sem
studd er álitsgerðum færustu sér-
fræðinga á þessu sviði. Sjálfskipaðir
spekingar þykjast vita betur og telja
að óhætt sé að halda áfram veiðum
með einhverjum stuttum hléum svo
sem einn eða tvo daga í hverri veiði-
viku. Meðal þeirra eru nafnkunnir
menn, svokallaðir „máttarstólpar“
þjóðfélagsins. Hvað kemur slíkum
mönnum til að vilja tefla á tvær hætt-
ur, hvort rjúpnastofninum sé eytt eða
ekki? Ég held að það geti varla verið
annað en græðgi í einhverri mynd,
græðgin í það að veiða, græðgin í það
að selja veiðina, græðgi í það að selja
tæki til veiðanna. Sá flokkur er verst-
ur sem fer á veiðar með því markmiði
að drepa sem flesta fugla til að selja
þá og talið er að 10% veiðimanna
drepi 50% af þeim rjúpum sem veidd-
ar eru. Það er því ekki nema eðlilegt
að gripið sé til róttækra aðgerða. All-
ir hugsandi og þjóðhollir menn, jafnt
veiðimenn sem aðrir, hljóta að vera
fylgjandi því að rjúpnastofninum sé
bjargað frá útrýmingu, allir ættu því
að vera þakklátir fyrir þessar ráð-
stafanir umhverfisráðherra.
Til margra ára hefi ég kviðið fyrir
15. október, en þann dag ár hvert hef-
ur hafist mikil innrás á heiðalönd og
fjalllendi Íslands. Þessi innrás hefur
verið studd „skriðdrekum“, en svo
nefni ég fjallajeppana sem komast yf-
ir hverja hindrun. Þessi her, vel
vopnaður öflugum byssum af dýrustu
gerð, sem farið hefur til fjalla til að
drepa hundruð eða þúsundir rjúpna á
örstuttum tíma, hefur valdið því að
nú er svo komið að stofninn er í út-
rýmingarhættu. Þessi innrás, sem
var gerð á varnarlausa lífveru sem
ekkert viðnám gat veitt, hefur nú ver-
ið stöðvuð.
Þökk sé umhverfisráðherra fyrir
að hafa tekið af skarið. Nú hefst þessi
„innrás“ ekki í haust eða næstu
haust, vonandi aldrei framar með
þeim hætti sem að framan er lýst.
Rjúpan fær frið fyrir skothríðinni og
vonandi á stofninn eftir að jafna sig
og það er vissulega nóg að forfeður
okkar eyddu einum fuglastofni, þann-
ig að sköpunarverk Guðs varð einni
fuglategund fátækara. Örlög geir-
fuglsins, þess stóra sjófugls, minna
óþyrmilega á hvað getur gerst ef ekki
er farið að með gát í umgengni við
náttúruna og lífríkið.
Látum slíkt ekki henda okkur sem
höfum meira en nóg til að bíta og
brenna um jólin.
Gæfurík ákvörðun
Eftir Ragnar Fjalar Lárusson
Höfundur er prestur.